Хөснөтдинова Эльза Камил ҡыҙы: өлгөләр араһындағы айырма

'''Хөснөтдинова Эльза Камил ҡыҙы Хөснөтдинова (''' [[24 май]] [[1954 йыл|1954]])  — Рәсәй ғалимы-генетик, биологияюғары фәндәремәктәп докторы,уҡытыусыһы. профессорРәсәй мәғариф академияһының мөхбир ағзаһы (2016), [[Башҡортостан Фәндәр академияһы|Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһы]]  академигы (2012), биология фәндәре докторы (1997), профессор (1998). [[РФА Өфө фәнни үҙәге|Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәге]]  Биохимия һәм генетика институтының директоры вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы.  Популяция һәм медицина генетикаһы өлкәһендә Рәсәй Федерацияһының төп белгестәренең береһе<ref>[http://www.hitec.bash.ru/?m=search_kadry_nauk&search_query2=%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%B8+%D0%B7%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%BE%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5&limit=81&fio1=&doljnost1=&zvan1=&stepen1=&grnti1=&interes1=&razdnit1=razdnit1/ Научные кадры Республики Башкортостан]</ref>.

Эльза КамилевнаКамил ҡыҙы Хөснөтдинова [[Өфө]] ҡалаһында ауыл мәктәбе директоры, һуңынан билдәле ғалим булып киткән педагогия фәндәре докторы, профессор К. Ш. Әхиәров ғаиләһендә тыуа<ref>[http://vatandash.ru/index.php?article=1124 Ватандаш. Ключ в недосягаемый мир]</ref>. Милләте —  [[Башҡорттар|башҡорт]]<ref>[http://www-old.bashedu.ru/node/162 Сайт Башкирского государственного университета]</ref>. Бер аҙҙан Эльзаның атаһы [[Бөрө]] ҡалаһына Бөрө педагогия институты проректоры итеп күсерелә.  Ул шунда урта мәктәпте тамамлай. Эльзаның әсәһе, биология уҡытыусыһы, ҡыҙында   үҙ фәненә ҡыҙыҡһыныу уятыуға өлгәшә,  шул сәбәпле Эльза [[Башҡорт дәүләт университетыныңуниверситеты]]ның биология факультетына уҡырға инә. Генетика менән ҡыҙыҡһынған ҡыҙ Мәскәүгә  аспирантураға, уҡырғаире инә.Әсхәт Ире Әсхәт— Плеханов исемендәге Рәсәй иҡтисад институтына уҡырға инә. Ғаиләне аҫрар өсөн  (был мәлгә бәләкәй балалары ла була), Әсхәткә урам һепереүсе булып та эшләргә тура килә.  Аспирантураны тамамлағас, Мәскәү медик-генетик үҙәгендә ҡалырға тәҡдим алһа ла,  Эльза  Өфөгә ҡайтырға ҡарар итә.

[[1981 йыл|1981]] йылдада Эльза Хөснөтдинова Рәсәй фәндәр академияһының Өфө фәни үҙәге Биохимия һәм цитохимия бүлегенә эшкә килә. 13 йылдан бүлектә Волга-Урал төбәге халыҡтарының генофондын, Башҡортостан халҡының нәҫел ауырыуҙапрын һәм күп факторлы патологияларын  өйрәнеү буйынса лаборатория асыла.  Тикшеренеүҙең яңы йүнәлештәре бик көнүҙәк була.  Күп милләттәрҙең барлыҡҡа килеү һәм үҙ-ара тәьҫир итешеү майҙаны булған Волга-Урал төбәге территорияһы бик әҙ тикшерелгән була.  Лаборатория хеҙмәткәрҙәре ерле халыҡтың биш быуыны вәкилдәренең ҡанын ала,  ДНК-ларын алып  өйрәнә. Һөҙөмтәлә донъя гендар бүленеше йышлыҡтарындағы Урал генофондының  урынына беренсе тапҡыр   молекуляр-генетик тасуирлама бирелә. Төбәктә йәшәгә милләттәрҙең айырмалары һәм уртаҡлыҡтары асыҡлана.  Башҡорттарҙың этногенезында  [[Фин-уғыр халыҡтары|фин-уғыр]], [[Төрки халыҡтар|төрки]]  һәм һинд-иран  компоненттары булғанлығы билдәләнә, был этнографтарҙың, антропологтарҙың һәм рхеологтарҙың фараздарын дәлилләй. Башҡорттарҙа шулай уҡ басктарға һәм англо-сакстарға хас булған гендарҙың юғары тупланмаһы табыла.   Эльза Камил ҡыҙы Башҡортостан халҡының нәҫел һәм тыумыштан килгән ауырыуҙарының  молекуляр тәбиғәтен өйрәнеүгә ҙур иғтибар бирә.  

Ғалимдың тикшеренеүҙәренә һәм эшләнмәләренә халыҡ-ара ғилми үҙәктәр иғтибар итә. Мюнхен  университетының кешенең молекуляр генетикаһы лабораторияһы менән берлектә тикшеренеүҙәр алып барыу тураһында договр төҙөлә, Эльза Камил ҡыҙы принята в члены Европа генетиктар йәмғиәтенә ағза итеп алына,  «Кеше геномы» тигән халыҡ-ара йәмғиәткә индерелә.  

Әлеге ваҡытта  [[Өфө| Өфөлә]]  нәҫел һәм күп факторлы ауырыуҙарҙы башланғыс осоронда уҡ асыҡларға мөмкинлек биргән ДНК-диагнозлауҙы тикшереү һәм үҫтереү менән шөғөлләнә. Уның етәкселеге аҫтында медик-генетик консультация биреү ысулдары эшләнгән һәм ҡулланыуға индерелгән.  ДНК-диагнозлауҙың йыллыҡ иҡтисади һөҙөмтәлелеге бер ауырыуға яҡынса өс мең доллар самаһы күләм менән баһалана.  

Ғилми эшмәкәрлеге барышында, бүлек етәксеһе булараҡ та Эльза Хөснөтдиноваға финанслау ҡытлығы, аспирантураға дәғүә итеүселәрҙең йомшаҡ әҙерлеге кеүек проблемалар менән осрашырға тура килә.  

Э. К. Хөснөтдинова 84 фән кандидаты һәм 8 фән докторы әҙерләгән. Рәсәй Федерацияһы Президенты ҡарамағындағы Фән һәм мәғариф буйынса советтың ағзаһы. 

Ғилми эшмәкәрлек барышында 750 ғилми хеҙмәт, шул иҫәптән 15 монография баҫылған, 10 патент алынған. Шуларҙың 470-е үҙәк матбуғатта, 234-е сит илдәрҙең матбуғатында нәшер ителгән.  Ғилми эшмәкәрлек менән рәттән юғары уҡыу йорттарында — [[Башҡорт дәүләт университеты|Башҡорт дәүләт университетында]], [[М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты|Башҡорт дәүләт педагогия университетында]]  һәм  [[Башҡорт дәүләт медицина университеты|Башҡортостан медицина университетында  —]]  педагогик эш алып бара<ref>[http://www.anrb.ru/blog/alias/husnutdinova Академия наук Республики Башкортостан]</ref>.

Ире Хөснөтдинов Әсхәт Әхмәтйән улы, авиация институтын тамамлаған, иҡтисад фәндәре  кандидаты. [[Башҡортостан Республикаһының Милли банкы|Башҡортостан Республикаһының Милли банкында]]нда эшләй.  Улдары бар, өлкәне  — Радмир. Үҙенең  интервьюларында Эльза Камил ҡыҙы иренең һәр яҡлап булышлыҡ иткәненә рәхмәтле булыуын белдерә һәм яҙмыш уға һәйбәт ғаилә бүләк иткәне тураһында әйтә.  

* Эльза Камил ҡыҙының хыялы бар  — Өфөлә йөклөлөк барышында яралғының сәләмәтлеген диагнозлау  үҙәге асыу.

* Эльзаның игеҙәк ҡыҙ ҡәрҙәше бар. 

* Мәктәп һәм студент йылдарында Эльза  спорт менән мауыға  — ҡыҫҡа дистанцияларға шәп йүгерә, саңғы ярыштарында призлы урындар ала. 

* Эльза Хөснөтдинова С.  Ю.  Вертьяновтың биология буйынса 10—11 кластар өсөн православие дәреслегенә (Изге Троица Сергий Лавраһы нәшриәте) ыңғай һығымта биргән тигән хәбәр сыға <ref>http://www.vertyanov.ru/reviews/husnutdinova.pdf</ref>. Ләкин ул үҙе был мәғлүмәтте кире ҡаға<ref>[http://www.kp.ru/daily/26049.4/2961617/ Учебник по биологии без Дарвина? Ну, с Богом! // KP.RU<]</ref>.