Тел ғилеме: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
16 юл:
Гуманитар фәндәрҙең байтаҡ принципиаль сифаттарына эйә дисциплина булараҡ, лингвистика йыш ҡына танып белеү субъектын (йәғни лингвистың психикаһын) танып белеү объектынан (өйрәнелеүсе телдән) айырып ҡарамай, айырыуса лингвист үҙенең туған телен өйрәнгәндә был күренеш бик көслө. Телгә нескә интуицияһын (телгә ҡарата һиҙгерлекте) тел рефлексияһы (телгә һиҙгерлек тураһында уйланыу һәләте) менән берләштерелгән кешеләр йыш ҡына лингвист булып китә. Рефлексияға таянып тел тураһында мәғлүмәт алыу '''интроспекция''' тип атала.
 
== ЛингвистикаЛингвистиканың бүлектәре ==
Лингвистика киң мәғәнәлә (телде өйрәнеүтанып белеү һәм белембыл танып белеү нәтижәләренһөҙөмтәләрен башҡа кешеләргә тапшырыу) түбәндәге бүлектәргә бүленә:
* ''теоретик лингвистика'': лингвистик теориялар төҙөүҙөтөҙөүҙе күҙ алдындакүҙҙә тотҡан фән;
* ''ғәмәлиҡулланма лингвистика'': телде өйрәнеүгә бәйле практикғәмәли мәсьәләләрҙе хәл итеүитеүҙә, шулай уҡ башҡа өлкәләрҙә лингвистик теорияны ғәмәлибашҡа ҡулланыуөлкәләрҙә ғәмәли буйынсаҡулланыуҙа специалләшәмахсуслаша;
* ''практикғәмәли лингвистика'': теоретик лингвистика нигеҙләмәләрен верификацияләүверификациялау һәм ғәмәлиҡулланма лингвистика продукттарының нәтижәлелегенһөҙөмтәлелеген тикшереү маҡсаты менән лингвистик эксперименттар үткәрә торған өлкә;
* ''эмперикэмпирик лингвистика'': телтелмәр конструкцияларын һәм текстарҙы анализлау юлы менән материал ала.
=== Теоретик лингвистика ===
Теоретик лингвистика тел ҡанундарын өйрәнә һәм уларҙыңуларҙы теорияһынтеория итеп формалаштыра. ТаоретикТеоретик лингвистика түбәндәгеләргә бүленә:
* ''норматив лингвистика'': нисек һөйләргә һәм нисек яҙырға өйрәтә.
Барлыҡ донъя телдәренең дә уртаҡлығыуртаҡлыҡтары бар. Шуға күрә лингвистика бүленә:
* ''Дөйөм лингвистика'': барлыҡ телдәрҙең дөйөм һыҙаттарын, анализлау ысулдарын һәм лингвистик төшөнсәләрҙе өйрәнә.
* ''Айырым лингвистика'': туғандаш телдәр төркөмөн йәки айырым телде өйрәнә, шулай уҡ үҙ-ара аралашҡан ике телде өйрәнә. ''Русистика, японистика'' тигән айырым бүлексәләргә, йәки туғандаш телдәр өсөн, әйтәйек, ''славянистика, романистика, тюркология'' кеүек төркөмдәргә бүленә. Мәҙәни, географик йәки топологик яҡынлыҡ буйынса ла ''балканистика, кавказ телдәрен өйрәнеү'' кеүек бүлексәләр бар.
=== ҒәмәлиҠулланма лингвистика ===
Тел белеменең ғәмәлиҡулланма даирәһе борондан уҡ күп төрлөлөгө менән айырылып торған. Шуларҙың иң боронғолары — яҙма (графика), туған телгә һәм башҡа телдәргә өйрәтеү — лексикографика.
Артабан тәржемә, дешифровка, орфография, транслитерация, терминологиялар төҙөү кеүек тармаҡтар барлыҡҡа килгән. Дәүләттең тел сәйәсәтендә ҡатнашыу — ғәмәлиҡулланма лингвистиканың төп йүнәлеше.
 
=== ПрактикҒәмәли лингвистика ===
** ПрактикҒәмәли лингвистика, фәнни лингвистиканан айырмалы булараҡ, балаларҙы туған телгә өйрәтеү, сит телдәрҙе өйрәнеү, тәржемә эше, сит телдәрҙе уҡытыу, әҙәби мөхәррирләү, корректура, логопедия, нәфис һүҙ, терминология, тел сәйәсәте, грамотаға өйрәтеү кеүек эшмәкәрлекте үҙ эсенә ала. Был эшмәкәрлектең күпселеге фәнни лингвистикалағы кеүек һәләт һәм һөнәри әҙерлек талап итә.
Был эшмәкәрлектең һәр береһе ''фәнни лингвистикала'' сағылыш таба.
 
== Әҙәбиәт ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Тел_ғилеме» битенән алынған