Айытбаев Ғәлиәхмәт Ямалетдин улы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) ә added Category:Шәхестәр:Белорет районы using HotCat |
Ryanag (фекер алышыу | өлөш) яңыртыу (мәғлүмәттәрҙе), аныҡлаштырыу |
||
6 юл:
|ширина =
|описание изображения =
|род деятельности = {{педагог|XX быуат|Башҡортостан}}
|дата рождения = билдәһеҙ
|место рождения = билдәһеҙ
17 юл:
|супруга =
|дети =
|награды и премии = {{Орден Святой Анны 3 степени}}
}}
{{фш|Айытбаев}}
'''Ғәлиәхмәт Айытбаев''' — [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]]нең тәүге осоронда әүҙем ҡатнашҡан эшмәкәрҙәрҙең береһе. 1917 йылдың 20—27 июлендә [[Ырымбур]]ҙа үткән 1-се Башҡорт ҡоролтайында Башҡорт үҙәк шураһына ағза итеп һайлана. Уға Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәктенең башҡарма органында үтә лә яуаплы һәм мөһим эш йөкмәтелә — Башҡорт үҙәк шураһының Ер һәм урман эштәре буйынса бүлек мөдире итеп тәғәйенләнә. Был осорҙа ул башҡорттоң ер мәсьәләләрен хәл итеүгә йүнәлтелгән проект, положениелар өҫтөндә әүҙем эшләй.▼
'''Айытбаев Ғәлиәхмәт Ямалетдин улы''' — [[Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте]] эшмәкәре. [[Башҡорт мәркәз шураһы]] һәм [[Кесе Ҡоролтай]] ағзаһы.
== Биографияһы ==
Айытбаев Ғәлиәхмәт Ямалетдин улының күп яҡлы эшмәкәрлеге тураһында байтаҡ документтар һаҡланып ҡалыуына ҡарамаҫтан, уның биографияһы тураһында мәғлүмәттәр юҡ. Ҡайһы бер сығанаҡтар буйынса сығышы менән хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] {{ТУ|Белорет районы}} [[Аҙнағол (Белорет районы)|Аҙнағол]] ауылынан.
Тарихсы Р. У Кузыев хәбәр итеүенсә, белеме буйынса урыҫ теле уҡытыусыһы булған<ref>''Кузыев Р. У.'' Бахтигарей Шафиев. — Уфа, 1972. — С. 51.</ref>. [[Беренсе донъя һуғышы]]нда ҡатнашҡан.
▲
1917 йылдың ноябрендә Ғ. Айытбаев тарафынан башҡорт
{{Викитека|:ru:Резолюции, принятые курултаем (съездом) по земельному вопросу|Резолюции, принятые Учредительным<br /> съездом по земельному вопросу (по докладу Г. Аитбаева)}}
1917 йылдың 8—21
{{цитата башы}}
«''16. Правом поселения на Башкирской территории пользуются только башкиры и другие мусульмане тюркского племени, оставшиеся вне пределов автономной Башкирии.
19. Все переселенцы, заселившие Башкирию после 20 апреля 1898 года путем принудительного отчуждения им земли, как результат хищнических законоположений и распоряжений царского правительства, должны обмениваться землями с теми из башкир и мусульман, которые остались вне пределом Башкирии и которые пожелают поселиться в ней.
20. Первыми обмену подвергаются переселенцы, поселившиеся в Башкирии по законам 9 ноября 1906 г., 14 июня 1910 г., 29 мая 1911 года.
21. Земли находящиеся в пользовании переселенцев, насильственно захвативших наделы башкир, пользуюясь покровительством старого правительства, передаются прежним владельцам — башкирам''».{{цитата аҙағы|сығанаҡ=''Каримов У. Я.'' [http://www.lib.csu.ru/vch/096/44.pdf Аграрный вопрос в Башкирии и положение башкирского народа (1900–1921)]}}
Ойоштороу съезында Башҡортостан мөхтәриәтенең предпарламенты — [[Кесе Ҡоролтай]]ҙың ағзаһы итеп һайлана. [[Башҡорт хөкүмәте]] составына инә, бында ер һәм урман эштәре бүлегенең мөдире итеп тәғәйенләнә.
1918 йылдың 4 (17) февралендә Башҡорт хөкүмәте ағзалары, шул иҫәптән Ғ. Айытбаев большевиктар тарафынан ҡулға алынып төрмәгә ябыла, мартта азат ителә. [[Башҡортостан Ваҡытлы Революцион Советы]]на (БВРС) ағза итеп алына.
1918 йылдың апрелендә Милләттәр буйынса халыҡ комиссариаты ҡарары буйынса [[Таһир Имаҡов]] менән берлектә [[Петроград]]ҡа эшкә саҡырыла, бында 10 апрелдә Үҙәк мосолман комиссариатының игенселек һәм урман сәнәғәте бүлеге мөдире итеп тәғәйенләнә. 1918 йылдың майында Татар-Башҡорт комиссариатының башҡорт эштәре буйынса комиссары итеп тәғәйенләнә. Комиссариаттың урындағы органдарының эшен юлға һалыу өсөн Башҡортостанға ҡайта.
[[Силәбе]]лә Башҡорт хөкүмәтенең эшмәкәрлеге тергеҙелгәс, ҡабат Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәтенә ҡушыла. 1919 йылдың 11 мартында Ырымбур губерна башҡарма комитетына [[Әхмәтзәки Вәлидов]] хәбәр итеүенсә, 1918 йылдың 2 июлендә Башҡорт хөкүмәте бәйләнештәр ойоштороу өсөн Айытбаевты «башын күтәргән славян һәм бөтә донъя империализмы менән бергәләп көрәшер өсөн берләшеү тәҡдиме менән» [[Төркиә]]гә ебәрергә ниәтләй<ref>Национально-государственное устройство Башкортостана. Сборник документов и материалов. Т.II. Ч.1. — Уфа, 2002. — С. 535.</ref>. Әммә уның сит илдә йөрөп ҡайтҡанлығы тураһында мәғлүмәттәр юҡ.
1919 йылдың 21 февралендә [[Бөтә башҡорт хәрби съезы]]нда [[Башҡортостан хәрби-революцион комитеты]] ағзалығына кандидат итеп һайлана. 23 февралдә Башҡорт Совет Республикаһының игенселек буйынса комиссар итеп һайлана.
Ғәлиәхмәт Айытбаевтың артабанғы яҙмышы билдәһеҙ.▼
Әммә тиҙҙән, ҡыҙылармеецтарҙың башҡорттарҙы талауы арҡаһында [[Мөхәмәтғәбделхәй Ҡорбанғәлиев]] етәкселегендәге большевиктар менән союзға ҡаршы булғандар яғына сыға. 1919 йылдың мартында Башҡортостан тораҡ пункттарында аҡ частары файҙаһына агитация эшен алып барған. Генерал-майор А. И. Беловтың 1919 йылдың 17 майындағы 100-сө һанлы приказына ярашлы христиан булмағандар өсөн билдәләнгән III дәрәжә Изге Анна ордены менән бүләкләнә.
Артабан Ҡорбанғәлиев һәм башҡалар менән бергә [[Омск]]иҙа була. 1919 йылдың 31 октябрендә улар Юғары хаким [[Колчак Александр Васильевич|А. В. Колчакҡа]] һәм уның министрына айырым Башҡорт ғәскәрен ойоштороуҙы һәм хәрби министрлыҡ ҡарамағында Башҡорт казак ғәскәренең Баш идаралығын булдырыуҙы, башҡорт-ҡасаҡтарға 5 миллион һум биреүҙе, Башҡортостан мосолмандары Диниә назараты тураһында положениены раҫлауҙы һорап яҙғандар.
1919 йылдың 7 ноябрендә генерал [[Ханжин Михаил Васильевич|М. В. Ханжин]] «йәшерен фонд аҡсаларынан» Ҡорбанғәлиев менән Айытбаевтың мөрәжәғәтен хупларға ҡарар иткән<ref>Национально-государственное устройство Башкортостана. Сборник документов и материалов. Т.II. Ч.1. — Уфа, 2002. — С. 121.</ref>.
1920 йылдың башында [[Башҡортостан АССР-ы]]на ҡайтҡан һәм [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһына килгән. 1920 йылдың 16 февралендә Башреком ҡарарына ярашлы Ревтрибунал ҡарамағында тәфтишсе, ә шул уҡ йылдың мартында [[Тамъян-Ҡатай кантоны]]ның ғәҙәттәш тыш комиссияһы рәйесе итеп тәғәйенләнгән. Әммә тиҙҙән ҡулға алынған һәм төрмәлә тотолған. 1920 йылдың 29 апрелендә амнистия буйынса иреккә сығарылған.
1920 йылдың майында Башҡортостан АССР-ының йөктәрҙе ҡабул итеү һәм ебәреү буйынса [[Әлшәй|Раевка]] станцияһы ҡарамағындағы уполномоченныйҙың ярҙамсыһы булып эшләгән. Сәләмәтлеге насарайыуы арҡаһында, 1920 йылдың 30 майында Башревкомға үҙе биләгән вазифаһынан бушатыуҙы һораған.
1920 йылдың көҙөндә [[Бөрйән-Түңгәүер ихтилалы]] етәкселәре штабында булған. Баш күтәреүселәрҙең башҡа етәкселәре — [[Мырҙабулатов Сөләймән Шәңгәрәй улы| Мырҙабулатов]], [[Рәсүлев Мөждәбә Муса улы|Рәсүлев]], Юламанов һәм Нурбәхтин менән бергә, 1920 йылдың 26 ноябрендә республика властары вәкилдәре [[Мостовенко Павел Николаевич|Мостовенко]], [[Ҡарамышев Гәрәй Батыргәрәй улы|Ҡарамышев]], Насиров һәм [[Иҙелғужин Кәрим Абдулла улы|Иҙелғужин]] менән һөйләшеүҙәрҙә ҡатнаша, уның барышында килешеүгә ҡул ҡуйыла һәм ихтилалсылар ҡорал һалған.
▲Ғәлиәхмәт Айытбаевтың артабанғы яҙмышы билдәһеҙ.
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{статья|автор =[[Ҡолшәрипов Марат Мәхмүт улы|Кульшарипов М. М.]]||заглавие =Галиахмет Аитбаев — загадочная личность в истории башкирского национального движения|ссылка = |издание = [[Ватандаш]]|год = 2010|номер =8|страницы = 71—75|issn = 1683-3554}}
* {{книга|автор=[[Ярмуллин, Азат Шакирьянович|Ярмуллин А. Ш.]]|заглавие= У истоков Башкирской республики. Биографии деятелей Башкирского национального движения (1917—1920 гг.) | ссылка= | ответственный = | место = Уфа| издательство =Китап| год = 2017| том = | страниц = 232| страницы = 54-55| isbn = 978-5-295-06659-7| ref=У истоков Башкирской республики}}
[[Категория:Беренсе донъя һуғышында ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында ҡатнашыусылар]]
[[Категория:Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәрҙәре]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ының дәүләт эшмәкәрҙәре]]
Юл 57 ⟶ 77:
[[Категория:Кесе Ҡоролтай ағзалары]]
[[Категория:Башҡорт мәркәз шураһы ағзалары]]
[[Категория:
| |||