Википедия

Кремль эше: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
4 юл:
 
Тарихсы О. В. Хлевнюк фекеренсә, әлеге эш, тәүге сиратта, А. С. Енукидзеға ҡаршы йүнәлтелгән була һәм, быларҙың бөтәһенән башҡа, коллектив етәкселеге ҡалдыҡтарын юҡҡа сығарыуға килтерә:
{{начало цитаты}}Енукидзе эшендә «коллектив етәкселек» осоро аҙағындааҙағындағы Сталин һәм уның арҡаҙаштары араһындағы үҙ-ара мөнәсәбәттәре сағылдырыла, ә эштең үҙе Политбюро йоғонтоһоның ҡалдыҡтарын емереүсе сираттағы һөжүм була. «Кремль эшенә» Сталин айырыуса иғтибар итеүе тураһында бик әһәмиәтле документаль дәлилдәр бар. Ул даими рәүештә әлеге эш буйынса ҡулға алынғандарҙың һорау алыу протоколдарын ҡабул итә, уҡый, уларҙа билдәләр эшләй һәм НКВД-ға күрһәтмәләр бирә<ref>Хлевнюк О. В. Хозяин. Сталин и утверждение сталинской диктатуры. М., РОССПЭН, 2012. С. 253</ref>{{конец цитаты}}
 
== Тарихы ==
ВКП(б)Үҙәк комитетының июнь пленумында «ССР Союзы Үҙәк башҡарма комитеты СекретариатыныңСекретариаты хеҙмәтхеҙмәте һәм А. Енукидзе иптәш тураһында» мәьәләһемәсьәләһе буйынса доклад яһалаҡарала. Доклад менән ВКП(б)Үҙәк комитеты секретары Н. И. Ежов сығыш яһай. Ул, СССР Үҙәк башҡарма комитеты секретары Авель Енукидзеның енәйәтсел юл ҡуйыусылығы арҡаһында Кремль территорияһында террористик төркөм барлыҡҡа килгән, тип хәбәр итә. Төркөм башлығы итеп [[Каменев Лев Борисович|Лев Каменев]] күрһәтелә. Шулай уҡ төркөмгә Троцкий, [[Зиновьев Григорий Евсеевич|Зиновьев]], меньшевиктар, аҡгвардиясылар йәлеп ителә<ref name="autogenerated1">Известия ЦК КПСС. 1989, № 7.</ref>
 
Пленум бер тауыштан Енукидзены париянанпартиянан сығара. Уны Харьков автомобилдәр тресы директоры итеп ебәрәләр, ә 1937 йылда атып үлтерәләр<ref>[http://www.echo.msk.ru/programs/all/54671/Авель Комитеты]{{Недоступная ссылка|date=Октябрь 2018|bot=InternetArchiveBot}}</ref>.
 
Тарихсы Ю. Н. Жуков билдәләүенсә, Ежов өсөн әлеге тикшереү иерархия баҫҡыстарынанбаҫҡыстары буйлап уны власҡа алып килгән үҙенсәлекле трамплин булып тора.
 
«Марксист-ленинсылар Союзы» эшеһәм «Мәскәү үҙәге» эштәре буйынса төрмәлә ултырған Каменев ҡабаттан хөкөм ителеүселәр эскәмйәһенә ултыртыла.
 
1935 йылдың 27 июлендә В. Ульрих рәйеслеге аҫтында СССР Юғары судының хәрби коллегияһы ябыҡ ултырышта (дәүләт ғәйепләүсеһеҙ һәм яҡлаусыһыҙ үткәрелә) Сталинға ҡарата террористик актты башҡарыуға ҡотҡо һалыуҙа ғәйпләнеп, хөкөм ителәләрғәйпләнәләр:
 
* Каменев Лев Борисович, 1883 йылда тыуған, йәһүд, 1901 йылдан ВКП(б) ағзаһы, 1934 йылдың декабрендә партиянан сығарылған, 1935 йылдың ғинуарҙа СССР-ҙың Юғары суды хәрби коллегияһының хөкөмөнә ярашлы «Мәскәү үҙәге» эше буйынса 5 йыл иркенән мәхрүм ителгән;
65 юл:
бөтәһе лә — 2 йылға төрмәгә хөкөм ителәләр.
 
Бынан тыш, «Кремль эше» буйынса йәлеп ителәләр һәм 1935 йылдың 14 июлендә СССР НКВД-һы ҡарамағындағы Махсус кәңәшмәһе менәнҡарары буйынса контрреволюцион эшмәкәрлек өсөн тағы ла 80 кеше хөкөм ителә.
 
Шулай итеп, «Кремль эше» буйынса барыһы 110 кеше хөкөм ителә, шул иҫәптән СССР-ҙың Юғары судының хәрби коллегияһы — 30 кешене (атыуға — 2 кеше, 10 йыл төрмәгә — 9, 8 йылға — 1, 7 йылға — 5, 6 йылға — 5, 5 йылға — 1, 4 йылға — 1, 3 йылға — 3, 2 йылға — 3) һәм СССР НКВД-һы ҡарамағындағы Махсус кәңәшмәһе хөкөмө буйынса — 80 кеше (5 йылға төрмәгә — 29 кеше, 3 йылға — 13, 2 йылға һөргөнгә — 30, 2 йылға һөргөнгә — 7, 5 йылға Мәскәү һәм Ленинградта йәшәргә тыйылыу менән — 1) хөкөм итә.
 
Бынан тыш, тикшереү барышында вафатывафат булыуы сәбәпле 1896 йылғы, нәфис әҙәбитәәҙәбиәте Дәүләтдәүләт нәшриәтенәшриәтенең баш мөхәррире Презент Михаил Яковлевичҡа ҡарата эш туҡтатылған.
 
Ҡулға алынғандар араһында хөкүмәт биналары йыйыштырыусылары, швейцар һәм телефонистка — 11 кеше, хөкүмәт китапханаһы хеҙмәткәрҙәре — 18 кеше, Үҙәк башҡарма комитеты Президиумы секретариатынансекретариаты хеҙмәткәрҙәре — 6 кеше, Кремль коменданты идаралығы хеҙмәткәрҙәре һәм хәрбиҙәр — 16 кеше, төрлө предприятиелар һәм учреждениелар хеҙмәткәрҙәре — 48 кеше, Каменевтың туғандары — 5 кеше һәм хужабикәләр — 6 кеше.
 
1935 йылдың февралендәфевралендәге тикшереү барышында Мәскәү Кремле коменданты идаралығы хеҙмәткәрҙәре араһында троцкистар төркөмө булыуы тураһында күрһәтмәләр алына.
 
1935 йылдың мартында ошо уҡ йылдың ғинуарында «Мәскәү үҙәге» эше буйынса хөкөм ителгән Зиновьевтан һорау алына. Уның күрһәтмәләренән: «Марксизм хәҙерге ваҡытта Сталинға яраған нәмә инде ҡанатлы формулировканы шул уҡ Каменев әйтте… Минең менән Каменев араһында Сталинды алып ташлау тураһында һөйләшеүҙәр булды булыуын, әммә шул уҡ ваҡытта беҙ уны ВКП(б)-ның Үҙәк Комитеты генераль секретары вазифаһында алмаштырыу кәрәклегенән сығып ҡына һөйләштек.▼
 
▲1935 йылдың мартында ошо уҡ йылдың ғинуарында «Мәскәү үҙәге» эше буйынса хөкөм ителгән Зиновьевтан һорау алына. Уның күрһәтмәләренән: «''Марксизм хәҙерге ваҡытта Сталинға ярағанҡулайлы нәмә инде'' ҡанатлы формулировканы шул уҡ Каменев әйтте… Минең менән Каменев араһында Сталинды алып ташлау тураһында һөйләшеүҙәр булды булыуын, әммә шул уҡ ваҡытта беҙ уны ВКП(б)-ның Үҙәк Комитеты генераль секретары вазифаһында алмаштырыу кәрәклегенән сығып ҡына һөйләштек.
Каменевтан ВКП(б) етәкселеге менән көрәш ысулы булараҡ терактты ҡулланыу кәрәклеге тураһында мин ишетмәнем. Сталинға ҡарата уның яғынан… уҫал фекерҙәре һәм нәфрәт сығарыуы тура контрреволюцион маҡсаттарҙа ҡулланыуы мөмкин…»<ref name="autogenerated1">Известия ЦК КПСС. 1989, № 7.</ref>
 
Һөҙөмтәлә, «Кремль эше» буйынса ҡулға алыныусылар алдағы тикшереүҙәтикшереүҙәрҙә лә, суд тикшереүендә лә СССР-ҙың Юғары судының хәрби коллегияһы тарафынан ғәйепле итеп танылалар:
 
«1933-1934 йылдарҙа Кремль кмендатураһыкомендатураһы һәм хөкүмәт китапханаһы хеҙмәткәрҙәренең бер өлөшө араһында контрреволюцион төркөмдәр барлыҡҡа килә, улар -ҙүҙ алдында ВКП(б) етәкселәреетәкселәренә һәм Совет хөкүмәтенә һәм, беренсе сиратта, шәхсән СталинҡаСталинға ҡаршы террористик акттар башҡарыуға әҙерләүҙе маҡсат итеп ҡуялар.
 
Хөкүмәт китапханаһы хеҙмәткәрҙәренең контрреволюцион террористик төркөмө составына түбәндәгеләр инә: Розенфельд, Муханова, Давыдова, Бураго, Синелобова һәм РаевскаРаевская, өҫтәүенә, төркөмдә етәкселек ролен Розенфельд һәмменән Муханова үҙ өҫтөнә алаларала һәм улар үҙҙәре Сталинға ҡаршы террористик актты башҡарырға әҙерләнәләрәҙерләнә.
 
Барут һәм Корольков был төркөмгә инмәүенә ҡарамаҫтан, төркөмдөң контрреволюцион эшмәкәрлегендә әүҙем ҡатнашалар һәм Розенфельдтың һәм Муханованың террористик пландары тураһында хәбәрҙар булалар.
 
Кремль комендатураһының контрреволюцион террористик троцкисттроцкистар төрөкмөтөркөмө составына коменданттың жлеккеэлекке ярҙамсыһы Дорошин В. Г., Кремль коменданты ҡарамағындағы элекке йомоштар өсөн секретары Синелобов А. И., Кремль комендантының элекке дежур ярҙамсыһы Павлов И. Е., Ҙур Кремль һарайныңһарайының элекке коменданты Лукьянов И. П. һәм Кремль комендатураһының элекке административ-хужалыҡ бүлеге начальнигы Поляков П. Ф. инәләр.
 
Был төркөмдә етәкселәр ролентөркөмгә Дорошин менән Синелобов уйнайҙаретәкселек итәләр.
 
Ике төркөм араһында бәйләнеш Синелобов һәм уның апаһы Синелобова К. И. аша булдырыла, өҫтәүенә террористик актты башҡарыу өсөн Розенфельдҡа ҡоралды Синелобов табырға тейеш була. Шул уҡ СинедлобовСинелобов террористик актты башҡарыусыларҙың береһе итеитеп тәғәйенләнә.
 
Шул уҡ ваҡытта Мәскәүҙә ҡайһы бер хәрбиҙәрҙән торған контрреволюцион террористик троцкисттроцкистар төркөмө ғәмәлдә була һәм элекке аҡгвардиясыларҙан торған төркөм ғәмәлдә булалар, ике төркөм дә Сталинға ҡаршы террористик актты әҙерләүҙе һәм тормошҡа ашырыуҙы төп маҡсат итеп ҡуялар.
 
Хәрби хеҙмәткәрҙәрхеҙмәткәрҙәре террористик төркөмө составына Оборона наркоматы яуаплы хеҙмәткәре Чернявский М. К., Хәрби-химия академияһы тыңлаусылары Козырев В. И. һәм Иванов Ф. Г. һәм ЦАРИ инженеры Новожилов М. И.
 
Был төркөмдөң етәксеһе Чернявский була, ул сит ил командировкаһы ваҡытында сит ил троцкистар ойошмаһы менән бәйләнеш булдыра, унан Сталинға ҡаршы террористик актты әҙерләү һәм башҡарыу буйынса задание ала. Террористик актты башҡарыусылар итеп Иванов һәм новоджилов тәғәйенләнәләр. Кремль комендатураһының контрреволюцион төркөмө менән был төркөмдөң бәйләнеше бер нисә тапҡыр Дорошин менән осрашҡан Козырев аша булдырыла.
 
Аҡгвардиясылар контрреволюцион террористик төркөмө составына элекке аҡгвардиясылар инә: Синани-Скалов Г. Б., Гардин-Гейер А. А., Воронов Л. А., Сидоров А. И. һәм ВоровтыңВороновтың ҡатыны (Синани-Скаловтың һеңлеһе) Надежда Скалова.
 
Был төркөмдөң етәксеһе Синани-Скалов була, ул Зиновьев-Каменев йәшерен контрреволюцион ойошмаһының әүҙем эшмәкәре Мадьяр һәм башҡалар менән тығыҙ бәйләнештә була.
 
Аҡгвардиясылар төркөмө менән хөкүмәт китапханаһы хеҙмәткәрҙәре террористик төркөмө менәнүҙ-ара Муханова аша бәйләнештә була.
 
Контрреволюцион террористик төркөмдәрҙең эшмәкәрлеге элекке йәшерен контрреволюцион төркөмө ойоштороусыларының һәм етәкселәренең береһе булған Л. Б. Каменев (1933—1934 йылдарҙа системалы рәүештә ВКП(б) етәкселегенә һәм айырыуса Сталинға ҡарата уҫал дошмансыл сығыш яһаған кеше) тарафынан дәртләндерелә.
Деятельность контрреволюционных террористических групп стимулировалась одним из организаторов и руководителей бывшей зиновьевской подпольной контрреволюционной группы Л. Б. Каменевым, который в 1933—1934 годах систематически допускал злобные клеветнические выпады против руководства ВКП(б) и особенно против Сталина.
Каменев хөкүмәт китапханаһы хеҙмәткәрҙәренең контрреволюцион террористик төркөмө менән туранан-тура бәйләнеште үҙенең ҡустыһы Н. Розенфельд аша булдыра. Розенфельд, Муханова һәм Корольков менән осрашҡан саҡта, ВКП(б) еткселегенә һәм Совет хөкүмәтенә, айырыуса Сталинға, ҡаршы Каменевтан ишеткән контрреволюцион ғәйбәтте тарата, контрреволюцион агитация алып бара һәм туранан-тура Сталинға ҡаршы террористик актты әҙерләүҙә ҡатнаша.
Непосредственная связь Каменева с контрреволюционной террористической группой служащих правительственной библиотеки поддерживалась через его брата Н. Розенфельда. Он, встречаясь с Мухановой и Корольковым, распространял исходящую от Каменева контрреволюционную клевету против руководства ВКП(б) и Советского правительства, в особенности против Сталина, вел контрреволюционную агитацию и принимал непосредственное участие в подготовке террористического акта против Сталина.
СлужащиеКремль кремлёвскихучреждениелары учрежденийхеҙмәткәрҙәре Кочетова М. Д., Конова А. И., Минервина Л. Н., Гордеева П. И., Авдеева А. Е. иһәм бывшийэлекке белогвардеецаҡгвардиясы Руднев С. А. в 1933—1934 годахйылдарҙа велисоветтарға антисоветскуюҡаршы агитациюагитация иалып распространялибаралар контрреволюционную клевету о руководителяхһәм ВКП(б) иетәкселеге һәм Совет хөкүмәте тураһында контрреволюцион Советскогоғәйбәт правительстватараталар».<br>
Тарихсы Ю. Н. Жуков фекеренсә, {{начало цитаты}}Ежов шәйләмәй, йәки һәр хәлдә уға тапшырылған материалдарҙа уны һиҫкәндерерлек күп кенә сәйерлектәргә, ҡапма-ҡаршылыҡтарға, көн кеүек асыҡ мәғәнәһеҙлектәргә иғтибар итмәй. Мәҫәлән, Муханованың тәфтишселәр Молчанов һәм Каган биргән ролгә бер нисек тап килмәгәнен. Терактты башҡарыу өсөн ул, нисек кенә теләмәһен, Кремлгә үтеп инә алмаҫ ине, сөнки 1933 йылдың декабрендә хөкүмәт китапханаһынан эштәнкитә һәм Кинокомбинатҡа күсә. Ошо уҡ сәбәп менән ул Бенксонға Кремль һағы системаһы тураһында мәғлүмәттәр бирә алмай. Унан да бигерәк, тикшереү һөҙөмтәләрен баһалағанда, Ежовты. ни өсөн «күп тармаҡлы контрреволюцион ойошма» Сталинды үлтереүҙе ҡорал менән ҡуллана белмәгән, хатта нисек итеп эште башҡарырға тейешлеген күҙ алдына килтермәгән ике ҡатынға йөкмәтергә кәрәк булған тигән һорау ҡыҙыҡһындырырға тейеш ине. Бигерәк тә ҡулға алынған «заговорсылар» араһында Ғәҙәттән тыш комиссияһының юғары чиндары, [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы|Граждандар һуғышын]] татыған һәм шуға күрә ҡорал менән эш итә белгән кешеләр булғанда. Сикләнгән даирәләге етәкселек ағзаларының, шул иҫәптән Сталиндың, именлеген тәьмин иткән, шуға күрә Кремлдәге һаҡ системаһының бөтә шыйыҡ урындарын белгән кешеләр, иң тәү нәүбәттә, ошо менән файҙаланырға тейеш ине. Әммә Ежов оҙаҡ уйламайынса НКВД версияһын ҡабул итә, бындай мөһим эш торошона иғтибар бирмәй, иҫәпкә алмай.<ref>Жуков Ю. Н. Иной Сталин. М., Вагриус, 2008. С. 155—156.</ref>{{конец цитаты}}
По мнению историка [[Жуков, Юрий Николаевич|Ю. Н. Жукова]], {{начало цитаты}}Ежов не заметил или, во всяком случае, не обратил внимания на многие странности, противоречия, явные несуразности в переданных ему материалах, которые должны были его насторожить. Например, что Муханова никак не годилась на ту роль, которую ей отвели [следователи] [[Молчанов, Георгий Андреевич|Молчанов]] и [[Миронов, Лев Григорьевич|Каган]]. При всём желании она не могла проникнуть в Кремль для совершения теракта, ибо в декабре 1933 г. уволилась из правительственной библиотеки и перешла на работу в Кинокомбинат. По той же причине она не могла сообщить Бенксон сведения о системе охраны Кремля, действующей в настоящем, а не в прошлом. Более того, решающим для Ежова при оценке результатов следствия должен был стать вопрос: зачем «разветвлённой контрреволюционной организации» поручать убийство Сталина двум женщинам, не умевшим пользоваться оружием, даже не представлявшим, как конкретно они будут осуществлять задуманное преступление? И это при том, что среди арестованных «заговорщиков» находились высшие чины ЧК, люди прошедшие гражданскую войну и потому отменно владевшие оружием. Люди, руководившие обеспечением безопасности членов узкого руководства, в том числе и Сталина, а потому знающие все слабые места системы охраны в Кремле, чем и должны были воспользоваться прежде всего. Но Ежов не придал значения такому важному обстоятельству, проигнорировал его, бездумно восприняв версию НКВД<ref>Жуков Ю. Н. Иной Сталин. М., Вагриус, 2008. С. 155—156.</ref>{{конец цитаты}}
 
Ғәйепләү тураһында һығымта төҙөлмәй, ә ҡарарҙарҙа ғәйепләүҙең дөйөм формулаһы күрһәтелә — «контрреволюцион эшмәкәрлек».
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Кремль_эше» битенән алынған