Боронғо Греция: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"Древняя Греция" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
{{Цивилизация Древнего мира|Описание карты|Географический регион=[[Средиземноморье]]|Название=Древняя Греция|Иллюстрирование=The Parthenon in Athens.jpg|Подпись к иллюстрации=[[Парфенон]], [[Афинский Акрополь]]|Другие названия=[[Эллада]]|Экзотопонимы=Graecia|Время=конец III—II тыс. — 30 г. до н. э.|Периодизация=I [[Крито-микенская цивилизация]] (конец III—II тыс. до н. э.)
 
:— II Полисный период (XI—IV вв. до н. э.)|Локализация=[[Средиземноморье]]|Колыбель=юг [[Балканский полуостров|Балканского полуострова]]|Макс. границы=|Население=|Осн. этногенез=[[эллины]]|Прочее население=|Язык=[[древнегреческий язык|древнегреческий]]|Письменность=[[греческая письменность|греческий алфавит]]|Религия=[[древнегреческая религия]]|Карта региона=|Государства=|Викисклад=}}'''Боронғо Греция''', '''Эллада''' ({{Lang-grc|Ἑλλάς}}) — боронғо эолий, ахей, ионий, дорий ҡәбиләләре йәшәгән ҡала-дәүләттәр биләмәһенең дөйөм исеме. Греция этник картаһы бөтә антик дәүер дауамында бер төрлө булған һәм үҙгәрмәй ҡалған тиерлек.
'''Боронғо Греция''', '''Эллада''' ({{Lang-grc|Ἑλλάς}}) — боронғо эолий, ахей, ионий, дорий ҡәбиләләре йәшәгән ҡала-дәүләттәр биләмәһенең дөйөм исеме. Грецияның этник картаһы бөтә антик дәүер дауамында бер төрлө булған һәм үҙгәрмәй ҡалған тиерлек.
 
«Боронғо Греция» төшөнсәһенә ингән биләмәләр тип ғалимдар б. э. тиклемге III—II быуаттарҙан алып Крит утрауында барлыҡҡа килгән тәүге дәүләт ойошмаларынан һәм б. э. тиклемге II—I быуаттарға тиклем һуҙылған грек колониялаштырыу дәүерендә йәшәгән территорияларҙы индергән. Һуңынан Көнсығыш Урта диңгеҙ буйындағы был грек һәм эллин биләмәләре [[Рим империяһы]] тарафынан баҫып алына һәм урта диңгеҙ Рим дәүләте составына индерелә.
Юл 37 ⟶ 38:
## '''Иртә эллада осоро (б. э. тиклем XXX—XXI бб.).''' Балҡан Грецияһында ырыу-ҡәбилә мөнәсәбәттәренең хакимлыҡ итеүе. Тәүге эре ауыл биләмәләренең һәм һарайға оҡшаш ҡоролмаларҙың барлыҡҡа килеүе.
## '''Урта эллада осоро (б. э. тиклем XX—XVII бб. ).''' Балҡан утрауының көньяҡ өлөшөнә йәшәргә күскән грек телендә һөйләшеүсе кешеләрҙең -ахейҙарҙың тәүге тулҡыны. Был күренештең Греция социаль-иҡтисади үҫешен түбәнәйтеүе. Ахейҙарҙың бырыу-ҡәбилә мөнәсәбәттәренең тарҡала башлауы.
## '''Һуңғы эллада осоро (б. э. тиклем XVI—XII бб.) йәки Микен цивилизацияһы.''' Ахейҙарҙа иртә класс йәмғиәтенең барлыҡҡа килеүе һәм был күренештең, ауыл хужалығында етештереү иҡтисадын формалаштырыуы, Микенда, Тиринфта, Пилоста һәм Фивала байтаҡ дәүләт берәмектәренең барлыҡҡа килеүе, үҙенсәлекле яҙманың формалашы уыформалашыуы, микен мәҙәниәтенең сәскә аты уы. Ахейҙарҙың Критты баҫып алыуы һәм Миной цивилизацияһын юҡҡа сығарыуы. Б. э. тиклем XIIбыуатта Греция яңы ҡәбилә төркөмө — дорийҙарҙың баҫып инеүе, микен дәүләтселегенең һәләк булы уы.
 
'''II''' <nowiki><b id="mwsQ">Полис</b></nowiki> осоро (б. э. тиклемге XI—IV бб.). '''Грек донъяһының этник тупланы уы. Демократик һәм олигархия формалы дәүләтселектең барлыҡҡа килеүе, сәскә атыуы һәм полис структураларының кризисы . Боронғо грек цивилизацияһының юғары мәҙәни һәм фәнни ҡаҙаныштары.'''
Юл 43 ⟶ 44:
# '''Гомер (полисҡа тиклемге) осор, «ҡараңғы быуаттар» (б. э. тиклем XI—IX бб.)'''. Микен (ахей) цивилизацияһының тулыһынса емерелеүе, ы рыу ҡәбилә мөнәсәбәттәренең тергеҙелеүе һәм хакимлыҡ итеүе, уларҙың иртә класс формаларына трансформацияһы, полистар барлыҡҡа килгәнгә тиклемге үҙенсәлекле йәмәғәт структураларын булдырылыуы.
# '''Архаик Греция (б. э. тиклем VIII—VI бб.).''' Полисный структураларының формалашыуы. Бөйөк грек колониялаштырыуы (күсенеп ултырыуы, яңы ерҙәр үҙләштереүе). Башланғыс грек тираниялары. Эллин йәмғиәте нең этник берләшеүе. Барлыҡ етештереү өлкәһендә тимер ҡуллана башлау, иҡтисадтың күтәрелеше. Тауар етештереү нигеҙҙәрен булдырыл ыуы, шәхси милек элементтарының таралыуы.
# '''Классик Греция (б. э. тиклем V—IV бб.).''' Грек полисы иҡтисады һәм мәҙәниәтенең сәскә аты уыатыуы. Фарсы донъя державаһы агрессияһын кире ҡағыу, милли үҙаңдың күтәрелеүе. Сауҙа-һөнәрселек тибындағы демократик ҡоролошло полистар менән артта ҡалған аграр полистар араһындағы низағтарҙың артыуы, Элладаның сәйәси һәм иҡтисади ҡеүәтен ҡаҡша тыусыҡаҡшатыусы Пелопонесс һуғышы. Полис системаһы кризисы башла ныубашланыу һәм македония агрессияһы арҡаһында бойондороҡһоҙлоғон юғал тыуюғалтыу.
 
# '''Эллин осоро (IV—I бб. беҙгә тиклем э.).''' Александр Македонскийҙың бөтә донъя державаһының нығыныуы. Эллин грек-көнсығыш дәүләтселегенең барлыҡҡа килеүе, сәскә атыуы һәм тарҡалыуы.
## '''Беренсе эллин осоро (беҙҙең эраға тиклем 334-281 йй.).''' Александр Македонскийҙың грек-македон ғәскәре походтары, уның донъя державаһының ҡыҫҡа осор тороуы һәм байтаҡ эллин дәүләттәренә тарҡалыуы.
## '''Икенсе эллин осоро (беҙҙең эраға тиклем 281-150 йй.).''' Грек-көнсығыш дәүләтселеге, иҡтисады һәм мәҙәниәтенең сәскә атыуы.
## '''Өсөнсө эллин осоро (беҙҙең эраға тиклем 150-30 йй.).''' Эллин дәүләтселегенең кризисы һәм тарҡа лыуытарҡалыуы
 
Профессор, РФА академигы А. Т. Фоменко фекеренсә, боронғо грек хронологияһын боронғо яҙма сығанаҡтарға нигеҙләнеп түгел, ә астрономик мәғлүмәттәргә нигеҙләнеп билдәләргә һәм уның тарихында өс тайпылыштың барлығын билдәләргә кәрәк. Ул был турала үҙенең "Новая хронология" хеҙмәтендә яҙған.
 
Фоменконың тәҡдим иткән «Яңы хронология»һын күп һәм төрлө һөнәр тарихсы- ғалимдары тәнҡитләй<ref>{{Cite web|url=https://www.rulit.me/books/istoriya-i-antiistoriya-kritika-novoj-hronologii-akademika-a-t-fomenko-read-457543-1.html|title=История и антиистория. Критика «Новой хронологии» академика А. Т. Фоменко.|author=А. Д. Кошелев|date=|lang=ru|accessdate=2019-05-13}}</ref>.
 
== Крит-микен осоро ==
Юл 65 ⟶ 66:
Кносстағы батша һарайының ҡалдыҡтары бөгөнгө көндәрҙә лә кешеләрҙе хайран ҡалдыра, сөнки ул күп ҡатлы ҡоролманан ғибәрәт. Уның бүлмәләре ҡатмарлы юлдар, коридорҙар менән тоташҡан Был бүлмәләрҙең тышҡы тәҙрәләре булмайынса, улар яҡтылыҡ төшөрөүсе махсус шахталар аша яҡтыртылған. Һарайҙа вентиляция һәм һыу менән тәьмин итеү системалары эшләгән. Стеналар фрескалар менән биҙәлгән. Шул фрескаларҙың иң билдәлеләренең береһе — «Парижанка» (хәҙерге ваҡытта Ираклион Археология музейы коллекцияһы). Ҡара сәсле йәш ҡатын-ҡыҙ һүрәтен Артур Эванс шулай тип атаған.
 
Кносс һарайы Минос дәүләтенең сәйәси һәм дини үҙәге булған. Крит халҡы алиһә Деметраға табынған, Деметраның төп жрицаһы булып батша Миностың ҡыҙы торған. Уның һынын Йыланлы алиһә итеп һүрәтләгәндәр. Башҡа артефакттар крит халҡының дини культы булып Посейдонды кәүҙәләндергән үгеҙ һыны торған. Посейдон -күк күкрәтеү аллаһы булған, сөнки Критта һәм уның менән йәнәш утрауҙарҙа ер тетрәүҙәр күҙәтелгән. Кносс һарайының ҡыйығы монументаль үгеҙ мөгөҙө менән биҙәлгән, дини ритуалдар өсөн үгеҙ башлы һауыт-һаба ҡулланылған. Бер фрескала Тавракатапсия тигән үгеҙ менән уйнаған акробаттар һыны төшөрөлгән. Кносс Тира утрауындағы вулкан атылыуҙан емерелгән, һөҙөмтәлә Крит үҙенең өҫтөнлөгөн юғалтҡан.
 
Шулай итеп, беҙҙең эраға тиклем II мең йыллыҡтың уртаһында грек цивилизацияһының үҙәге бу лып грек-ахейҙар йәшәгән Микены ҡалаһы тора. Был ҡала көслө оборона стеналары менән уратып алынған. Стеналар ҙур, әҙ генә шымартылған таш блоктарҙан һалынған. Төп ҡапҡа - Арыҫлан ҡапҡаһы, ул өсмөйөшлө стела менән биҙәлгән. Стелаларҙа ике инә арыҫлан һүрәте төшөрөлгән . Генрих Шлиман шулай уҡ микен батшаларының алтын кәшәнәһен — Атрей кәшәнәһен тапҡан. Был кәшәнә түңәрәкләп төҙөлгән көмбәҙ ҡыйыҡлы ер аҫты ҡоролмаһынан ғибәрәт. «[[Гомер]] үҙенең «[[Илиада]]<nowiki/>» әҫәрендә [[Троя һуғышы|Троя һуғышы ндағы]] Микен ғәскәрен етәкләгән ахейҙарҙы маҡтап яҙған