Уйыл (йыр): өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
|||
19 юл:
| След_номер =
}}
'''«Уйыл»''' — [[башҡорт халыҡ йыры]], [[оҙон көй]].
'''«Уйыл»''' — [[башҡорт халыҡ йыры]], [[оҙон көй]]. Йырҙың көйөн тәүге тапҡыр [[XX быуат]]тың 20-се йылдарында И. В. Салтыков яҙып ала. Йыр «Башҡорт көйҙәре» ҡулъяҙма йыйынтығына индерелгән, тексын Ә.И. Харисов [[1946 йыл]]да [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Илеш районы]]нда Ш. Ш. Шәрифуллиндан яҙып алған һәм «Башҡорт халыҡ ижады» (1954 йыл, 1-се том) китабында баҫтырған. Варианттарын Б. С. Байымов, Ф. А. Нәҙершина, С. Р. Сәлмәнов, Л. Ҡ. Сәлмәнова, Р. З. Шәкүр яҙып ала. Йыр лирик-эпик характерҙа. «Уйыл» йыры башҡорттарҙың Ырымбур сик һыҙығында хәрби хеҙмәтенә бәйле ижад ителгән.▼
▲
== Тарихы ==
Кантон системаһы хакимлыҡ иткән йылдарҙа (1798—1865) башҡорттарҙы урыҫ ғәскәре составында походтарҙа ҡатнашҡандар һәм 25 йыл буйы [[Рәсәй]] сиктәрен һаҡлау хеҙмәтен атҡарғандар. Ошо хәлдәр тураһында башҡорттар байтаҡ классик йырҙар ижад иткән. Шуларҙың береһе — «Уйыл» башҡорт халыҡ йыры.
«Уйыл» йыры [[Ҡаҙағстан]]дың [[Аҡтүбә]] далаларынан баш алып, [[Каспий диңгеҙе]]нә барып етмәйенсә, ер аҫтына киткән Уйыл йылғаһының исеме менән аталған. Хәрби хеҙмәттә саҡта, төрлө походтарҙа һәм хәрби экспедицияларҙа йөрөгән саҡта, башҡорт атлы ғәскәрҙәренә Уйыл йылғаһы аша йыш ҡына үтергә, ә күбеһенсә Уйыл крепосында хеҙмәт итергә тура килгән.
«Уйыл» йыры, һүҙҙәренән һәм тәрән драматизмлы көйөнән күренеүенсә, ана шул ауыр һәм бик оҙайлы (25 йыл) хәрби хеҙмәттә һәм походтарҙа йөрөгән һалдаттың күңел кисерештәрен, уйҙарын, тыуған ерен һағыныуҙарын һүрәтләй. Йырҙың һүҙҙәре буйынса ике варианты бар.
Юл 30 ⟶ 32:
«Уйыл» йырының көйөнә киң диапазон (дуодецима), бай орнаментика хас. Көйҙөң аҡрынлап көсәйә барыуы йырҙың йөкмәткеһендәге уйсанлыҡ һәм сараһыҙлыҡ тойғоһон көсәйтә.
Йырҙы [[Ғабдрахманов Абрар Хаҡ улы|А. Ғ. Ғабдрахманов]] тауыш һәм фортепиано, хор (a capella) өсөн эшкәрткән.
Л. Н. Лебединскийҙың 1937 йылда БАССР-ҙың [[Ейәнсура районы]] [[Ибрай (Ейәнсура районы)|Ибрай]] ауылында Ш. Ҡолмөхәмәтовтан яҙып алған «Ленин тураһында» йырында «Уйыл»дың үҙгәртелгән көйө ҡулланылған.
Юл 37 ⟶ 39:
== Башҡарыусылар ==
[[Абдуллин Сөләймән Әйүп улы|С. Ә. Абдуллин]], [[Айытҡолов Азат Миңлеғәле улы|А. М. Айытҡолов]], Ф. Ф. Гәрәев, [[Мәхмүтов Зәки Ғиззәт улы|З. Ғ. Мәхмүтов]], [[Сәфәрғәлин Ғилман Зәйнәғәле улы|Ғ. З. Сәфәрғәлин]], «Мәсем таш» ансамбле.
* [https://www.youtube.com/watch?v=tLDt3uHbSKM Рамаҙан Йәнбәков башҡарыуында Башҡорт халыҡ йыры "Уйыл"]
* [https://www.youtube.com/watch?v=C3-dfWMkl-k Гөлсәриә Дәүләтгәрәева башҡарыуында "Уйыл"]
== Йырҙың тексы ==
{{refbegin|2}}
'''Йырҙың беренсе варианты'''
Юл 98 ⟶ 101:
Ғәзиз башы уның һау булһа.
{{refend}}
== Әҙәбиәт ==
* Башҡорт халыҡ ижады. Йырҙар. 1-се китап. Өфө, 1974.
Юл 106 ⟶ 109:
[[Категория:Алфавит буйынса йырҙар]]
[[Категория:Башҡорт телендә йырҙар]]
[[Категория:Башҡорт фольклоры]]
| |||