Йомрандар: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
31 юл:
Йомрандар (лат. ''Spermophilus'' или ''Citellus'') — тейендәр ғаиләһенән булған ваҡ, кимереүсе йәнлек (''Sciuridae'').
Кәүҙәләренең оҙонлоғо 14-40 см, ҡойроғо 4- 25 см. Артҡы тәпәйҙәре алғы аяҡтарына ҡарағандә оҙонораҡ. Ҡолаҡтары оҙон, бер аҙ һалпайған.Арҡа һыртының төҫө төрлөсә, йәшел төҙтән алып көлһыу төҫкә тикле. Йышыраҡ арҡаларында ҡара шаҙра була. Ҡара һыҙат һуҙылған, сыбар төрткөләре лә була. Кәүҙә өлөшөнөң ситтәре буйлап асыҡ һыҙаттар үтә. Ҡорһағы ҡоңғорт- һары йәки аҡһыл төҫтә. Ҡышҡа ҡарай йомрандың йомпандың тиреһе йомшара ҡуйыра, йәй көндәрендә һирәгәйә ҡыҫҡаҡ һәм ҡатҡыл була. Уртында тоҡсалары була. Имсәктәре 4-6 иш(пар).
Йомрандар Төньяҡ ярымшарҙың уртаса киңлегендә дала, урманлы дала,туғайлы дала урман тундра ланшафттарында киң таралған. Асыҡ ландшафттар өсөн характерлы. Йылға буйҙарының биләмәләрендә Поляр түңәрәккәсә, ә дала биләмәләрендә ярым сүллеккәсә, хатта сүллектәрҙә лә, таулы урындарҙа 3500 м бейеклектә таралған. Йәшәүҙәре ер өҫтөндә, күмәкләп, үҙҙәре соҡоп яһаған өңдәрҙә йәшәйҙәр.
Өңдәренең ҙурләғә һәм оҙонлоғо тәғәйен ландшафтҡа һәм йомрандың төрөнә бәйле. Ҡомло тупраҡта оҙонлоҡ 15 метрғаса булһа, тығыҙ тупраҡлы урындарҙа 5-7 метр. Өңдәрендә йомшаҡ үлән түшәлгән б-лмәләре була. Уларҙың үҙенсәлекле характеры- ҡурҡыныс янағандә ике аяғына үрә баҫып һыҙғырыу.
Уларҙың туҡланыу ризығы- ояларынан алыҫ булмаған урындағы үләндәрҙеү тамыры һәм һабаҡ өлөштәре. Ҡайһы бер тҡрҙәре бөжәктәр менән дә туҡлана. Иген бөртөктәренән һәм –лән орлоҡтарынан аҙыҡ боло(запасы) әҙерләйҙәр. Иртәнге :әм киске эңерҙәрҙә бик әүҙемдәр, көндөҙ өңдәрендә уҙғаралар. Ҡышҡыһын улар тәрән йоҡоға талалар. Йоҡоларының оҙонлоғо географик киңлеккә ҡарай. Ҡайһы бер яҡтарҙа аҙыҡ етмәгәнлектәе йәй көндәрендә лә йоҡлайҙар
Йомрандарҙың тороғоу ваҡыты йоҡонан уянғас, бер нисә көндән башлана. Инә йомран йылына бер тапҡыр балалай. Балаларының һаны 2 нән алып 12-гә хәтле. Йөклөлөк мөҙҙәте 23-28 көн.
Эрерәк төрҙәр тире эшкәртеү промыслаһында
мөһим роль тота. Шулай уҡ һунар спортында (варминтинг) ҠУЛЛАНЫЛА.
Күп төрҙәре ауыл хужалығы культуралары дошманы. Улар шулай уҡ чума, туляремия, бруцеллёз ауырыуҙарын күсереүсе булып та тора.
== Классификация<ref>[http://www.mammalsociety.org/uploads/Helgen%20et%20al%202009.pdf Kristofer M. Helgen, F. Russell Cole, Lauren E. Helgen, And Don E. Wilson. Generic Revision in the Holarctic Ground Squirrel Genus Spermophilus. „Journal of Mammalogy”. 90 (2), s. 270-305, 2009]</ref> ==
| |||