Википедия

Энцелад (юлдаш): өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Һайланған мәҡәләгә кандидат}}
{{Ук}}
'''Энцела́д''' ({{Lang-grc|Ἐγκέλαδος}}, {{lang-en|Enceladus}}) — [[Сатурн]]дың ҙурлығы буйынса алтынсы юлдашы. Уны [[1789 йыл]]да Уильям Гершель аса, ләкин 1980-се йылдар башына, планета-ара ике «Вояджер» зонды уға яҡынлағанға тиклем, ул бик аҙ өйрәнелә. Зондтар ебәргән һүрәттәр Энцеладтың диаметрын билдәләй (500 км тирәһе, йәғни Сатурндың иң ҙур юлдашы булған Титан диаметрының 0,1 өлөшө) һәм Энцеладтың Ҡояш системаһындағы ниндәй ҙә булһа башҡа есемгә ҡарағанда [[ҡояш|ҡояш]] нурын күберәк сағылдырыуын асыҡлай. «Вояджер-1» күрһәтеүенсә, юлдаштың орбитаһы тарҡау Е ҡулсаһының үтә тығыҙ өлөшө аша үтә һәм уның менән матдә алмаша. Ошо ҡулса Энцеладты барлыҡҡа килтергәндер, ахырыһы. «Вояджер-2» әллә ни ҙур булмаған был юлдаш өҫтөндәге рельеф күп төрлө булыуын асыҡлай: унда иҫке кратер булып ҡатҡан урындар ҙа, яңы барлыҡҡа килгән бик йәш участкалар ҙа бар (ҡайһы берҙәренең йәше 100 млнмиллион йылға ла етмәй).
 
[[2005 йыл]]да Энцеладты «Кассини» планета-ара зонды өйрәнә башлай, һәм ул юлдаштың өҫтө һәм унда барған процестар тураһында ентеклерәк мәғлүмәттәр еткерә. Атап әйткәндә, көньяҡ ҡотоп өлкәһенән фонтан булып атылып торған һыуға бай шлейфты аса (моғайын, ошондай боҙло фонтандар Е ҡулсаһын барлыҡҡа килтергәндер ҙә инде). Был асыш, эске йылылыҡ билдәләре, көньяҡ ҡотоп өлкәһендә эшләп торған кратерҙарҙың бик аҙ булыуы менән бергә, Энцеладта әлеге көнгә тиклем геологик әүҙемлек һаҡланыуын раҫлай. Газ гиганттарының юлдаш системаларындағы йыһан есемдәре йыш ҡына орбиталь резонанстарҙың «ҡапҡанына» барып эләгә, һөҙөмтәлә орбитаның эксцентриситеты тотороҡлана һәм оҙонлоҡ буйынса либрацияһына (тирбәлеүенә) килтерә. Был, үҙ сиратында, Сатурндың өҫтәлмә рәүештә йылыныуына үҙ өлөшөн индерә. Планетаға яҡын юлдаштар уның эстән йылыныуын арттыра, геологик әүҙемлекте шуның менән дә аңлатып була <ref name="Efroimsky_2018">{{Статья|заглавие=Tidal viscosity of Enceladus|ссылка=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0019103517303536|том=300|doi=10.1016/j.icarus.2017.09.013|страницы=223—226|автор=Efroimsky, M.|год=2018|язык=en|издательство=[[Elsevier]]|издание={{Нп3|Icarus (журнал)|Icarus||Icarus (journal)}}}}</ref>.
 
Энцелад геологик яҡтан әүҙем: ул — [[Ҡояш системаһы|тышҡы Ҡояш системаһында]] әүҙем атылыуҙар күҙәтелгән өс күк есеменең береһе (әүҙем вулкан атылыу күҙәтелгән Юпитерҙың юлдашы Ио һәм Нептун юлдашы Тритон менән бер рәттән). Был атылыуҙарҙы анализлау уларҙың Энцелад ҡуйынындағы шыйыҡ [[һыу]]лы океандың аҫтынан сығыуын күрһәтә. Шлейфтың химик составы бик үҙенсәлекле, шуға ла Энцелад астробиологик тикшеренеүҙәр өсөн бик мөһим тип күҙаллана. Шлейфты асыу Энцеладтың Сатурндың Е ҡулсаһы материяһы сығанағы булыуын да раҫлай<ref name="Ciclops1881" />
26 юл:
 
=== «Вояжер» миссияһы ===
«Вояжер» серияһындағы ике йыһан аппараты беренсе тапҡыр Энцеладты эреҙур план менән фотоға төшөрөүгә өлгәшә. 1980 йылдың 12 ноябрендә «Вояжер-1» — Энцелад янынан осоп үткән тәүге аппарат була<ref name="Voyager">{{Cite web|url=http://pds-rings.seti.org/voyager/mission/|title=Voyager Mission Description|date=1997-02-19|work=The Planetary Rings Node — Planetary Data System ([[НАСА]])|publisher=[[Институт SETI]]|accessdate=2014-04-19|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304072137/http://pds-rings.seti.org/voyager/mission/|archivedate=2016-03-04}}</ref>. Аппарат менән юлдаш араһы ярайһы уҡ алыҫ булғанға күрә — 202 000 километр — һүрәттәре бик тоноҡ килеп сыға. ӘммәШулай ҙа уларҙа юлдаштың ҡояш нурҙарын яҡтыраҡ сағылдырыуы һәм уның өҫтөндә эре кратерҙарҙың булмауы күренә, ә был үҙ сиратында юлдаштың сағыштырмаса йәш булыуын һәм хәҙерге заманда йәки күптән түгел геологик йәһәттән әүҙем булыуын раҫлай<ref name="Terrile" />. Бынан тыш, «Вояжер-1» Энцеладтың Сатурндың диффуз Е ҡулсаһының тығыҙ өлөшөндә урынлашыуын да иҫбатлай. Юлдаштың өҫтөндә кратерҙарҙың һирәк булыуын, рельефтағы был деталдәрҙе ҡаплау өсөн байтаҡ ҡына материал талап ителеүен, шулай уҡ юлдаштың ҙур булмаған гравитацияһын иҫәпкә алып, ғалимдар, Е-ҡулса Энцелад өҫтөнән атылған өлөшсәләрҙән тора, тип фаразлай.
 
[[1981 йыл|1981 йылдың]]дың 26 авгусында «Вояжер-2», элекке аппаратҡа ҡарағанда, Энцеладҡа күпкә яҡыныраҡ килә (87 км 010), һөҙөмтәлә сифатлы фотоһүрәттәр алыу мөмкинлеге тыуа<ref name="Voyager">{{Cite web|url=http://pds-rings.seti.org/voyager/mission/|title=Voyager Mission Description|date=1997-02-19|work=The Planetary Rings Node — Planetary Data System ([[НАСА]])|publisher=[[Институт SETI]]|accessdate=2014-04-19|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304072137/http://pds-rings.seti.org/voyager/mission/|archivedate=2016-03-04}}</ref>. Уларҙа юлдаш өҫтөнөң ҡайһы бер участкаларында кратерҙарҙың күберәк булыуы асыҡлана, ә был инде уларҙың оло йәштә булыуы күрһәтә. Мәҫәлән, төньяҡ ярымшарында урта һәм юғары киңлектәрҙә, түбәнге киңлектәр менән сағыштырғанда, кратерҙар байтаҡҡа күберәк<ref name="Rothery" />. Һөҙөмтәлә ул Сатурндың бер аҙ бәләкәйерәк һәм бер төрлө кратерҙары үтә күп булған юлдашы Мимасҡа ҡапма-ҡаршы килә. Ғилми берләшмә өсөн Энцелад йөҙөнөң йәш булыуы көтөлмәгәнлек була, сөнки ул ваҡыттағы бер генә теория ла ошондай ҙур булмаған ([[Юпитер|Юпитерҙың]]ҙың юғары әүҙемлектәәүҙемлектәге булған Ио юлдашы менән сағыштырғанда һалҡын булған) күк есеменең шундай әүҙем булырғабулыу мөмкинлеген күҙаллай алмай. Әммә «Вояжер-2» Энцеладтың әлеге мәлдә әүҙем булыу-булмауын һәм Е ҡулсаһын тулыландырып тороуын асыҡлай алмай.
 
=== Кассини-Гюйгенс ===
41 юл:
----
|-
| align="right" |2005 йыл 17 февралдәфевраль 2005
| align="right" |1264
|-
| align="right" |2005 йыл 9 март 2005
| align="right" |500
|-
| align="right" |2005 йыл 29 март 2005
| align="right" |64 000
|-
| align="right" |2005 йыл 21 май 2005
| align="right" |93 000
|-
| align="right" |2005 йыл 14 июль 2005
| align="right" |175
|-
| align="right" |2005 йыл 12 октябрь 2005
| align="right" |49 000
|-
| align="right" |2005 24 декабрь 2005
| align="right" |94 000
|-
| align="right" |2006 17 ғинуар 2006
| align="right" |146 000
|-
| align="right" |2006 йыл 9 сентябрь, 2006
| align="right" |40 000
|-
| align="right" |2006 йыл 9 ноябрь 2006
| align="right" |95 000
|-
| align="right" |2007 йылдыңйыл 28 июнендәиюнь
| align="right" |90 000
|-
| align="right" |2007 йылдыңйыл 30 сентябренәсентябрь
| align="right" |98 000
|-
| align="right" |Марта 2008 йыл 12 март
| align="right" |52
|-
| align="right" |2008 йылдыңйыл 30 июненәиюнь
| align="right" |84 000
|-
| align="right" |112008 августайыл 200811 август
| align="right" |54
|-
| align="right" |2008 йыл 9 октябрь 2008
| align="right" |25
|-
| align="right" |2008 йыл 31 октябрь 2008
| align="right" |200
|-
| align="right" |2008 йыл 8 ноябрь 2008
| align="right" |804 52
|-
| align="right" |2009 йыл 2 ноябрь 2009
| align="right" |103
|-
101 юл:
| align="right" |1607
|-
| align="right" |2010 йыл 28 апрель 2010
| align="right" |103
|-
| align="right" |2010 йыл 18 май 2010
| align="right" |201
|-
| align="right" |2010 йыл 13 август 2010
| align="right" |2554
|-
| align="right" |2010 йыл 30 ноябрь 2010
| align="right" |48
|-
| align="right" |2010 йыл 21 декабрь 2010
| align="right" |50
|-
| align="right" |2011 йыл 30 ғинуар 2011
| align="right" |60 000
|-
| align="right" |2011 йыл 20 февраль 2011
| align="right" |68 000
|-
| align="right" |2011 йыл 13 сентябрь, 2011
| align="right" |42 000
|-
128 юл:
| align="right" |99
|-
| align="right" |2011 йыл 19 октябрь 2011
| align="right" |1231
|-
| align="right" |2011 йыл 5 ноябрь, 2011
| align="right" |496
|-
| align="right" |2011 йыл 23 ноябрь 2011
| align="right" |35 000
|-
| align="right" |2011 йыл 11 декабрь, 2011
| align="right" |20 000
|-
| align="right" |2012 йыл 27 март 2012
| align="right" |74
|-
| align="right" |2012 йыл 14 апрель 2012
| align="right" |74
|-
| align="right" |2012 йыл 2 маямай 2012
| align="right" |74
|-
| align="right" |2015 йыл 14 октябрь 2015<ref name="jpl.encel">{{Cite web|url=http://saturn.jpl.nasa.gov/science/moons/enceladus/index.cfm?pageListID=1|title=Cassini Solstice MIssion - Enceladus|work=NASA - JPL|year=2013|accessdate=2014-04-09}}</ref>
| align="right" |1839
|-
| align="right" |2015 йыл 28 октябрь 2015
| align="right" |49
|-
| align="right" |2015 йыл 19 декабрь 2015
| align="right" |4999
|}
[[2004 йыл|2004]]дың йылдың[[1 июль|1 июлендә]] Сатурн орбитаһына автоматик планета-ара автоматик «Кассини» станцияһы сыға. "Вояжер-2"нең мәғлүмәттәре нигеҙендә Энцеладты ентеклерәк тикшереү кәрәклеге билдәләнеләбилдәләнә һәм бер нисә тапҡыр уға 1500 километрға тиклем яҡынайыу планлаштырыла. Атап әйткәндә, «Кассини» көньяҡ ҡотоп өлкәһенән һыу парҙарының һәм ҡатмарлы углеводородтарҙың өҫкә атылыуын төшөрөп ала. Ә был иһә Энцеладтың боҙҙары аҫтында тормош булыуы тураһында күҙаллауҙар өсөнкүҙаллауҙарға нигеҙ булып тора<ref>{{Cite web|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=486328|title=Найдены доказательства внеземной жизни|accessdate=2013-07-20}}</ref>.
 
2007 йылда бер төркөм ғалимдар һыу парҙарын һәм туҙан бөртөктәрен йөҙәр километр бейеклегенәбейеклеккә атыусы боҙ гейзерҙарының математик моделен булдыраэшләй. Модель юлдаштың эске ҡатламдарында шыйыҡ һыуҙың булыуын фаразлай<ref>{{Cite web|url=http://news.tut.by/kaleidoscope/122695.html|title=Ученые нашли воду на одном из спутников Сатурна|date=2008-11-27|publisher=Newsru|accessdate=2013-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141209014506/http://news.tut.by/kaleidoscope/122695.html|archivedate=2014-12-09}}</ref>.
 
[[2008 йыл|2008 йылдың]]дың 14 мартында «Кассини», Энцеладҡа бик ныҡ яҡынлашып, һыу фонтандары тураһында мәғлүмәттәр туплай, шулай уҡ йыһан есеменең яңы һүрәттәрен ебәрә<ref>{{Cite web|url=http://www.space.com/5106-spacecraft-flies-saturn-moon-plumes.html|title=Spacecraft Flies Through Saturn Moon's Plumes|date=2008-03-14|publisher=Space.com|accessdate=2013-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140308045843/http://www.space.com/5106-spacecraft-flies-saturn-moon-plumes.html|archivedate=2014-03-08}}</ref>. 2008 йылдың 9 октябрендә «Кассини» Энцеладтың гейзеры аша үткәндә юлдаштың боҙ ҡабығы аҫтында шыйыҡ [[океан]] булыуынабулыуын күрһәткән мәғлүмәттәр йыя<ref>{{Cite web|url=https://www.newscientist.com/article/mg20227055.100-salt-in-enceladus-geyser-points-to-liquid-ocean.html|title=Salt in Enceladus geyser points to liquid ocean|date=2009-04-29|publisher=NewScientist|accessdate=2013-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130806231218/http://www.newscientist.com/article/mg20227055.100-salt-in-enceladus-geyser-points-to-liquid-ocean.html|archivedate=2013-08-06}}</ref>. 2009 йылдың июлендә «Кассиниҙан» боҙло һыу фонтандарының химик составының ентекле мәғлүмәттәре алына һәм баҫтырып сығарылабаҫтырыла. Был мәғлүмәттәр юлдаштың ҡабығы аҫтында шыйыҡ һыулы океан булыуын һәм уның йөҙләгән километрға атылып торған фонтандар сығанағы булыуын раҫлай<ref>{{Cite web|url=http://starmission.ru/secondary_planets/saturn_moons/enceladus/65.html|title=Загадка Энцелада: новые данные о соленом океане на спутнике Сатурна|date=2009-07-22|publisher=StarMission|accessdate=2013-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305110854/http://starmission.ru/secondary_planets/saturn_moons/enceladus/65.html|archivedate=2016-03-05}}</ref>.
 
[[2011 йыл|2011 йылдың]]дың март башында ғалимдар Энцеладтың йылылыҡ ҡеүәте, быға тиклем иҫәпләгәнгә ҡарағанда, байтаҡҡа юғарыраҡюғары булыуын асыҡлай<ref>{{Cite web|url=http://www.membrana.ru/particle/15820|title=Мощность Энцелада оказалась заметно выше предсказанной|author=Леонид Попов|date=2011-03-09|publisher=Мембрана|accessdate=2013-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130420203014/http://www.membrana.ru/particle/15820|archivedate=2013-04-20}}</ref>.
 
2011 йылдың июнендә Гейдельберг университетынан (Германия) бер төркөм ғалимдар Энцелад ҡабығы аҫтында океан булыуынбулыуы һәм ундағы һыуҙыңһыуының тоҙло булғанлығыбулыуы тураһындағы һығымтаға килә<ref>{{Cite web|url=http://www.km.ru/nauka/2011/06/24/kosmicheskie-issledovaniya/na-sputnike-saturna-obnaruzheny-usloviya-dlya-zhizni|title=На спутнике Сатурна обнаружены условия для жизни|date=2011-06-24|publisher=КМ.ру|accessdate=2013-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110828190728/http://www.km.ru/nauka/2011/06/24/kosmicheskie-issledovaniya/na-sputnike-saturna-obnaruzheny-usloviya-dlya-zhizni|archivedate=2011-08-28}}</ref>
«Кассини»ҙың асыштары Энцеладты артабан тикшерергә кәрәклегенә күрһәтә. NASA һәм Esa Сатурн айҙарын өйрәнеү буйынса берлектәге проектты — [[:ru:Titan Saturn System Mission|Titan Saturn System Mission]] (TSSM) тәҡдим итә, ул айҙар менән бер рәттән Энцеладты тикшереүҙе лә күҙҙә тота<ref>{{Cite news|title=Science & Environment &#124; Jupiter in space agencies' sights|first=Paul|last=Rincon|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/7897585.stm|publisher=BBC News|date=2009-02-18|accessdate=2009-03-13}}</ref>. 2030 йылда йыһан аппараттары криовулкандар фонтандары ағымы аша осоп үтергә тейеш, әммә юлдаш өҫтөнә аппарат төшөрөү планлаштырылмай<ref>{{Мәҡәлә|автор=Сара Фечт|заглавие=Внеземной разум|издание=Популярная механика|тип=журнал|год=август 2013|номер=8 (130)|страницы=42—49}}</ref>.
 
== Үлсәме һәм массаһы ==
[[Файл:Enceladus_Earth_Comparison_at_29_km_per_px.png|слева|мини|300x300пкс|Ер һәм Энцеладтың ҙурлыҡтарын сағыштырыу ]]
Энцеладтың уртаса диаметры — 504,2 километр, массаһы һәм ҙурлығы буйынса Сатурн юлдаштары Титан (5150 км), Рея (1530 км), Япет (1440 км), Диона (1120 км) һәм Тефиянан (1050 км) ҡала алтынсы урында тора. Етенсе урында — Мимас (397 км) тора. Был 7 объект, Сатурндың башҡа бәләкәй юлдаштарынан айырмалы рәүештә, ярайһы уҡ дөрөҫ йомро шар формаһында.
 
Аппарат Энцеладҡа икенсе тапҡыр яҡынлашҡанда уның өс күсәрле эллипсоид формаһында булыуы асыҡлана. «Кассини» станцияһының мәғлүмәттәре буйынса уның үлсәме — 513,2(a)×502,8(b)×496,6(c) километр, (a) — Сатурнға йүнәлтелгән күсәр буйынса диаметры, (b) — орбитаға ҡарата тейеп торған һыҙыҡ буйлап диаметры, (c) — төньяҡ һәм көньяҡ ҡотоптар араһы. Был мәғлүмәттәрҙәге хата — 0,2-0,3 километр ғына<ref name=ESS_2014/>.
178 юл:
== Орбитаһы ==
[[Файл:Enceladus_orbit_2.jpg|справа|мини|200x200пкс|Сатурндың төньяҡ ҡотопҡа табан күренеше. Бер нисә юлдаштың орбиталары күрһәтелә, ҡыҙыл менән билдәләнгәне Энцелад орбитаһы]]
Энцелад — Сатурн планетаһының иң эре юлдаштарының береһе һәм планетанан алыҫлашыуҙаалыҫлыҡта 14-се урынды биләй. Уның орбитаһы Сатурндың иң алыҫ — Е ҡулсаһының иң тығыҙ өлөшөнән үтә. Был ҡулса бик киң һәм боҙ һәм туҙандың тарҡау микроскопик өлөшсәләренән тора. Ул Мимас орбитаһы янында уҡ башлана һәм Рея орбитаһы янында тамамлана.
 
Юлдаштың орбитаһы Сатурндан 237 378 км алыҫлыҡта, ә уның болоттарының юғарығыюғарғы ҡатламынан 180 000 километр алыҫлыҡта һәм Мимас (юлдаштан бәләкәйерәк) менән Тефия (ҙурыраҡ) орбиталары араһында урынлашҡан. Энцелад Сатурн тирәләй 32,9 сәғәт эсендә әйләнеп сыға. Әлеге ваҡытта Энцелад Диона менән орбиталь резонанста (2:1) хәрәкәт итә. Был резонанс Энцеладтың эксцентриситет орбитаһын (0,0047) тотороҡландырырға ярҙам итә, был көс артыу дәүмәлен даими үҙгәртеүгә килтерә, һөҙөмтә булараҡ юлдаш эстән йылына, шуға ла геологик әүҙемлек күҙәтелә<ref name="Porco" />.
 
Сатурндың күпселек юлдаштары кеүек, Энцелад орбитаһы буйынса үҙенең хәрәкәтенә ҡарата синхрон рәүештә планета тирәләй әйләнә. Шулай итеп, ул планетаға даими рәүештә бер яғы менән генә боролған килеш тора. Айҙан айырмалы рәүештә, Энцелад үҙ күсәре тирәләй әйләнгәндә либрацияға бирелмәй (һәр хәлдә, 1,5° артыҡ түгел). Шуға ҡарамаҫтан юлдаштың формаһы ҡасандыр унда либрация осоро булыуын күрһәтә<ref name="Porco" />. Был либрация, Диона менән резонанстан килгән кеүек, Энцеладты өҫтәмә йылылыҡ менән тәьмин итә алғандыр.
187 юл:
Е дүңгәләге — Сатурндың иң тышҡы ҡулсаһы.
 
Энцелад орбитаһы был ҡулсаның иң тығыҙ өлөшө буйлап үтә. Был өлкә ярайһы уҡ тар. Шуға күрә ҡулсаныҡулсаның ЭнцеладтыңЭнцелад матдәләре менән тулыландырылыуын «Кассини» осоролғанға тиклем үк күҙаллайҙар. Йыһан аппаратынан алынған мәғлүмәттәр был күҙаллауҙы раҫлай ғына.
{|
|[[Файл:Saturn's_Rings_PIA03550.jpg|мини|450x450пкс|Сатурндың ҡулсалары һәм юлдаштары схемаһы. Е ҡулсаһының иң тығыҙ өлөшөндә Энцелад күренә]]
|[[Файл:E_ring_with_Enceladus.jpg|мини|250x250пкс|Е ҡулсаһы һәм Энцелад. Артҡы яҡтан яҡтыртылғанға ҡулса яҡшы һиҙелә (Ҡояш һүрәт үҙәгенән 5° урынлашҡан)]]
|[[Файл:Enceladus_&_Rings.jpg|мини|250x250пкс|Энцелад һәм Сатурн ҡулсалары. 2015 йылдың 29 июлендә 1 млн км самаһы алыҫлыҡтан КА «Кассини» йыһан аппараты эшләгән Һүрәт. Юлдаштың көньяҡ ҡотобо районындағы гейзерҙар күренә]]
|}
Е ҡулсаһын матдәләр менән тулыландырыуҙың ике юлы бар<ref name=Spahn/>. Беренсе юл: ҡулсаны тулыландырыу сығанағы — Энцеладтың көньяҡ ҡотоп өлкәһендә урынлашҡан криовулканик факелдары (вулкан кратерынан лава урынына һыу, аммиак, метан урғыла). Әлбиттә, урғылған матдәләрҙең күбеһе юлдаштың өҫтөнә кире төшә. Әммә матдәләрҙең бер ни тиклем өлөшө, юлдаштың тартыу көсөн еңеп, Е ҡулсаһына барып эләгә, сөнки Энцелад өсөн беренсе космик тиҙлек 866 км/сәғ. тәшкил итә. Е ҡулсаһын тулыландырыуҙың икенсе сығанағы — ҙур тиҙлектә килеп төшкән метеориттар Энцелад өҫтөндәге матдәләрҙе юғарыға йөҙҙәрсә килеметрға ырғыта. Сатурндың Е ҡулсаһы эсендә әйләнгән башҡа юлдаштарында ла был хәл ҡабатлана. Шулай итеп, улар ҙа Е ҡулсаһын тулыландырыуға үҙ өлөшөн индерә.
 
== Энцелад өҫтө ==
203 юл:
Энцелад өҫтөнөң ентекле һүрәттәрен «Вояжер-2» аппараты ғына ебәрә ала. Алынған фотоларҙан күренеүенсә, Энцеладта биш төрлө тәбиғәт күренеше бар: кратерҙар булған участкалар, тигеҙлектәр, бураҙналы урындар<ref name="Rothery" />. Кратерҙар бик аҙ, ә бына үҙенсәлекле улаҡтар байтаҡ. Быларҙан тыш сатнауҙар, ярыҡтар<ref name="cracks" /> һәм киртләстәр бар. Был мәғлүмәттәр Энцелад өҫтөнөң бик йәш булыуы хаҡында һөйләй (бер нисә йөҙ миллион йыл), йәки уның өҫтө күптән түгел яңыртылған. Был мәғлүмәттәр юлдаштың криовулканик әүҙемлеге менән бәйле, күрәһең.
 
Энцелад, нигеҙҙә, һыулы боҙҙан тора һәм уның өҫтө ап-аҡ, шуға ла ул [[Ҡояш системаһы]]н<nowiki/>данда ҡояш нурҙарын иң яҡшы сағылдырыусы<ref name=Spencer_2013/>. Юлдаштың өҫтө ҡояш нурҙарын тулыһынса тип әйтерлек кире сағылдыра, уларҙың бик аҙы ғына юлдаш өҫтөндә ҡала, шуға ла төшкөһөн ундағы температура −200 °C була. Был Сатурндың башҡа юлдаштарындағы температуранан бер аҙ һалҡыныраҡ<ref name="Spencer_2006" /><ref name=Howett_2010/>. Энцеладтың геометрик альбедоһы (йәшел яҡтылыҡ өсөн, нанометр 550 нанометр) тигеҙ {{S|1,375 ± 0,008}}<ref name="Verbiscer_2007" />.
 
«Кассини» автоматик станцияһы 2004 йылда Сатурнға барып етә һәм йөҙҙәрсә километрға юғарыға атылған боҙ валсыҡтары фонтанының шаһиты була. Был фонтандар юлдаштың көньяҡ ҡотобындағы дүрт ярыҡтан урғыла. Фонтандарҙағы боҙ кисәксәле Сатурн тирәләй ҡулса барлыҡҡа килтерә лә инде. Шундай бәләкәй юлдашта нисек итеп шундай көсләкөслө вулкан әүҙемлеге күҙәтелеүен әлегә ғалимдар аңлата алмай. 2010 г.йылда ғалимдар юлдаштың үҙенән-үҙе йылыныуын орбитаһы буйынса хәрәкәт иткәндә барлыҡҡа килгән [[либрация]] (бер аҙ һелкенеү, бәүелеү) һөҙөмтәһендә йылыналырһөҙөмтәһелер, тип аңлатып ҡараныҡарай.
 
Көндөҙ Энцелад өҫтөндәге температура яҡынса −200 °C тирәһенә етә, көньяҡ ҡотоп өлкәһендә ярылған урындарҙа −90 °C<ref name=Spencer_2013/>. Был факттар юлдаштағы геологик процесты һаҡлап тороусы ниндәйҙер энергия сығанағы булыуы тураһында һөйләй.
211 юл:
=== Ландшафт ===
{|
|[[Файл:EN004_Painting_on_the_walls.jpg|мини|Энцелад йөҙөнөң псевдотөҫтәрҙәге һүрәте. Рельефтың үҙенсәлекле деталдәре, шул иҫәптән емерелгән кратерҙар күренә. Һүрәт 9 март 2005 йылдың 9 мартында «Кассини»ҙан алынған]]
|[[Файл:EN004_Moon_with_a_Past.jpg|мини|Энцелад йөҙөнөң мозаикаһы юғары айырыу һәләте менән бик күп ярыҡтар һәм кратерҙарҙы күрһәтә (башлыса, ярыҡтарҙан да боронғорағын). «Кассини» һүрәте, 2005 йылдың 9 марты]]
|}
 
==== Удар кратерҙар ====
[[Файл:EN003_Degraded_Craters_on_Enceladus.jpg|мини|Энцеладтағы ярымемерекярым емерек кратерҙар. 2005 йылдайылдың 17 февралдәфевралендә «Кассини» төшөргән һүрәт. Түбәндә һулдан уңға табан Хама соҡорҙары һуҙылған; юғарыраҡ кратерҙар урынлашҡан өлкә күренә]]
 
==== Шыма тигеҙлек ====
222 юл:
 
=== Көньяҡ ҡотоп төбәге ===
[[Файл:Enceladus_south_pole_SE15.png|мини|Энцеладтың көньяҡ ҡотоп өлкәһенең состав картаһы (65° к.көньяҡ киңлек), 2007 йылда төшөрөлгән]]
[[Файл:Fountains_of_Enceladus_PIA07758.jpg|мини|200x200пкс|Энцеладтың өҫтөнән фонтан булып урғылып торған ағым. «Кассини» һүрәте]]
 
=== Гейзерҙар ===
 
== Атмосфераһы ==
Энцеладтың атмосфераһы шыйығайтылған, әммә Сатурндың башҡа ҙур булмаған юлдаштарындағыға ҡарағанда бик тығыҙ. Атмосфераның составы: һыу пары (91 %), [[азот]] (4 %), углекислоталы газ (3,2 %), метан (1,7 %). Атмосфераны тотоу өсөн был бәләкәй юлдаштың гравитация көсө етешмәй, тимәк, атмосфераны тулыландырыусы сығанаҡ бар. Ҡеүәтле гейзерҙар һәм криовулкандар шундай сығанаҡ ролен үтәй ала.
 
== Эске структураһы ==
[[Файл:Enceladus_Roll.jpg|мини|313x313пкс|Энцеладтың эске структураһы: «Кассиниҙың» һуңғы мәғлүмәттәре нигеҙендә төҙөлгән модель. Силикат ядроһы көрән, аҡ — һыулы боҙға бай мантия, йәғни тышҡы ҡабығы. Һары һәм ҡыҙыл — көньяҡ ҡотоп аҫтындағы диапир тип фаразлана ]]
[[Файл:Enceladus_Cold_Geyser_Model-ru.svg|слева|мини|250x250пкс|Энцеладтағы криовулканизмдың мөмкин булған схемаһы.]]
 
== Юлдаштың ҡабығы аҫтындағы океан ==
«Кассини» 2005 йылда «юлбарыҫ һыҙаттарынан» 250 км бейеклеккә атылған гейзерҙар һүрәттәрен тапшыра. Тимәк, Энцеладтың боҙ ҡабығы аҫтында шыйыҡ һыулы океан булыуы ихтимал, тигән фекер тыуа. Гейзерҙар үҙҙәре генә шыйыҡ һыуҙың булыуын иҫбатларлыҡ дәлил түгел, ә бына боҙҙо ҡуҙғата һәм ышҡылыу һөҙөмтәһендә шыйыҡ һыу фонтанын булдыра алған тектоник көстәрҙең булыуына күрһәтеүе ихтимал. [[Файл:PIA19058-SaturnMoon-Enceladus-PossibleHydrothermalActivity-ArtistConcept-20150311.jpg|слева|мини|250x250пкс|Гидротермаль сығанаҡтарҙың әүҙемлегенең фарах-схемаһы]]
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{примечанияиҫкәрмәләр|2|refs=
 
 
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Энцелад_(юлдаш)» битенән алынған