Ғәлиәскәр Камал: өлгөләр араһындағы айырма

'''Ғәлиәскәр Камал''', тулы исеме '''Ғәлиәскәр Ғәлиәкбәр улы Камалетдинов''' ([[1879 йыл]] [[6 ғинуар]] — [[1933 йыл]] [[16 июнь]]) — [[Татарҙар|татар халҡының]] бөйөк драматургы, [[Әҙип|яҙыусыһы]], егерменсе быуат башы татар әҙәбиәте, мәҙәниәте һәм сәнғәте тарихында ҙур урын биләгән әҙиптәрҙең береһе. Хеҙмәт Геройы ([[1923 йыл|1923]]). [[1926 йыл|1926 йылда]]да Ғ.Камалға «Татар халыҡ драматургы-әҙибе» исеме бирелә. [[Ҡазан|Ҡазандағы]]дағы Татар дәүләт академия театры Ғәлиәскәр Камал исемен йөрөтә.

Ғәлиәскәр Камал [[1879 йыл|1879 йылдың]]дың [[6 ғинуар|6 ғинуарында]]ында (иҫке стиль менән 1878 йылдың 25 декабрендә) Ҡазанда тире эшкәртеүсе Ғәлиәкбәр менән Мәүғиҙәнең ғаиләһендә баш бала булып тыуа. Бала сағы әсәһенең тыуған ауылы Түбәнге Масрала (хәҙер [[Арса районы|Арса районына]]на инә) олаталары тәрбиәһендә үтә. Алты йәшкә еткәс, шунда уҡырға төшә, [[Ҡазан|Ҡазанға]]ға ҡайтҡас, уҡыуын иҫке тәртиптәге «Ҡасимия», «Ғосмания» һәм «Халидиә» [[Мәҙрәсә|мәҙрәсәләрендәмәҙрәсә]]ләрендә дауам итә. [[1893 йыл|1893]]-—[[1900 йыл|1900]] йылдарҙа шул замандың алдынғы мәҙрәсәләренән һаналған [[Мөхәмәҙиә (Ҡазан)|«Мөхәммәҙиә»лә]] уҡый, бер үк ваҡытта өс класлы рус мәктәбендә башланғыс белем ала.

Мәҙрәсәлә уҡыған йылдарында Ғ. Камал әҙәбиәт һәм театр сәнғәте менән ҡыҙыҡһына башлай: рус театрында барған спектаклдәргә йөрөй, сәхнә өсөн яҙылған китаптарҙы мауығып уҡый һәм үҙ осороноң татар әҙәбиәте менән яҡындан таныша. Үҙендә лә ижад дәрте уяна. [[1898 йыл|1898 йылда]]да үҙенең «Бәхетһеҙ егет» (беренсе варианты) тигән иң тәүге драмаһын яҙа. Күп тә үтмәй, «Өс бәдбәхет» тигән әҫәрен ижад итә. Был ике әҫәр һәм шул осорҙа Ғ. Камал тәржемә иткән «Ҡыҙғаныс бала» драмаһы (төрөк яҙыусыһы Намыҡ Кәмал әҫәре) [[1900 йыл|1900 йылда]]да [[Ҡазан|Ҡаҙанда]]да айырым китаптаркитап булып баҫылып сыға.

[[1900 йыл|1900 йылда]]да Харитонов нәшриәте хужаһы Иван Харитонов хосуси хәреф ҡойоу производствоһын аса. Каллиграф булараҡ, Ғәлиәскәр Камал [[Татарҙар|татар]] (''[[Ғәрәп теле|ғәрәп]]'') шрифтарын камиллаштырырға булыша. Ғ. Камалдың [[Октябрь революцияһы|Октябрь революцияһына]]на тиклем ижад ителгән барлыҡбөтә әҫәрҙәре тиерлек әлеге типографияла баҫыла.

[[Мөхәмәҙиә (Ҡазан)|«Мөхәммәҙиә» мәҙрәсәһен]] тамамлағас, Ғәлиәскәр Камал, халыҡ араһында аң-белем таратыуға ярҙам итеү маҡсаты менән, [[1901 йыл|1901 йылда]]да «Мәғариф көтөбханаһы» тигән китап нәшерләү һәм һатыу ширҡәте ойоштора, 1905 йылғы революцияға тиклем ошо ширҡәттең эшенә етәкселек итә.

[[1905 йыл|1905 йылдың]]дың [[29 октябрь|29 октябрендә]] Ҡазанда «КазанҠазан мөхбире» тигән беренсе татар гәзите сыға. Ғәлиәскәр Камал был гәзиттә иң әүҙем ҡатнашыусыларҙың береһе була. «Азат», «Азат халыҡ» гәзиттәрен, «Йәшен» сатирик журналын сығарыуҙа ла Ғәлиәскәр Камалдың өлөшө ҙур була.

[[1906 йыл|1906 йылдың]]дың [[5 май|5 майында]]ында Ҡазанда тәүге тапҡыр рәсми асыҡ спектакль уйнала. [[Төрөк теле|Төрөксәнән]] Ғ. Камал ирекле тәржемә яһаған «Ҡыҙғаныс бала» драмаһы һәм Ғабдрахман Карам тәржемәһендәге «Ғишыҡ бәләһе» комедияһы ҡуйыла. Шул көндәрҙән башлап Ғәлиәскәр Камал төп иғтибарын татар театрын үҫтереүгә бирә.

[[1929 йыл|1929 йылда]]да ул «Хафизалам иркәм» тигән комедияһын яҙа. «Күҙһеҙ мастерҙар», «Өс тормош» кеүек пьесалары һәм күп кенә шиғри әҫәрҙәре донъя күрә.

Ғәлиәскәр Камал [[1933 йыл|1933 йылдың]]дың [[16 июнь|16 июнендә]] вафат була. Кәүҙәһе [[Ҡазан|Ҡазанда]]да Максим Горький исемендәге мәҙәниәт һәм ял паркындағы туғандар ҡәберлегенә ерләнә.

* Бәхетһеҙ егет ([[1898 йыл|1898]], [[1907 йыл|1907]])

* Беренсе театр ([[1908 йыл|1908]])

* Бүләк өсөн ([[1909 йыл|1909]])

* Уйнаш ([[1909 йыл|1909]])

* Банкрот ([[1911 йыл|1911]])

* Дәжжал ([[1912 йыл|1912]])

* Ҡәйнеш ([[1912 йыл|1912]])

* Хафизалам иркәм ([[1929 йыл|1929]])

* Александр Островский – Йәшенле ямғыр ([[1914 йыл|1914]])

* Александр Южин – Ыласындар һәм ҡоҙғондар ([[1918 йыл|1918]])

* Евтихий Карпов – Эшселәр биҫтәһе ([[1919 йыл|1919]])

* [[Мольер]] – Һаран ([[1915 йыл|1915]])

* [[Мольер]] – Ирекһеҙҙән табип ([[1916 йыл|1916]])

* [[Мольер]] – Скапен хәйләләре ([[1924 йыл|1924]])

* [[Гоголь Николай Васильевич|Николай Гоголь]] – Ревизор ([[1916 йыл|1916]])

* «Хеҙмәт Геройы» ([[1923 йыл|1923]]).

* «Татарстандың халыҡ драматургы» ([[1929 йыл|1929]]).

* [[1939 йыл|1939]] Татар академия драма театрына Ғ. Камал исеме бирелә<ref>Указ Президиума Верховного Совета РСФСР от 9 июня 1939 г</ref>.

* [[1939 йыл|1939]] [[Ҡазан]] ҡала Советы башҡарма комитеты ҡарары менән Фукс ({{Lang-ru|Фуксовская}}) урамы Ғ. Камал урамы итеп үҙгәртелә<ref>[http://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg:/numbers/2004_01/07/07_4/ «Гасырлар авазы», 2004 ел, № 1]</ref>.

* [[Яр Саллы|Яр Саллылағы]]лағы урамға исеме бирелгән.

'''Беренсе ҡатыны''' Бибиғәйшә (''18??-[[1918 йыл|1918]]'')

* ''Балалары'' Әхмәт, Әминә, Фәһимә, Әнәс (''[[1908 йыл|1908]]-—[[1978 йыл|1978]]''), Мөхәммәт, Зөфәр. Дүрт балалары сабый саҡта вафат була.

'''Икенсе ҡатыны''' Әсмә ([[1887 йыл|1887]]-—[[1941 йыл|1941]])

* ''Балалары'' Файыҡ (''[[1919 йыл|1919]]-—[[1941 йыл|1941]]''), Фәрит, Наил, Рафиға.