Википедия

Богемия һәм Моравия протектораты: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
Киләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
"Протекторат Богемии и Моравии" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
''' Богемия һәм Моравия протектораты''' ({{Lang-de|Protektorat Böhmen und Mähren}}; {{Lang-cs|Protektorát Čechy a Morava}}; чех теленән һүҙмә-һүҙ ''Чехия һәм Моравия протектораты'') — [[Өсөнсө рейх|нацистик Германияһы]], 1939 йылдың 16 мартында, 1939 йылдың 15 мартында Германия Чехословакияны оккупациялағандан һуң, булдырыла. Бынан алда, 1938 йылдың сентябрендәге Мюнхен килешеүенә ҡул ҡуйылғандан һуң, нацистик Германия чех Судет территорияһын рейхсгау сифатында (1938 йылдың октябре) индергән булған.
 
Протекторат халҡының күпселеге - этник чехтар, була ә Судеттар халҡы —Судеттабашлыса этник [[немецтар]] булайәшәй. 1939 йылдың 14 мартында [[Словакия республикаһы (1939—1945)|Словакия республикаһы]] төҙөлгәндән һәм чех дәүләтенең ҡалдыҡтарын оккупациялағандан һуң, 1939 йылдың 16 мартында [[Адольф Гитлер]] ''Прага градында'' (ҡәлғәлә) протекторат булдырыуы тураһында иғлан итә.▼
{{Тарихи дәүләт|название=Протекторат Богемии и Моравии|самоназвание={{lang-de|Protektorat Böhmen und Mähren}}<br>{{lang-cs|Protektorát Čechy a Morava}}|статус=[[протекторат]] [[Третий рейх|Германии]]|гимн=«[[Гимн Чехии|Kde domov můj?]]»<br>{{small|''Где мой дом?''}}<br>[[Файл:Czech anthem.ogg|center]]|флаг=Flag of the Protectorate of Bohemia and Moravia.svg {{!}} border|описание_флага=[[Флаг Протектората Богемии и Моравии|Флаг]]|герб=Greater_arms_of_Bohemia_and_Moravia_(1939-1945).svg|описание_герба=[[Герб Протектората Богемии и Моравии|Герб]]|карта=Protectorate_of_Bohemia_and_Moravia_(1942).svg|описание=Протекторат Богемии и Моравии в [[1942 год]]у|p1=Вторая Чехословацкая республика|flag_p1=Flag of Czechoslovakia.svg|образовано=[[15 марта]] [[1939 год]]а|ликвидировано=[[13 мая]] [[1945 год]]а|s1=Третья Чехословацкая республика|flag_s1=Flag of Czechoslovakia.svg|s2=|flag_s2=|s3=|flag_s3=|s4=|flag_s4=|девиз=|столица=[[Прага]]|города=[[Прага]], [[Брно]], [[Пльзень]]|язык=[[Немецкий язык|немецкий]], [[Чешский язык|чешский]]|валюта=[[крона Богемии и Моравии]]|дополнительный_параметр=|содержимое_параметра=|площадь=49 363 км²|население=7 380 000 (1939)|форма_правления=[[Протекторат]]|династия=|титул_правителей=Президент|правитель1=[[Эмиль Гаха]]|год_правителя1=1939—1945|титул_правителей2=[[Рейхспротектор]]|правитель2=[[Нейрат, Константин фон|Константин фон Нейрат]]|год_правителя2=1939—1941|правитель3=[[Гейдрих, Рейнхард|Рейнхард Гейдрих]] (и. о.)|год_правителя3=1941—1942|религия=[[Римско-католическая церковь|Римско-католическая]]}}'''Протекторат Богемия һәм Моравия''' ({{Lang-de|Protektorat Böhmen und Mähren}}; {{Lang-cs|Protektorát Čechy a Morava}}; чех теленән һүҙмә-һүҙ. Чехия һәм Моравия протектораты) — [[Өсөнсө рейх|нацистик Германияһы]], 1939 йылдың 16 мартында, 1939 йылдың 15 мартында Германия Чехословакияны оккупациялағандан һуң, булдырыла. Бынан алда, 1938 йылдың сентябрендәге Мюнхен килешеүенә ҡул ҡуйылғандан һуң, нацистик Германия чех Судет территорияһын рейхсгау сифатында (1938 йылдың октябре) индергән булған.
 
Немец хөкүмәте үҙенең ыҫылышынҡыҫылышын Чехословакияның этник һыҙаттар буйынса тарҡалыуы менән аңлата, йәнәһе, немец хәрбиҙәре төбәкбәтөбәктә тәртип урынлаштыралаурынлаштыра. Ул ваҡытта Чехословакия (президенты Эмиль Гаха) про-герман тышҡы сәйәсәтен үткәрә; әммә, 1939 йылдың 15 мартындамартындағы немец фюреры менән осрашыуы ваҡытында гахаГаха Германияға талаптар ҡуя һәм Германия чех халҡының яҙмышын хәл итеүенә һәм этник чехтар идара иткән автономиялы протекторат биреүенә ышаныуын белдерә. Шул уҡ көндө Гаха протекторат президенты итеп тәғәйенләнә.▼
▲Протекторат халҡының күпселеге - этник чехтар, ә Судеттар халҡы — этник [[немецтар]] була. 1939 йылдың 14 мартында [[Словакия республикаһы (1939—1945)|Словакия республикаһы]] төҙөлгәндән һәм чех дәүләтенең ҡалдыҡтарын оккупациялағандан һуң, 1939 йылдың 16 мартында [[Адольф Гитлер]] Прага градында (ҡәлғәлә) протекторат булдырыуы тураһында иғлан итә.
 
Протекторат автономиялы нацист территорияһы булабулып тора, уны немец хөкүмәте Бөйөк германияГермания Рейхының өлөшөбер өлөш, тип һанай<ref>{{Китап|автор=Raphael Lemkin|заглавие=Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress|ссылка=https://books.google.ru/books?id=y0in2wOY-W0C&pg=PA343&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|издательство=The Lawbook Exchange, Ltd.|год=2008|страниц=718|isbn=9781584779018}}</ref>. Протекторат, Герамнияның союздаштар алдындаГерманияның 1945 йылда капитуляцияһынан һуң,ғәмәлдән сығарыла.▼
▲Немец хөкүмәте үҙенең ыҫылышын Чехословакияның этник һыҙаттар буйынса тарҡалыуы менән аңлата, йәнәһе, немец хәрбиҙәре төбәкбә тәртип урынлаштырала. Ул ваҡытта Чехословакия (президенты Эмиль Гаха) про-герман тышҡы сәйәсәтен үткәрә; әммә, 1939 йылдың 15 мартында немец фюреры менән осрашыуы ваҡытында гаха Германияға талаптар ҡуя һәм Германия чех халҡының яҙмышын хәл итеүенә һәм этник чехтар идара иткән автономиялы протекторат биреүенә ышаныуын белдерә. Шул уҡ көндө Гаха протекторат президенты итеп тәғәйенләнә.
 
▲Протекторат автономиялы нацист территорияһы була, уны немец хөкүмәте Бөйөк германия Рейхының өлөшө тип һанай<ref>{{Китап|автор=Raphael Lemkin|заглавие=Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress|ссылка=https://books.google.ru/books?id=y0in2wOY-W0C&pg=PA343&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|издательство=The Lawbook Exchange, Ltd.|год=2008|страниц=718|isbn=9781584779018}}</ref>. Протекторат Герамнияның союздаштар алдында 1945 йылда капитуляцияһынан ғәмәлдән сығарыла.
 
== Тарихы ==
[[Файл:Reichsgaue.png|слева|мини|250x250пкс|Богемия һәм Моравия протектораты (1939-19451939—1945) [[Өсөнсө рейх]] составында]]
[[1938 йыл|1938 йылдың]] 10 октябрендә Мюнхен килешеүе буйынса Чехословакияның башлыса этник немецтар йәшәгән Судет өлкәһе нацистик [[Өсөнсө рейх|Германия]] тарафынан аннексиялана.
 
Бынан һуң 5 ай үткәс, [[Словакия республикаһы (1939—1945)|Словакия бойондороҡһоҙлоғон иғлан]] итә, [[Адольф Гитлер|Гитлер]] Чехословакия президенты Эмиль Гаханы Берлинға саҡыртып ала һәм немец оккупацияһын ҡабул итергә тәҡдит итә.
 
[[1939 йыл|1939 йылдың]]дың 15 мартында Гитлер шәхси указы менән Богемия һәм Моравияны Германияның протектораты иғлан итә. Башҡарма власть етәксеһе итеп рейхспротектор ({{Lang-de|Reichsprotektor}}) тәғәйенләнә, уны гитлер үҙе тәғәйенләй. 1939 йылдың 21 мартында беренсе рейхпротектор итеп Константин фон Нейрат тәғәйенләнә. Шулай уҡ формаль рәүештә протекторат президенты вазифаһы (әлеге вазифаны Эмиль Гаха биләй), һәм хөкүмәт рәйесе вазифаһы булдырыла. Министрлыҡтарға тиң булған бүлектәрҙең шәхси составы Германиянан ебәрелгән вазифалы кешеләр менән туплана. [[Йәһүдтәр]] бөтә дәүләт вазифаларынан бушатыла һәм бөтә хоҡуҡтарынан мәхрүм ителәңителә. Сәйәси фирҡәләр тыйыла, Чехословакия коммунистар партияһының күп кенә лидерҙары тыуған илде ташлап, СССР-ға сығалар.
 
Протекторат халҡы эшсе көс сифатында мобилизациялана, улар Германия еңеүе өсөн хеҙмәт итергә тейеш була. Сәнәғәт менән идара итеү өсөн махсус идаралыҡтар ойошторола. Чехтар күмер шахталарында, [[Металлургия|металлургияламеталлургия]]ла һәм ҡорал етештереүҙә эшкә йәлеп ителәләр; йәштәрҙең бер өлөшө Германияға ебәрелә. Халыҡ ҡулланыуы тауарҙары етештереүе кәметелә һәм башлыса немец ҡораллы көсәтерен тәьмин итеүгә йүнәлтелә. Протекторат халҡын тәьмин итеү ҡәтғи нормаға һалына.
[[Файл:Krejci_Jaroslav_sx.jpg|слева|мини|300x300пкс|Богемия һәм Моравия протекторатының Юстиция министры Ярослав Крейч Табор ҡалаһында телмәр тота, [[1942 йыл]]]]
Оккупацияның тәүге айҙарында немец идараһы уртассыл хәлдә була. Гестапоның ғәмәлдәре башлыса чех сәйәсмәндәренә һәм интеллигенцияға ҡаршы йүнәлтелә. Әммә [[28 октябрь|1939 йылдың 28 октябрендә]], Чехословакияның бойондороҡһоҙлоғо йыллығын билдәләгәндә, чехтар оккупацияға ҡаршы сығыш яһайҙар. Октябрь айында яраланған студент Ян Оплеталды ерләүе (1939 йылдың 15 ноябрендә) студент демонстрацияларына килтерә, унан һуң Рейх реакцияһы башлана. Сәйәсмәндәр күпләп ҡулға алына, шулай уҡ 1800 уҡытыусы һәм студент ҡулға алына. [[17 ноябрь|17 ноябрҙә]] протектораттағы бөтә университеттар һәм колледждар ябыла, туғыҙ студенттар лидеры язалана, йөҙләгән кеше концлагерҙарға ебәрелә.
 
[[1941 йыл|1941 йылдың]]дың көҙөндә Германия протекторатта бер нисә радикаль аҙымдараҙым яһай. Богемия һәм Моравия рейхпротекторы урынбаҫары итеп империя хәүефһеҙлеге баш идаралығы начальнигы Рейнхард Гейдрих тәғәйенләнә. Премьер-министр Алоис Элиаш ҡулға алына, һуңынан ул атып үлтерелә, Чехия хөкүмәте үҙгәртеп ҡорола, бөтә чех мәҙәни учреждениеларучреждениелары ябыла. Гестапо ҡулға алыуҙарҙы һәм үлтереүҙәрязалауҙарҙы башлай. Йәһүдтәрҙе концлагерҙарға оҙатыу ойошторола, Терезин ҡалаһында ''гетто'' барлыҡҡа килә. [[1942 йыл|1942 йылдың]]дың 4 июнендә Гейдрих вафат була («Антропоид» операцияһы ваҡытында яраланғандан һуң). Унан һуң килгәнвазифаға килгән генерал-полковник куртКурт Далюге күпләп ҡулға алыуҙар һәм үлем язаһына тарттырыуҙар үткәрә. Лидице һәм Лежаки биҫтәләре ҡыйратыла. [[1943 йыл|1943 йылда]] да яҡынса 350000 чехия эшселәре Германияға оҙатыла. Протекторат сиктәрендә бөтә хәрби булмаған сәнәғәт тыйыла.
 
[[1945 йыл|1945 йылда]]да һуғыш әкренләп аҙағына яҡынлаша, әммә [[Адольф Гитлер]] көрәш алып барыуҙан баш тартмай. Халыҡ окоптар ҡаҙыуға һәм тотҡарлыҡтар төҙөүгә йәлеп ителә. Ҡыҙыл Армияһы яҡынлаша һәм хәрби ғәмәлдәр инде протекторат территорияһында бара.
 
== Административ-территориаль бүленеше ==
[[Файл:Protektorat_Bohmen-Mahren.png|мини|300x300пкс|Богемия һәм Моравия протектораты]]
Богемия һәм Моравия протектораты ике ергә бүленә: Богемия һәм Моравия. Үҙ сиратында улар - — өлкәләргә ({{Lang-de|Oberlandratsbezirke}}), ә өлкәләр райондарға ({{Langi-de2|Bezirke}}) бүленә.
{| border="0"
|'''Богемия'''
48 юл:
|-
|Вреденың иглау
|Гросс-Мезерич, Иглау, Мериш-Будвиц, [[Моравалағы Нове-Место ҡалаһы|Нойштадтль]], Требиц
|-
|Мериш-Острау
55 юл:
 
== Германия оккупацион властары ==
* Йоханнес Бласковиц: [[15 март]] [[1939 йыл|1939]]  — [[21 март]] [[1939 йыл|1939]]  — 3-сө армия командующийы, Чехословакияны баҫып алғанда Богемияға индерелә.▼
 
▲* Йоханнес Бласковиц: [[15 март]] [[1939 йыл|1939]] — [[21 март]] [[1939 йыл|1939]] — 3-сө армия командующийы, Чехословакияны баҫып алғанда Богемияға индерелә.
 
'''Рейхспротекторҙар:'''
 
* Константин фон Нейрат: [[21 март]] [[1939 йыл|1939]]  — [[24 август|24 августа]]а [[1943 йыл|1943]] (27 сентябрь 1941  — мөҙҙәтһеҙ ялда),
* Рейнхард Гейдрих: [[27 сентябрь]] [[1941 йыл|1941]]  — [[4 июнь]] [[1942 йыл|1942]] (рейхспротектор вазифаһын башҡарыусы),
* Курт Далюге: [[5 июнь]] [[1942 йыл|1942]]  — [[24 август]] [[1943 йыл|1943]] (рейхспротектор вазифаһын башҡарыусы),
* Вильгельм Фрик: [[24 август]] [[1943 йыл|1943]]  — [[4 май]] [[1945 йыл|1945]].
 
== Аҡса һәм почта маркалары ==
[[Файл:50_Crowns_of_the_Protectorate_of_Bohemia_and_Moravia_(1944).jpg|слева|мини|300x300пкс|Богемия һәм Моравияның 50 кронаһы, 1944 йыл]]
[[Файл:Stamp_of_Bohemia_and_Moravia_1939.jpg|мини|247x247пкс|Богемия һәм Моравия протектораты Брно ҡалаһына арналған почта маркаһы, [[1939 йыл]]]]
[[Файл:Stamp_of_Bohemia_and_Moravia_1939.jpg|мини|247x247пкс|Богемия һәм Моравия протектораты Брно ҡалаһына арналған п<nowiki><a href="./Почтовая_марка" rel="mw:WikiLink" data-linkid="356" data-cx="{&amp;quot;adapted&amp;quot;:false,&amp;quot;sourceTitle&amp;quot;:{&amp;quot;title&amp;quot;:&amp;quot;Почтовая марка&amp;quot;,&amp;quot;pagelanguage&amp;quot;:&amp;quot;ru&amp;quot;,&amp;quot;thumbnail&amp;quot;:{&amp;quot;source&amp;quot;:&amp;quot;http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/MaksimGorky.jpg/80px-MaksimGorky.jpg&amp;quot;,&amp;quot;width&amp;quot;:80,&amp;quot;height&amp;quot;:56},&amp;quot;description&amp;quot;:&amp;quot;специальный знак почтовой оплаты, выпускаемый и продаваемый национальными почтовыми ведомствами&amp;quot;}}" class="cx-link" id="mw_A" title="Почтовая марка">очта маркаһы</a></nowiki>, [[1939 йыл|1939]] йыл]]
Богемия һәм Моравия протекторатында үҙ почта маркалары һәм аҡсаһы (ҡағыҙ купюралары һәм ваҡ тәңкәләр) сығарыла.
 
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
 
* Чехословакия Икенсе донъя һуғышы ваҡытында
 
Юл 78 ⟶ 76:
 
== Һылтанмалар ==
 
* [http://www.worldstatesmen.org/Czech_Republic.html WorldStatesmen — Czech Republic]{{ref-en}}
* Westermann, ''Großer Atlas zur Weltgeschichte'' (in German)
Юл 85 ⟶ 82:
* [http://terkepek.adatbank.transindex.ro/kepek/netre/198.gif Hungarian language map], with land transfers by Germany, Hungary, and Poland in the late 1930s.
* [https://www.radio.cz/ru/rubrika/radiogazeta/protektorat-zhizn-perecherknutaya-svastikoj?fbclid=IwAR0BCKgN6iD3Ix81OD2Dnvpd-rkvewyCjAp1gjZd648U-N6mIIQ6fpW7H7s Радио Прага: Протекторат. Жизнь, перечеркнутая свастикой]
 
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
[[Категория:Икенсе донъя һуғышы йылдарында марионетка дәүләттәре]]
[[Категория:Богемия һәм Моравия протектораты]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Богемия_һәм_Моравия_протектораты» битенән алынған