Википедия

Агглютинатив телдәр: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
Киләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
"Агглютинативные языки" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
 
'''Агглютинатив телдәр''' ( {{Lang-la|agglutinatio}} — ''йәбештереү'') — һүҙ үҙгәртеүҙә агглютинативлыҡ (төрлө форманттарҙы «йәбештереү», һәр ҡайһыһы бер генә мәғәнә йөрөтә) өҫтөнлөк алған [[тел]]<nowiki/>дәр. ▼
{| class="collapsible collapsed messagebox standard-talk" style="width: 88%; margin: 4px auto; background-color: #f8eaba;"
! colspan="2" style="text-align: center; font-size: 130%" |[[Проект:Лингвистика]]
|-
|[[Файл:Portal.svg|45x45пкс|Википроект Лингвистика]]
| style="font-size: 110%;" |
Эта статья тематически связана с '''[[Проект:Лингвистика|Проектом:Лингвистика]]''', целью которого является создание качественных и информативных статей на темы, связанные с [[Лингвистика|лингвистикой]]. Если вы хотите помочь проекту, то можете <span class="plainlinks">[//ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%B3%D0%B3%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B8&action=edit отредактировать статью]</span>, к&nbsp;которой относится это обсуждение, или посетить [[Проект:Лингвистика|страницу проекта]], где сможете, помимо прочего, [[Проект:Лингвистика|присоединиться к проекту]] и&nbsp;принять участие в его [[Обсуждение проекта:Лингвистика|обсуждении]].
|-
| align="center" bgcolor="transparent" |'''???'''
| colspan="2" style="font-size: 110%" |Эту статью ещё никто не оценил по [[Проект:Лингвистика/Оценки|шкале оценок статей Проекта:Лингвистика]].
|-
| colspan="3" style="padding: 0px; margin: 0px;" |
|}
 
 
▲'''Агглютинатив телдәр''' ( {{Lang-la|agglutinatio}} — ''йәбештереү'') — һүҙ үҙгәртеүҙә агглютинативлыҡ (төрлө форманттарҙы «йәбештереү», һәр ҡайһыһы бер генә мәғәнә йөрөтә) өҫтөнлөк алған [[тел]]<nowiki/>дәр.
 
Агглютинативлыҡ флективлыҡҡа ҡапма-ҡаршы тора, флектив телдәрҙә һәр формант бер-береһенән айырылғыһыҙ булған бер нисә мәғәнә йөрөтә (мәҫәлән, [[килеш]], род, һан һ.б.). Агглютинатив телдәрҙә форманттар бүленмәҫ структуралар хасил итмәй һәм башҡа форманттар тәьҫире аҫтында үҙгәреш кисермәй.
Юл 22 ⟶ 9:
Ҡайһы берҙә агглютинативлыҡ төшөнсәһен бөтә синтетик телдәргә ҡағылдыралар, был дөрөҫ түгел. Ғөмүмән, йыш ҡына теге йәки был телдә һүҙ үҙгәртеүҙең ҡайһы ысулы өҫтөнлөк иткәнен тиҙ генә асыҡлап та булмай. Синтетик телдәр, мәҫәлән, дөйөм алғанда флектив булып, агглютинативлыҡ элементтарын да йөрөтөргә мөмкин.
 
Ғәҙәттә агглютинатив телдәрҙә бер һүҙҙә суффикс/морфемалар күп була. Ҡағиҙә булараҡ, иҫкәрмәләр һирәк осрай. Мәҫәлән, [[Японяпон теле|япон телендә]]ндә ике генә дөрөҫ булмаған ҡылым бар (әммә улар «бер аҙ ғына» дөрөҫ түгел), [[Төрөктөрөк теле|төрөк телендә]]ндә  — берберәү, ә кечуа телендә дөрөҫ булмаған ҡылымдар бөтөнләй юҡ.
 
[[Төрки телдәр]], ҡайһы бер фин-уғыр телдәре, монгол, тунгус-маньчжур, [[Корей теле|корей]], [[Япон теле|япон]], [[Грузин теле|грузин]], баск, абхаз-адығ, нах-дағстан, бурушаски, дравид телдәре, ҡайһы бер индейсиндей һәм ҡайһы бер африка телдәре. агглютинатив булып тора. Шумер теле лә агглютинатив булған<ref>[http://www.history.com/encyclopedia.do?articleId=223372 Sumerian language] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090226165055/http://www.history.com/encyclopedia.do?articleId=223372|date=2009-02-26}}</ref> (боронғо [[шумерҙар]] теле).
 
Яһалма телдәрҙең күпселеге, шул иҫәптән ҡоролма телдәр ([[эсперанто]], идо), агглютинатив булып тора.
 
Күп телдәр конвергент эволюция шарттарында үҫә. Агглютинатив телдәрҙең флективлыҡҡа күсеү тенденцияһы булыуыихтималлығы күҙаллана, артабан улар синтетик булмаған телдәргә күсә, артабан тамыр телдәргә әйләнә, ваҡыт үтеү менән йәнә агглютинативлыҡҡа әйләнеп ҡайта, тип фараз ителә. Әммә был — [[грамматикализация]] теорияһында һәм дөйөм лингвистик процестар (айырыуса һүҙ аҙағында [[апокопа]] һәм [[элизия]]) менән һүрәтләнгән фараздар ғына.
 
 
Миҫалдар:
 
* [[башҡорт теле]]: ''ҡулдарыңаҡулдарыңдан'' (ҡул, -дар — күплек форманты, -ың — 2-се заттағы эйәлек форманты, -адан — төбәүсығанаҡ килеш форманты);
* [[ҡаҙаҡ теле]]: ''достарыма'' (дос, -тар — күплек форманты, -ым — 1-се заттағы эйәлек форманты, -а — төбәү килеш форманты);
* [[ҡырғыҙ теле]]: ''досторума'' (дос, -тор — күплек форманты, -ум — 1-се заттағы эйәлек форманты, -а — төбәү килеш форманты);
* [[татар теле]]: хатларында (хат, -лар — күплек форманты, -ын — 3-сө затзаттағы эйәлек форманты, -да — урын килеш форманты);
* вайнах теле:
 
Юл 50 ⟶ 36:
# «''Атай тураһында''» — ''Деха'' (''Да'' — «атай», -ха — килеш форманты);
 
* [[сыуаш теле]]: ''ытарсапĕтермеллемарскерĕмĕрсем'' (''ытар'' — «теләктәрҙе, мауыҡтарҙы еңеү», -са — [[аффикс]] өҫтәмә эш-хәрәкәт [[аффикс]]<nowiki/>ы <ref>{{Cite web|accessdate=2015-10-17|title=Сравнительно-сопоставительное исследование проблем морфосинтаксиса в чувашском языкознании - автореферат и диссертация по филологии. Скачать бесплатно полный текст автореферата диссертации на тему Сравнительно-историческое, типологическое и сопоставительное языкознание.|url=http://cheloveknauka.com/sravnitelno-sopostavitelnoe-issledovanie-problem-morfosintaksisa-v-chuvashskom-yazykoznanii|publisher=cheloveknauka.com}}</ref>, -пĕтер — «бөтөрөү» ҡылымытигән ҡылым, -мелле — тейешлекте белдергән аффикс, -мар — кире ҡағыу аффиксы, -скер — субстантивлашыу аффиксы<ref>{{Cite web|accessdate=2015-10-17|title=СРАВНИТЕЛЬНО-СОПОСТАВИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ РУССКИХ, ТАТАРСКИХ И ЧУВАШСКИХ АФФИКСОВ - Технические науки - Современные проблемы науки и образования|url=http://www.science-education.ru/120-16578|publisher=www.science-education.ru}}</ref>, -ĕмĕр — ихтирамлы мөрәжәғәт аффиксы, -сем — күплек аффиксы). Һөҙөмтәлә, «ытар» сығанаҡ һүҙе түбәндәге мәғәнә үҙгәрештәре кисерә:
 
# ''ытар'' — «теләктәрҙе, мауыҡтарҙы еңеү»;
# ''ытар-са-пĕтер'' — «теләкетеләкте, мауыҡты ең» (''пĕтер'' — «бөтөрөргәбөтөрөү»);
# ''ытар-са-пĕтер-мелле'' — «теләкте еңергә кәрәк»;
# ''ытар-са-пĕтер-мелле-мар'' — «теләкте еңергә кәрәкмәйеңмәҫкә»;
# ''ытар-са-пĕтер-мелле-мар-скер'' — иғтибарҙы/ҡарашты алып булмай торған кеше;
# ''ытар-са-пĕтер-мелле-мар-скер-ĕмĕр'' — иғтибарҙы/ҡарашты алып булмай торған кешегә ихтирамлы мөрәжәғәт;
# ''ытар-са-пĕтер-мелле-мар-скер-ĕмĕр-сем'' — иғтибарҙы/ҡарашты алып булмай торған кешеләргә ихтирамлы мөрәжәғәт.
 
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
== См. также ==
 
* Полисинтетик тел
* Агглютинация (лингвистика)
* Тамыр тел
* Полисинтетический язык
* Аналитик тел
* Изолирующий язык
* Синтетик тел
* Аналитический язык
* Телдәрҙең типологик классификацияһы
* Синтетический язык
* Типологическая классификация языков
 
== Иҫкәрмәләр ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Агглютинатив_телдәр» битенән алынған