Афразия телдәре: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
24 юл:
 
== Тикшереүҙәр тарихы ==
| style="text-align: left;" {| '''Библия Тәүрәт традицияларында семиттар һәм хәмиттәр:'''<br />
{| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#ffffff; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5"
Семиттар һәм хәмиттәр атамаһы {{comment|Иҫке Ғәһед |Ветхий ЗаветтыңЗавет}}тең легендар персонаждарына — {{comment|Бөйөк ташҡынды ташҡын|Великий потоп}}ды кисергән Ной улдарына барып тоташа. Риүәйәттәргә ярашлы, уларҙың иң өлкәне Сим семиттәрҙең тәү ата-бабаһы — Елам улдары/эламлыларҙың, Ассур улдары/ассирийлыларҙың, Сим улы Арфаксад улдары/халдейҙарҙың, Лут улдары/лидийҙарҙың, Сим улы Арамдың улдары/арамейҙарҙың тәү ата-бабаһы булған (Библия. Быт 10:22). Ҡайһы берҙә өлкәне, ҡайсаҡта кесеһе тип аталған улы Хәм хәмиттәрҙең тәү ата-бабаһы тип иҫәпләнә — Хуш улдары/кушиттар, Мицраим улдары/[[Боронғо Мысыр|мысырлылар]], Ҡайһы бер ливийлыларҙы Хам улы Футтың улдары һәм Хамдың улы Ханаан улдары/ханаанлылар тиҙәр (Библия. Быт 10:6).
| style="text-align: left;" | '''Библия Тәүрәт традицияларында семиттар һәм хәмиттәр:'''<br />
Семиттар һәм хәмиттәр атамаһы Иҫке Ғәһед Ветхий Заветтың легендар персонаждарына — Бөйөк ташҡынды Великий потоп кисергән Ной улдарына барып тоташа. Риүәйәттәргә ярашлы, уларҙың иң өлкәне Сим семиттәрҙең тәү ата-бабаһы — Елам улдары/эламлыларҙың, Ассур улдары/ассирийлыларҙың, Сим улы Арфаксад улдары/халдейҙарҙың, Лут улдары/лидийҙарҙың, Сим улы Арамдың улдары/арамейҙарҙың тәү ата-бабаһы булған (Библия. Быт 10:22). Ҡайһы берҙә өлкәне, ҡайсаҡта кесеһе тип аталған улы Хәм хәмиттәрҙең тәү ата-бабаһы тип иҫәпләнә — Хуш улдары/кушиттар, Мицраим улдары/[[Боронғо Мысыр|мысырлылар]], Ҡайһы бер ливийлыларҙы Хам улы Футтың улдары һәм Хамдың улы Ханаан улдары/ханаанлылар тиҙәр (Библия. Быт 10:6).
|}
 
Юл 35 ⟶ 34:
XX быуатта семит телдәрен өйрәнеү күп һанлы ғилми экспедицияларҙа йыйылған яңы материалдар базаһында үҫешкән. 30-сы йылдарҙа Ш. Виролло һәм Х. Бауэр угарит яҙмаһын дешифровкалаған анализлаған, 1947 йылда Ҡумран ҡулъяҙмаларын табыу библеистикалағы ҡайһы бер түңкәрелеш тип атарлыҡ булған. XX быуаттың иң әһәмиәтле тикшеренеүселәре — П . Э Кале, П. Леандер, Г Бергштрессер, И. Фридрих (Германия); Дж. Х. Гринберг, И. Дж. Гелба, С. Гордон, В Леслау (АҠШ); Ж. Кантино, А. Дюпон-Соммер, М. Коэн, Д. Коэн (Франция); Г. Р. Драйвер, леди М. Дроуэр (Бөйөк Британия); С. Москати, Дж. Гарбини, П. Фрондзароли (Италия), К. Петрачек (Чехословакия), Й. Айстлейтнер (Венгрия), Э. Бен Йеһуда, Х. М. Рабин, Э. Й. Кучер (Израиль). Хәҙерге көндә семитология кафедралары донъяның бөтә университеттарында тиерлек бар''<ref>[http://tapemark.narod.ru/les/442a.html Семитология] ([//ru.wikipedia.org/wiki/И._М._Дьяконов И. М. Дьяконов]) // [//ru.wikipedia.org/wiki/Лингвистический_энциклопедический_словарь Лингвистический энциклопедический словарь] — [//ru.wikipedia.org/wiki/Большая_Российская_энциклопедия_(издательство) «Советская энциклопедия»], 1990.</ref>(шулай уҡ ҡарағыҙ: Семитология)''.
 
'''Хәмит телдәре.''' Яҡынса XIX быуат уртаһында фәндә Төньяҡ Африка телдәренең «хәмит телдәре» тигән дөйөм исем аҫтында тел уртаҡлығы бар тигән фараз барлыҡҡа килгән. Был күҙ аллауҙы, моғайын, немец египтологы К. Р. Лепсиус тәүләп әйткәндер, ә австрия египтологы һәм тел белгесе Л. Рейниш хеҙмәттәре йоғонтоһонда ул тулыһынса нығынған. Һуңғараҡ тел белгесе африка телдәре белгесе африканист {{Тәржемәһеҙ 3|Мейнхоф, Карл|К. Мейнхоф|4=Carl Meinhof}} <span title=" Инглиз телендә " class="ref-info" style="font-size:85%; cursor:help; color:#888;">(инг.)</span>[[Мейнхоф, Карл|баш.]], бында грамматик род менән айырылып торған бөтөн Африка «хәмит телдәре» төшөнсәһен байтаҡҡа киңәйткән. Бөгөнгө көндә был термин ҡулланылмай<ref name="Д">''[//ru.wikipedia.org/wiki/Дьяконов_И._М. Дьяконов И.]''</ref><ref name="Хамитские языки">''Порхомовский В. Я.'' {{Статья ЛЭС|[http://tapemark.narod.ru/les/568e.html Хамитские языки]}}</ref>.
 
'''Семит-хәмит телдәре''' (икенсе төрлө хәмит-семит). Хәмит телдәрен өйрәнеү бик күптән инде семит телдәренә туғанлығын асыҡлаған. Мәҫәлән, боронғо мысырлылар телен боронғо семит телдәре менән сағыштырыу мәсьәләһен немец египтологы һәм лексикографы А. Эрман ентекле өйрәнгән. Артабан күп кенә тикшеренеүселәр боронғо мысыр телдәрен мысыр теле, хәмит төркөмөнә ҡаратылған айырым африка телдәре менән сағыштырыу буйынса шуға оҡшаш эштәр үткәргән. Методик күҙлектән ҡарағанда, боронғо телдәр һәм айырым алынған тере телдәрҙе сағыштырыу әллә ни уңышлы булмаған. Боронғо телдәр һәм айырым алынған тере телдәр менән сағыштырыу ағыштырыу Семит һәм мысыр телдәре, шулай уҡ мысыр һәм бербер телдәре араһында сағыштырыуҙар бер ни тиклем уңышлы булған, күп кенә ышандырырлыҡ оҡшашлыҡтар табылған (түбәндәге ғалимдарҙың эштәре иң әһәмиәтлеһе: А. Эмбер, Р Каличе, Э. Зигларж, В Вицихл, В Леслау).