Әзербайжан: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә (GR) File renamed: File:Armenian сhurch in Baku 2.jpg → File:Armenian church in Baku 2a.jpg Criterion 3 (obvious error) · кириллица |
ә clean up using AWB |
||
13 юл:
|Картала=LocationAzerbaijan.svg
|Телдәр=[[Әзербайжан теле]]
|Бойондороҡһоҙлоҡ яулауы=Иғлан: [[1918]] й.<br
|Бойондороҡһоҙ=[[Рәсәй]]
|Башҡала=[[Баҡы]]
41 юл:
Төньяҡтан — [[Рәсәй]] (Дағстан) һәм [[Грузия]] ([[Квемо-Картли]] һәм [[Кахети]]), көнбайыштан — [[Әрмәнстан]], һәм көньяҡтан [[Иран]] менән сиктәш.
Әзербайжан территорияһының бер өлөшө танылмаған [[Таулы Ҡарабах Республикаһы]] күҙәтеүе аҫтында, бер өлөшө — Әрмәнстан (Кярки, Бархударлы, Үрге Аскипара эксклавы) күҙәтеүе аҫтында. Әзербайжан, үҙ сиратында, [[Әрмәнстан
Илдең баш ҡалаһы — [[Баҡы]] ҡалаһы. 1918 йылда [[Гәнжә]] ҡалаһы бер нисә ай баш ҡалаһы була. Әзербайжан территорияһында бер нисә тарихи илдең баш ҡалалары урынлашҡан: [[Шәки]], [[Шуша]], [[Ғабала]], [[Бәрдә]], [[Шәмәхә (Әзербайжан)|Шәмәхә]] һәм [[Нахчиван]].
47 юл:
[[Newsweek]] журналы фаразлауы буйынса, Әзербайжан «Донъяның иң яҡшы илдәре» исемлегендә 69 урында тора (ингл. The world’s best countries).
Әзербайжан — күп милләтле, күп динле дәүләт. Республикала күпселек халыҡ [[:ru:
Әзербайжан Демократик Республикаһының үҙаллылығы [[1918 йыл
== Атаманың килеп сығыуы ==
56 юл:
1918 йылға тиклем Әзербайжан исеме аҫтында ҡасандыр Атропатена биләгән Урмия күле буйындағы ерҙәр, Аракс йылғаһынан көньяҡҡа, тарихтың төрлө дәүерҙәрендә «Әзербайжан» исеме Аракс йылғаһынан төньяҡҡа таралыуы билдәле.
«Әзербайжан» термины беренсе тапҡыр дәүләт исеме булараҡ 1918 йылдың 28 майында, Әзербайжан Демократик Республикаһын иғлан иткәндә, һүҙгә алына. [[:ru:Дьяконов,
== Дәүләт символдары ==
71 юл:
| НАЗВАНИЕ = Әзербайжан гимны
}}
'''Әзербайжан [[
=== Дәүләт гербы ===
87 юл:
=== Хәҙерге Әзербайжан ===
Хәҙерге Әзербайжан [[Советтар Союзы|СССР-ҙың]] тарҡалыуынан һуң барлыҡҡа килгән (1991). Беренсе президенты [[:ru:
1992 йылдың июнендә уны Абульфаз Эльчибей алмаштыра. Ваҡытлыса Әзербайжан президенты вазифаһын [[:ru:Мамедов,
Граждандар һуғышынан һаҡланыу өсөн, Эльчибей Баҡыға Нахчиванда йәшәгән [[Гейдар Алиев]]ты саҡыра.
96 юл:
=== Әзербайжан Президенты ===
Дәүләт башлығы — [[:ru:
=== Эске сәйәсәт ===
Юғары законодар сығарыу органы — бер палаталы Милли Мәжлес ([[:ru:
== Хакимиәтлек ҡоролошо ==
142 юл:
<li></li>
</ol>
| style="background:#FFF; padding:0 1em;" class="toccolours"|'''Rayonlar:'''<br
'''*''' [[Naxçıvan Muxtar Respublikası|Naxçıvan Muxtar Respublikasının]] şəhər və rayonları
196 юл:
=== Һаны, йәшәгән урындары, йәш һәм гендер структураһы ===
[[Файл:Bevölkerungspyramide Aserbaidschan 2016.png|thumb|right|Әзербайжан халҡының йәш-енес пирамидаһы
Әзербайжандың халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса (2009) Әзербайжанда йәшәгән халыҡ 8 922 447 кеше булған<ref name="Azer2009">[https://web.archive.org/web/20121130101713/http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/AP_/1_5.xls Censuses of Republic of Azerbaijan 1979, 1989, 1999, 2009] Azstat.org — The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan</ref>, ә үҫеш темпына ҡарап иҫәпләүҙәр 2010 йылда халыҡ һаны 9 млн тәшкил итә тип билдәләй<ref name="Нас стало 9 миллионов">[http://www.vesti.az/news.php?id=28994 Нас стало 9 миллионов]</ref><ref name="cia.gov">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html CIA — The World Factbook — Azerbaijan]</ref>. 2019 йылдың 1 ғинуарына Әзербайжандың Дәүләт статистика комитеты халыҡ һанын 9 981 457 кеше тип баһалай<ref>{{Cite web|url=https://haqqin.az/news/145205|title=Госкомстат назвал һаны населения Әзербайжана|publisher=haqqin.az|accessdate=2019-02-19}}</ref>.
260 юл:
[[Файл:Ana Dili.JPG|Right|thumb|right|250px| [[Нахичевань]] ҡалаһында туған телгә һәйкәл.]]
Илдең [[рәсми тел]]е — [[әзербайжан теле]] (төрки телдәр төркөмө). Уғыҙ төркөмсәһенә ҡарай, ләкин ҡыпсаҡ телдәре һыҙаттары ла хас. Әзербайжанда әзербайжана теле дәүләт теле булып тора. Президент [[
=== Дини состав ===
Мосолман динле әзербайжандарҙың күпселеге - [[шиғыйҙар]], әммә сөнни мосолмандар ҙа бар (илдең төньяҡ өлөшөндә башлыса лезгиндар, цахурҙар, рутулдар), [[христианлыҡ|правослауҙар]] (рустар, грузиндар, украиндар) һәм йәһүдиҙәр (йәһүдтәр). Төрлө йүнәлешле протестанттар бар<ref>[http://www.azstat.org/indexen.php Государственное Статистическое Управление Әзербайжана]</ref>.
Ғәмәлдәге
[[Файл:Shamakhi Juma Mosque.jpg|мини|слева|x170px|Шемахалағы Йома мәсете,
[[Ислам]] Әзербайжанда төп дин; халҡының 99,2 % мосолман<ref name="Pew Research">{{cite web|url=http://pewforum.org/uploadedfiles/Topics/Demographics/Muslimpopulation.pdf|title=MAPPING THE GLOBAL MUSLIM POPULATION. A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population|publisher=Pew Research Center|date=October 2009|archiveurl=https://www.webcitation.org/616xxgRkv?url=http://pewforum.org/uploadedfiles/Topics/Demographics/Muslimpopulation.pdf|archivedate=2011-08-21}}</ref>. Уларҙың күпселеге (яҡынса 65%) [[шиғыйҙар]] ([[мәҙһәб|жафари мәҙһәб]]), әҙерәк өлөшө (35%) — [[сөнниҙәр]]<ref>http://www.scwra.gov.az/az/view/news/522/allahshukur-pashazade-azerbaycanda-mezhebler-arasinda-fikirayriligindan-istifade-etmek-isteyen-dushmenler-choxdur "Şeyxülislam qeyd edib ki, Azərbaycanda 35 faiz sünni, 65 faiz isə şiə məzhəbinə mənsub..."</ref><ref>{{cite web|url=http://files.preslib.az/projects/remz/pdf_en/atr_din.pdf|title=Religion|date=|publisher=Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan — Presidential Library|archiveurl=https://www.webcitation.org/616xyRI4u?url=http://files.preslib.az/projects/remz/pdf_en/atr_din.pdf|archivedate=2011-08-21}} Религия. Управление делами Президента Әзербайжанской Республики — Президентская библиотека</ref> (башлыса [[хәнәфи мәҙһәб]]).
Әзербайжанда синагогалар бар, йәһүди йәмәғәттәр - бик йоғонтола ойошмалар<ref>[http://ejwiki.org/wiki/История_еврейских_общин_в_Азербайджане_в_XI—XV_вв. История еврейских общин в Азербайджане в XI—XV вв.]</ref>. Красная Слобода ҡасабаһы (Губин районы) советтан һуңғы төбәктәрҙә йәһүдтәрҙең берҙән-бер тупланып йәшәгән урыны.
Республикала правослау динлеләр аҙ, әлеге ваҡытта был илдә 6 правослау ҡорам эшләй, шуларҙың өсәүһе Баҡыла.
Хәҙерге Әзербайжан территорияһында католиклыҡ XIV быуат башында тарала башлаған. XVII быуат башында католиклыҡҡа ылыҡтырылған 19 мең әрмән ун ауылда һәм Нахичевандең өс ҡалаһында йәшәгән<ref>Willem Floor, Edmund Herzig. Iran and the World in the Safavid Age. Iran Heritage Foundation, I.B.Tauris, 2012, p. 374<blockquote>By the beginning of the seventeenth century, there were 19,000 converted Catholic Armenians living in three towns and 12 villages in the Nakhichevan, Ernjak and Jahuk regions.</blockquote></ref> 2002 йылдың майында Әзербайжандың католик сиркәүендә иҫтәлекле ваҡиға була — Баҡыға рәсми визит менән Рим папаһы Иоанн Павел II килә<ref>{{cite web|author=Усния Бабаева.|date=16 мая 2002 года|url=http://www.ng.ru/cis/2002-05-16/6_papa.html|title=Иоанн Павел II побывает в Азербайджане|publisher=[[Независимая газета]]|accessdate=2010-08-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/616xz38zC?url=http://www.ng.ru/cis/2002-05-16/6_papa.html|archivedate=2011-08-21}}</ref><ref>[http://palm.newsru.com/religy/22may2002/baku_meeting.html Новости NEWSru.com:: Иоанн Павел II и Гейдар Алиев обменялись приветствиями в Баку]</ref><ref>[http://www.religio.ru/arch/23May2002/news/3779.html Новости мира религий. Общество и религия. СМИ и литература о вере и конфессиях]</ref><ref>{{cite web|author=Ирина Заявьялова.|date=27 мая 2002|url=http://www.expert.ru/printissues/expert/2002/20/20ex-novost54/|title=Папа легко нашёл с|publisher=[[Эксперт (журнал)|Журнал Эксперт]]|accessdate=2010-08-12|archiveurl=https://www.webcitation.org/616y1ubPP?url=http://expert.ru/expert/2002/20/20ex-novost54_37619/|archivedate=2011-08-21}}</ref>. Әлеге ваҡытта Баҡыла Әзербайжандың берҙән-бер католик сиркәүе урынлашҡан (Церковь Непорочного Зачатия Пресвятой Девы Марии).
Тәүге протестанттар Әзербайжанда XIX быуат башында күренгән — былар лютеранлыҡ инанысындағы немец колонистары була. Әлеге мәлдә Әзербайжанда 20 мең тирәһе протестант йәшәй<ref name="pew">{{cite web|url=http://features.pewforum.org/global-christianity/population-number.php|title=Global Christianity|author=|date=2011-12-19|work=|publisher=The Pew Forum on Religion & Public Life|accessdate=2013-05-13|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Gocow72Q?url=http://features.pewforum.org/global-christianity/population-number.php|archivedate=2013-05-22}}</ref>. Иң эре конфессия булып баптистар тора(3 мең ағза<ref name="bwa">{{cite web|url=http://www.bwanet.org/about-us2/statistics|title=Statistics|author=|date=2013|work=|publisher=Baptist World Alliance|accessdate=2014-03-15|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120627073219/http://www.bwanet.org/about-us2/statistics|archivedate=2012-06-27}}</ref>) һәм пятидесятниктар (4,4 мең динле<ref name="Mandryk">{{книга |автор= Jason Mandryk |часть= Azerbaijan |ссылка часть= |заглавие= Operation World: The Definitive Prayer Guide to Every Nation |ссылка=|ответственный=|место= |издательство=InterVarsity Press |год= 2010 |volume= |pages= |columns= |allpages=978 |серия= Operation World Set|isbn=0-8308-5724-9 |тираж=|ref=}}</ref>). Илдә шулай уҡ адвентистар, лютерандар, инжил христиандары, Яңы апостол сиркәүе адепттары һәм башҡалар йәшәй.
<gallery mode="packed" heights="170px" style="text-align:center">
292 юл:
{{Азия илдәре}}
{{ТӨРКСОЙ}}
[[Категория:Әзербайжан| ]]
|