Метрология: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"Метрология" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
 
1 юл:
{{Ук}}
'''Метроло́гия''' (грек. μέτρον «үлсәм» + λόγος «фекер; сәбәпасәбәп») — [[Үлсәү|үлсәмдәр]], уларҙың берҙәмлеген тәьмин итеү һәм теүәллектәренә өлгәшеү ысулдары һәм саралары тураһындағы фән<ref>[http://vladimir-sergin.narod.ru/ntd/rmg/rmg_29-99.pdf Метрология. Основные термины и определения.] — Рекомендации по межгосударственной стандартизации</ref>. Объекттарҙың үҙенсәлектәренең һаны тураһында мәғлүмәтте тәғәйен теүәллек һәм дөрөҫлөк менән алыу метрология предметы булып тора; бының норматив базаһы — метрология стандарттары.
 
Метрология төп өс киҫәктән тора:
 
* ''Теоретик'' йәки фундаменталь — дөйөм теоретик проблемаларҙы ҡарай<ref>{{Cite web|url=http://docs.cntd.ru/document/1200115154|title=РМГ 29-2013 ГСИ. Метрология. Основные термины и определения, РМГ от 05 декабря 2013 года №29-2013|publisher=docs.cntd.ru|accessdate=2016-08-30}}</ref> (физик дәүмәлдәр үлсәмдәренең теорияһын, берәмектәрен, үлсәү ысулдарын эшләү, проблемаларын ҡарау).
* ''Ҡулланма'' — теоретик метрология эшләнмәләрен ғәмәлдә ҡулланыу мәсьәләләрен өйрәнә. Метрологик тәьминәт мәсьәләләренһорауҙарын ҡарай.
* ''Ҡануниәт'' — физик дәүмәл берәмектәрен, үлсәү ысулдары һәм сараларын ҡулланыу буйынса мотлаҡан техник һәм юридик талаптарҙы булдыра.
 
'''Метро́лог''' — метрология белгесе.
[[Файл:Microarcsecond_testbed.jpg|мини|280x280пкс|метрологМетролог]]
 
== Метрологияның маҡсаттары һәм бурыстары ==
 
* дөйөм үлсәмдәр теорияһын барлыҡҡа килтереүбулдырыуү;
* физик дәүмәлдәр берәмектәрен һәм берәмектәр системаһын хасил итеү;
* разработка и стандартизация үлсәү ысулдарын һәм сараларын, үлсәмдәрҙең теүәллеген билдәләү ысулдарын, үлсәмдәр берҙәмлеген һәм үлсәм сараларының бер төрлөлөгөн тәьмин итеү нигеҙҙәрен эшләү һәм стандартлаштырыу (йәғни «ҡануни метрология»);
* үлсәү эталондарын һәм өлгө сараларын булдырыу, үлсәмдәрҙе һәм үлсәү сараларын тикшереү. Физик константалар нигеҙендә эталондар системаһын эшләү был йүнәлештәге бурыстарҙың береһе булып тора.
 
Юл 21 ⟶ 22:
== Метрологияның аксиомалары ==
 
# Үлсәүҙең ниндәйе лә сағыштырыу ул.
# Үлсәүҙең ниндәйен дә априори мәғлүмәтһеҙ алыу мөмкин түгел.
# Һәр үлсәүҙең һөҙөмтәһе, ҡиммәтте түңәрәкләмәгәндә, осраҡлы дәүмәл булып тора.
Юл 39 ⟶ 40:
 
== Метрология тарихы ==
Метрологияның тарихы антик осорҙанҙаносорҙарҙан килә, хатта Библияла ла телгә алына<ref>''Неверные весы — мерзость пред Господом, но правильный вес угоден Ему.'' ({{Тәүрат|Прит|11:1}})</ref>. Метрологияның боронғо формалары урындағы властар тарафынан үҙ белдеклеүҙбелдекле ябай стандарттар урынлаштырыуҙан ғибәрәт була. Улар йыш ҡына ҡул оҙонлоғо кеүек иң ябай көндәлек үлсәмдәрҙән тора. Иң тәүге стандарттар оҙонлоҡ, ауырлыҡ, ваҡыт үлсәү өсөн индерелә, улар сауҙала һәм көндәлек эшмәкәрлектә ҡулланыла.
 
Яңы мәғәнәһенә метрология [[Сәнәғәт инҡилабы|сәнәғәт революцияһы]] һөҙөмтәһендә эйә була, уға ихтыяж күләмле етештереүҙеетештереү тәьминкүләме итеүныҡлы өсөнартҡанға кәрәк булатыуа.
 
Метрология үҫешенең мөһим тарихи баҫҡыстары:
 
* [[XVIII быуат]]  — [[метр]] эталонын булдырыу (эталон [[Франция|Францияла]]ла, Үлсәмдәр һәм үлсәүҙәр музейында һаҡлана; хәҙерге ваҡытта фәнни ҡорамал булыуға ҡарағанда ҙурыраҡ дәрәжәлә тарихи экспонат булып хеҙмәт итә);
* [[1832 йыл]] — [[Карл Фридрих Гаусс|Карл Гаусс]] тарафынан берәмектәрҙең абсолют системалары хасил ителә;
* [[1875 йыл]] — халыҡ-арай Метрик конвенцияға ҡул ҡуйыла;
* [[1960 йыл]] — [[Халыҡ-ара берәмектәр системаһы]] ([[Халыҡ-ара берәмектәр системаһы|СИ]]) эшләнә һәм индерелә;
* [[XX быуат]]  — айырым илдәрҙең метрологик тикшеренеүҙәре Халыҡ-ара метрология ойошмалары тарафынан көйләнә.
 
Рәсәй метрологияһы баҫҡыстары:
Юл 59 ⟶ 60:
 
== СССР-ҙа метрология ==
СССР-ҙа метрология дәүләт дисциплинаһы булараҡ үҫә, сөнки индустриалләштереү һәм оборона-сәнәғәт комплексын үҫтереү үлсәмдәрҙә юғары теүәллек талап итә. Сит илдәрҙә метрология менән башлыса шәхси фирмалар эш итә. СССР-ҙа метрологияға ҡараған төшөнсәләрҙе дәүләт көйләй, стандартлаштырыу талап ителгән бөтә нәмәгә ГОСТ-тар булдырыла. Сит Ә сит илдәрҙә быметрология бурыстыменән дәүләткә ҡарамаған ойошмалар, мәҫәлән, ASTM, үҙ өҫтөнә алашөғөлләнә.
 
БДБ илдәрендә дәүләт стандарттары (эталондар) өҫтөнлөклө булып ҡалыуын дауам итә.
Юл 65 ⟶ 66:
== Метрологияның йүнәлештәре ==
 
* Авиация метрологияһы<ref>{{КитапКнига|автор=Сергеев. Крохин.|заглавие=Метрология|ответственный=Сергеев|издание=Учебник|место=Москва|издательство=Логос|год=2002|страницы=|страниц=|isbn=}}</ref>
* Химия метрологияһы
* Медицина метрологияһы
Юл 71 ⟶ 72:
 
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
{{Навигация
| Викисловарь = метрология
}}
 
* Бөтә донъя метрология көнө
* Метрология институты
* Стандартлаштырыу
* Электроаналитик химия ысулдары
* Сығымдарҙы үлсәү ҡорамалдарын тикшереү ҡулайламаһы
* Үлсәүҙәрҙеү төп тигеҙләмәһе
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Метрология» битенән алынған