Роман: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
{{Ук}}
'''Роман''' — [[урта быуаттар]]ҙа роман халыҡтарында телдән һөйләнгән [[хикәйә]] булараҡ барлыҡҡа килеп, бөгөн эпик [[әҙәбиәт]]тең иң киң таралған төрөнә әүерелгән һәм күп осраҡта [[проза]]ик формалағы [[әҙәбиәт|әҙәби]] жанр. Романда [[кеше]]нең тулҡынландырғыс хис-тойғолар (тәү сиратта [[мөхәббәт]]), көрәш, ижтимағи ҡапма-ҡаршылыҡтар менән тулы [[тормош]]о һәм идеалға ынтылышы һүрәтләнә. Төп герой (геройҙар) ҡәҙимге булмаған шарттарҙа, йәғни көрсөк осоронда шәхес булараҡ үҫеше һәм тормошо хаҡында киңәйтелеп һөйләнелгәнгә күрә, роман повестан күләме, йөкмәткеһенең ҡатмарлығы һәм һүрәтләнгән ваҡиғаларҙың киң алымы менән айырыла<ref name="МЭСБЕ">{{ВТ-МЭСБЕ|Роман (в литературе)}}</ref>.
[[Файл:Perceval-arrives-at-grail-castle-bnf-fr-12577-f18v-1330-detail.jpg|thumb|''Сцена из романа «Персеваль» [[Кретьен де Труа|Кретьена де Труа]]'']]
Урта быуаттарҙа рыцарҙар ([[король Артур]], Тристан һәм Изольда, Ланселот, Амадис Гальский) тормошо тураһында романдар танылыу яулай. Улар артынса [[әҙәбиәт]]тең был йәш жанрына реализм һулышы өҫтәүсе әҫәрҙәр — баҫҡынсылар һәм алдаҡсылар хаҡында романдар тыуа. [[Мигель де Сервантес|Сервантес]] һәм Франсуа Рабле романдарға сатирик элементтар индерә. [[Англия]]ла өгөт-нәсихәтле һәм сентименталь романдарға нигеҙ һалына ([[Даниель Дефо]], Сэмюэл Ричардсон, Генри Филдинг, Оливер Голдсмит); тәүге башлап шулай уҡ унда тарихи ([[Вальтер Скотт]]), психологик һәм әхлаҡи романдар ([[Чарльз Диккенс]] һәм Уильям Теккерей) киң үҫеш ала. [[Франция]] натуралистик һәм реаль романдарҙың ([[Оноре де Бальзак]], [[Гюстав Флобер]], [[Эмиль Золя]], ағале-энеле Гонкурҙар, Ги де Мопассан) тыуған ере булып таныла. Франция идеалистик, романтик һәм психологик романдар мәктәптәренең сағыу вәкилдәрен (Жорж Санд, [[Гюго Виктор|Виктор Гюго]], Поль Бурже һ.б.) бирҙе. [[
[[Файл:Reineke.1498.jpg|thumb|''Иллюстрация к «[[Рейнеке-Лис]]у» [[1498]]'']]
== Терминдың тарихы ==
«Роман» атамаһы [[XII быуат]]тың урталарында [[латин теле]]ндәге тарихнамәгә ҡапма-ҡаршылыҡлы булып, рыцарь романы жанры менән бергә (иҫке франц. romanz һуңғы лат. romanice «роман (халыҡ) телендә») барлыҡҡа килә. Киң таралған ҡарашҡа ҡаршы был атама тәү баштан алып халыҡ телендәге теләһә ниндәй әҫәргә (героик йырҙар һәм трубодурҙар лирикаһы бер ҡасан да роман тип аталмай) ҡағылмай, ә тик латин моделенә, ситләтелгән булһа ла<ref>Поль Зюмтор. Опыт построения средневековой поэтики. СПб., 2002, с. 163.</ref>: тарихнәмәгә, мәҫәлгә («Ренар тураһында роман»), («Роза тураһында роман») ҡаршы ҡуйырлыҡ булғандарына ғына ҡушыла. Ә шулай ҙа, XII—XIII быуаттарҙа , һуңғараҡ булмаһа, roman һәм estoire һүҙҙәре (һуңғыһы шулай уҡ «һүрәтләү», «иллюстрация» тигәнде аңлата) бер-береһен алыштыра. [[Латин теле]]нә кире тәржемәһендә роман (liber) romanticus тип атала, шунлыҡтан европа телдәрендә [[XVIII быуат]] аҙағына тиклем «романға хас», «романдағы кеүек» мәғәнәһенә эйә «романтик» сифаты ҡулланыла башлай, һәм һуңғараҡ ҡына уның мәғәнәһе «мөхәббәт хаҡында» тигәнгә тиклем ябайлаштырыла, уның ҡарауы икенсе яҡтан әҙәби йүнәлеш булараҡ романтизмға башланғыс бирә<ref>Поль Зюмтор. Опыт построения средневековой поэтики. СПб., 2002, с. 163.</ref>.
| |||