Административ үҙәк: өлгөләр араһындағы айырма

'''Административ үҙәк '''— беренсе, икенсе йә өсөнсө кимәл административ берәмектең (өлкә, край, автономиялы республика, провинция, штат, департпментдепартамент һәм башҡалар) рәсми төп  [[Ҡала|ҡалаһыҡала]]һы. Административ үҙәктә, ҡағиҙә булараҡ, дәүләт власы һәм урындағы үҙидаралыҡ органдары урынлаша:

Административ үҙәктең уны башҡа тораҡ пункттар менән бәйләгән инфраструктураһы, идаралыҡ функцияларын башҡарыу өсөн етерлек  иҡтисади, мәҙәни һәм  кадрҙар потенциалы була. Шунлыҡтан күп илдәрҙә ғәҙәттә төбәктәге  иң эре ҡалалар  административ үҙәк булып тора. Шул уҡ ваҡытта   административ үҙәктең был административ-территориаль берәмеккә инмәүе лә ихтимал. Мәҫәлән, Мәскәү, Санкт-Петербург, Киев һәм Минск улар төп ҡалаһы булған өлкәләргә ҡарамай,  ҡала округтары хасил иткән Ырымбур һәм Новосибирск шул исемдәге райондарға инмәй.

Бойондороҡһоҙ суверен [[Дәүләт|дәүләттеңдәүләт]]тең рәсми төп [[Ҡала|ҡалаһыҡала]]һы  [[баш ҡала]] тип атала.

== [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй Федерацияһында]]нда ==

Рәсәйҙең федератив ҡоролошо уны бер нисә федераль округҡа бүлә. Һәр округтың  административ үҙәге («баш ҡалаһы») бар, унда федераль власть органдары, судтар, иҡтисад һәм сәнәғәт үҙәктәре тупланған. Һәр  административ үҙәктә  [[Рәсәй Президенты|Рәсәй Президентының]]ның  ошо федераль округтағы тулы хоҡуҡлы вәкиллеге бар. Властың бындай үҙәкләштерелгәнлеге округ  «баш ҡалаһын» бүтән ҡалаларҙан айырып тора. Күпселек осраҡта административ үҙәктәр  —  айырыуса үҫешкән   социаль-иҡтисади инфраструктуралы халҡы миллиондан ашыу булған ҡалалар:

* [[Санкт-Петербург]] —  [[Төньяҡ-Көнбайыш федераль округ|Төньяҡ-Көнбайыш федераль округтың]]тың  административ үҙәге;

* [[Новосибирск]] — [[Себер федераль округы|Себер федераль округыны]]<nowiki/>ңның административ үҙәге;

* [[Екатеринбург]] —  [[Урал федераль округы|Урал  федераль  округының]]ның  административ үҙәге;

* [[Түбәнге Новгород|Нижний Новгород]] —  [[Волга буйы федераль округы|Волга буйы федераль округының]]ның административ үҙәге;

* [[Дондағы Ростов|Ростов-на-Дону]] —  Көньяҡ  федераль округыныңокругтың административ үҙәге;

[[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй Федерацияһында]]нда  «Рәсәй Федерацияһында урынлағыурындағы үҙидаралыҡты ойоштороуҙың дөйөм принциптары тураһында»ғы федераль закондың  "'''Төп терминдар һәм төшөнсәләр" '''тигән 2-се статьяһында уға ошондай билдәләмә бирелә:

«''[[Ауыл биләмәһе|ауыл биләмәһенең]]нең, [[Муниципальмуниципаль район|муниципаль райондың]]дың, ҡала округының   административ үҙәге  — урындағы традицияларҙы һәм  электән килгән социаль инфраструктураны иҫәпкә алып  билдәләнгән һәм  [[Рәсәй Федерацияһы субъекттары|Рәсәй Федерацияһы субъекты]] законына ярашлы тейешле [[Муниципальмуниципаль берәмек|муниципаль берәмектең]]тең вәкәләтле органы урынлашҡан тораҡ пункт''»<ref>[http://www.terrus.ru/sources/laws/id486.htm#_Toc102278558 Федеральный Закон «Об общих принципах организации местного самоуправления в Российской Федерации»]</ref>.

* Рәсәй ФедерацияһыныңФедерацияһы субъекттарының административ үҙәге булараҡ ҡалаларҙың статусы урындағы ҡануниәт менән билдәләнә<ref>[http://www.mirrabot.com/work/work_2082.html Правовой статус города — административного центра субъекта Российской Федерации] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090502142316/http://www.mirrabot.com/work/work_2082.html|date=2009-05-02}}</ref>. 

Мәскәү һәм Ленинград өлкәләренең административ үҙәге билдәләнмәгән, әммә ғәмәлдә  Мәскәү һәм Санкт-Петербург административ үҙәк булып тораһанала, шул уҡ ваҡытта был ике ҡала РФ-тың айырым  субъекттары ла булып тора.

* '''Район үҙәге '''— райондың үҙәге  ( райондың административ үҙәге)

Тарихи сәбәптәр буйынса [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]-ҙа бөтә союздаш республикаларҙың административ үҙәктәре һәм [[РСФСР]], ГССР, ҮзССР-ҙың автономиялы республикаларының  административ үҙәктәре, был бик үк дөрөҫ булмаһа ла, «баш ҡала» тип йөрөтөлә.