Палиндром: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Alfiya55 (фекер алышыу | өлөш) "Палиндром" битен тәржемә итеп төҙөлгән |
Alfiya55 (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
'''Палиндро́м''' ({{Lang-grc|πάλιν}} — «артҡа, ҡабат» һәм {{Lang-grc|δρóμος}} — «йүгереү, хәрәкәт»), '''
Икенсе атамаһы — ''палиндро́мон'' ({{Lang-grc|πᾰλίν-δρομος}} — ''кире хәрәкәт итеүсе, әйләнеп ҡайтыусы'').
Ҡайһы берҙә урта өлөшөнә ҡарата симметриялы символдар йыйылмаһын палиндром тип атайҙар.
== Тарихы ==
Палиндромлы һүҙбәйләнештәр һәм фразалар араһында борондан билдәле булғандары бар (иң боронғоһо — беҙҙең эраның I быуатына ҡараған
== Төрҙәре ==
Палиндром теоретиктары һәм практиктары палиндромға сиктәш булған төрлө формалар таба: мәҫәлән, ''әүерелмә'' — һулдан уңға бер төрлө, уңдан һулға икенсе төрлө уҡыла: «Мир удобен» (Сергей Федин). Палиндромик текстар араһында ижекле, һүҙле, фразалы, ике телле палиндромдар (текст бер яҡҡа — бер телдә, икенсе яҡҡа икенсе телдә уҡыла) бар һ.б.
«Күбәйтелгән» терминдың эсендә ултырған палиндромдар була,
== Палиндромға миҫалдар ==
[[Файл:Palindrom_TENET.svg|мини|206x206пкс|Бөтә йүнәлештәрҙә лә уҡылыусы SATOR AREPO TENET OPERA ROTAS (лат. — «Сәсеүсе Арепо ауырлыҡ менән тәгәрмәстәрҙе тота») фразаһы яҙылған тылсымлы квадрат]]
[[Урыҫ теле|Рус телендә]]:
* А роза упала на лапу Азора
* Аргентина манит негра (авторы бәхәсле);
* Я иду с мечем судия (Гавриил Державин);
* Я — арка края (Валерий Брюсов{{Sfn|Брюсов|1918|с=118}});
* О, лета тело! (Валерий Брюсов{{Sfn|Брюсов|1918|с=118}}).
Шиғыр палиндромдың ҡатмарлы төрө булып тора:
Модернист шағир Велимир Хлебниковтың "Перевертень" тигән шиғыры:
Юл 73 ⟶ 62:
И к вам и трем с смерти мавки.
[[Инглиз теле
* — «Madam, I’m Adam» («Мадам, мин Әҙәм», — тип танышҡан беренсе кеше беренсе ҡатын менән)<br /><br /> — «Eve» («Һауа», — тип палиндромлап яуап биргән уға ҡатын).
* Палиндромлы йылда (2002) Петер Норвиг ({{lang-en|Peter Norvig}}) компьютерҙа инглиз телендәге иң оҙон палиндромды төҙөү буйынса биш йыллыҡ эшен тамамлай, палиндром 17 259 һүҙҙән тора. Дөйөм алғанда
[[Латин теле
* Sum summus mus (Мин — иң көслө сысҡан)
[[Фин теле
* Saippuakivikauppias (Көл һелтеһе һатыусы; донъялағы иң оҙон палиндром һүҙ)
[[Грек теле
* {{Тәржемәһеҙ 3|Смой грехи, не только лицо|Νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν|en|Nipson anomemata me monan opsin}} (Гонаһтарыңдыу йыу, битеңде генә түгел)
▲[[Башҡорт теле|Башҡорт телендә]]:
Ала бутka аша Аkтубала;
Юл 109 ⟶ 97:
Ошо ығы-зығы Өфө арыттыра
(өлгөләр Вячеслав Черневтың «[[ВКонтакте]]» социаль селтәрендәге «Люблю башкирский» сайтынан алынды [https://vk.com/topic-44298279_28045652]).
== Математикала ==
Юл 116 ⟶ 104:
** {{Ч|676}} (палиндром булмаған 26 һанының квадраты булып торған иң бәләкәй палиндром һан).
** {{Ч|121}} (11 палиндром һанының квадраты булған иң бәләкәй палиндром һан).
** 196 проблемаһы.
* Ҡайтымлы тигеҙләмә.
== Информатикала ==
Юл 123 ⟶ 111:
== Биологияла ==
[[Файл:Palindrome_of_DNA_structure.PNG|
Нуклеин кислоталар структураһында сағыштырмаса ҡыҫҡа үҙ-ара комплементар участкалар була, уларҙа «көҙгөләгесә» үҙмә-үҙлекле нуклеотидтар дуплекстар хасил итә. Кеше геномында бындай «әүерелмәләрҙең» дөйөм һаны 100 меңдән 1 миллионға тиклем тип баһалана. Улар ДНК буйлап тигеҙ урынлашмаған була.
Нуклеин кислоталарының ҡайһы бер төрҙәрен хасил иткәндә палиндромлы эҙмә-эҙлелектәр ҙур әһәмиәткә эйә, мәҫәлән, транспорт РНК-ларында шулай (һүрәттә).
[[Файл:TRNA-Phe_yeast_1ehz.png|справа|мини|210x210пкс|Транспорт РНК-һының төҙөлөшө ]]
== Музыкала ==
Юл 133 ⟶ 131:
Луиджи Даллапикколаның «Хушлашыу» тигән әҫәрендә палиндромдың ҡатмарлыраҡ төрө ҡулланылған.
[[Файл:The_way_of_the_World_Moscheles.png|
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
|