Төркөм (математика): өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
124 юл:
 
== Тарихы ==
Төркөмдөң хәҙерге төшөнсәһе математиканың бер нисә тармағынан барлыҡҡа килә. Иң башта төркөмдәр теорияһының алға этәреүсе көстәре булып дүртенсенән юғарыраҡ дәрәжәләге [[Алгебраик тигеҙләмә|алгебраик тигеҙләмәләрҙең]] сығарылыштарын эҙләү тора. 19-сы быуаттың француз математигы [[Галуа, Эварист|Эварист Галуа]], [[Руффини, Паоло|Руффини]] һәм [[Лагранж, Жозеф Луи|Лагранждың]] тикшеренеүҙәрен эшләп бөтөрөп, конкрет алгебраик тигеҙләмәнең, уның сығрылыштарының [[Симметрик төркөм|симметрия төркөмө]] күҙлегенән, сиселеү критерийын бирә. Галуаның ундай төркөмдәренең элементтары [[Күпбыуын тамыры|тамырҙарҙың]] билдәле бер алмаштырмаларына ярашлы. Галуаның идеялары замандаштары тарафынан кире ҡағыла һәм уның вафатынан һуң [[Лиувилль, Жозеф|Лиувилль]] тарафынан 1846 йылда баҫылып сыға. Галуа кеүек шул уҡ хеҙмәттәргә таянып, [[Коши, Огюстен Луи|Коши]] алмаштырмалар төркөмөн ентекле тикшерә<ref name = "Kleiner">{{статья|автор = Israel Kleiner.|заглавие = The Evolution of Group Theory: A Brief Survey|язык = en|издание = [[Mathematics Magazine]]|тип = журнал|год = 1986|месяц = 10|том = 59|номер = 4|страницы = 195-215|doi = 10.2307/2690312|mr = 863090}}</ref>. ВпервыеБеренсе понятиетапҡыр [[КонечнаяСикле группатөркөм|конечнойсикле группытөркөм]] вводиттөшөнсәһен [[Кэли, Артур|Артур Кэли]] в 1854 году в своеййылда работеүҙенең «Глава по теории групп, зависящих от символического уравнения θ<sup>n</sup> = 1» ({{lang-en|"On the theory of groups, as depending on the symbolic equation θ<sup>n</sup><math>=</math>1"}}) хеҙмәтендә индерә<ref>Cayley (1854) «On the theory of groups, as depending on the symbolic equation θ<sup>n</sup> = 1», ''Philosophical Magazine'', 4th series, ''' (42) : 40-47.</ref>.
 
[[Геометрия]] — төркөмдәр систематик рәүештә ҡулланылған икенсе өлкә, бигерәк тә, немец математигы [[Клейн, Феликс|Феликс Клейндың]] «[[Эрланген — Нюрнберг университеты|Эрланген]] программаһы» өлөшө булараҡ, симметрия төркөмө. Геометрияның [[Лобачевский геометрияһы|гиперболик]] һәм [[һыҙма геометрия]] кеүек яңы бүлектәре барлыҡҡа килгәндән һуң, Клейн төркөмдәр теорияһын уларҙы яҡшыраҡ бергәләп хәл итеү өсөн ҡуллана. Был идеяларҙы артабан үҫтереү математикаға 1884 йылда [[Ли төркөмө|Ли төркөмө]] төшөнсәһен индереүгә килтерҙе <ref name = "Kleiner"/>.