Википедия

Башҡорт теленең орфографияһы: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
'''Башҡорт теленең орфографияһы''' — башҡорт телендә телмәрҙе яҙма рәүештә биреү ысулының бер төрлөлөгөн билдәләүсебилдәләгән, тарихи йәһәттән формалашҡан ҡағиҙәләр йыйылмаһы (системаһы); башҡорт теленең ҡағиҙәләр системаһын өйрәнеүсе һәм тикшереүсе тел ғилеме бүлеге.
 
Башҡорт теленең орфография ҡағиҙәләре түбәндәге принциптарға нигеҙләнә:
7 юл:
 
== Тарихы ==
Башҡорт теленең тәүге орфографик ҡағиҙәләре ХХ быуаттың 20-се йылдарында СССР Фәндәр академияһы Өфө фәнни үҙәгенең Орфография комиссияһы тарафынан тикшерелгәнтикшерелә һәм төгәлләнгәнтөгәлләнә. Комиссияла Ф. Сәйфи-Өфөлө , Г. Шонаси, [[Рәмиев Сәғит Лотфулла улы|С. Л. Рәмиев]], [[Вилданов Ғәбделәхәт Фазлый улы|Ғ. Ф. Вилданов]], Х. Кәримов,  [[Манатов Шәриф Әхмәтйән улы|Ш. АӘ. Манатов]], [[Хоҙайбирҙин Шәһит Әхмәт улы|Ш. АӘ. Хоҙайбирҙин]], Д.[[Юлтыев Дауыт Исхаҡ улы|Дауыт Юлтый]] һ.б. эшләгәнһәм башҡалар эшләй. Башҡорт орфографияһының тәүге ҡағиҙәләре фонетик принципҡа нигеҙләнгәннигеҙләнә.
1924 йылда Рәмиев Закир Садиҡ улы яҙма өсөн ғәрәп алфавиты нигеҙендә башҡорт орфографияһы проектын төҙөгән, һәм өндәрҙе яҙыуҙа биреү, аффикстарҙы, киҫәксәләрҙе, бәйләүес-теркәүестәрҙе һ.б. дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәләрен (правописание) тасуирлаған.▼
 
▲[[1924 йылдайыл]]да З. С. Рәмиев Закирғәрәп Садиҡалфавиты улынигеҙендәге яҙма өсөн ғәрәп алфавиты нигеҙендә башҡорт орфографияһы проектын төҙөгән,төҙөй һәм өндәрҙе яҙыуҙа биреү, аффикстарҙы, киҫәксәләрҙе, бәйләүес-бәйләүестәрҙе, теркәүестәрҙе һ.б. дөрөҫ яҙыу ҡағиҙәләрен (правописание) тасуирлағантасуирлай.
Башҡорт орфографияһының башҡа варианттарын 1924 йылда Г. Ф. Вилданов, Х. Г. Ғабитов, Н. Т. Таһиров; 1925 йылда Г. Х. Алпаров тәҡдим иткән. Был ҡағиҙәләр беренсе башҡорт грамматикаһы дәреслектәрендә файҙаланылған.▼
 
▲Башҡорт орфографияһының башҡа варианттарын 1924 йылда ГҒ. Ф. Вилданов, [[Ғәбитов Хәбибулла Ғәбделҡаһир улы|Х. ГҒ. ҒабитовҒәбитов]], Н. Т. Таһиров; 1925 йылда Г. Х. Алпаров тәҡдим иткәнитә. Был ҡағиҙәләр беренсе башҡорт грамматикаһы дәреслектәрендә файҙаланылғанфайҙаланыла.
1928 йылда БАССР Халыҡ Комиссарҙары Советы (СНК) Дәүләтшин Ғәббәс Йәғәфәров һәм Х. Хәбиров эшкәрткән башҡорт орфографияһын раҫлаған.▼
 
▲[[1928 йылдайыл]]да БАССР Халыҡ Комиссарҙары Советы (СНК) [[Дәүләтшин Ғәббәс ЙәғәфәровЙәғәфәр улы|Ғ. Й. Дәүләтшин]] һәм Х. Хәбиров эшкәрткән башҡорт орфографияһын раҫлағанраҫлай.
Латин алфавиты нигеҙендәге башҡорт орфографияһы Яңы башҡорт алфавиты Комитеты тарафынан эшләнгән. 1930 йылда БАССР Үҙәк Башҡарма Комитеты (ЦИК) Президиумы фонетик һәм морфологик принциптар нигеҙенә ҡоролған башҡорт орфографияһы ҡағиҙәләрен ҡабул иткән.▼
 
▲Латин алфавиты нигеҙендәге башҡорт орфографияһы Яңы башҡорт алфавиты Комитетыкомитеты тарафынан эшләнгәнэшләнә. [[1930 йылдайыл]]да БАССР Үҙәк Башҡарма Комитеты (ЦИК) Президиумы фонетик һәм морфологик принциптар нигеҙенә ҡоролған башҡорт орфографияһы ҡағиҙәләрен ҡабул иткәнитә.
1934 йылда «Башҡорт комплекслы фәнни-тикшеренеү институты» тел белгестәре әҙерләгән кириллица нигеҙендә эшләнгән орфография проекты баҫылған һәм Өфө ҡала конференцияһында тикшерелгән. Был орфографияла үҙҙәренең сығанаҡ әйтелешен көнбайыш европа һәм урыҫ теленән яңы үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең дөрөҫ яҙылышы ҡаралған, халыҡ-ара (интернациональ) һүҙҙәрҙә О, У яҙылышы индерелгән, алфавиттан йомшаҡ Ж өнөн билдәләүҙә ҡулланылған хәреф алынған, башҡорт телендә ҡушма һүҙҙәр ялғауҙарын дөрөҫ яҙыу аныҡланған һ.б.▼
 
▲[[1934 йылдайыл]]да «Башҡорт комплекслы фәнниғилми-тикшеренеү институты» тел белгестәре әҙерләгән кириллица нигеҙендә эшләнгән орфография проекты баҫылғанбаҫыла һәм Өфө ҡала конференцияһында тикшерелгәнтикшерелә. Был орфографияла үҙҙәренеңКөнбайыш сығанаҡ әйтелешен көнбайыш европаЕвропа һәм урыҫрус теленән яңыингән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙеңалынмаларҙың дөрөҫ яҙылышы ҡаралғанҡарала, халыҡ-ара (интернациональ) һүҙҙәрҙә О, У хәрефтәре яҙылышы индерелгәниндерелә, алфавиттан йомшаҡ Ж өнөн билдәләүҙәбилдәләү өсөн ҡулланылған хәреф алынғаналына, башҡорт телендә ҡушма һүҙҙәрһүҙҙәрҙең ялғауҙарын дөрөҫ яҙыу аныҡланғананыҡлана һ.бһәм башҡалар.
1936 һәм 1938 йылдарҙа БАССР Юғары Советы Президиумы Указы раҫлаған принциптар ентекләп өйрәнелгән.▼
 
▲1936 һәм 1938 йылдарҙа эшләнгән принциптар БАССР Юғары Советы Президиумы Указы раҫлаған принциптар ентекләпменән өйрәнелгәнраҫлана.
1939 йылда кириллицаға күскәндән һуң БАССР Юғары Советы Президиумы Указы башҡорт теленең фонетикаһына һәм грамматик төҙөлөшөнә яҡын булған башҡорт орфографияһын раҫланған. 1950 йылда башҡорт әҙәби теле орфографияһының яңы редакцияһы раҫланған.
 
1981[[1939 йылдайыл]]да кириллицаға күскәндән һуң, БАССР Юғары Советы Президиумы Указы менән башҡорт орфографияһыныңтеле яңыртылғанфонетикаһына һәм грамматик төҙөлөшөнә яҡын булған башҡорт орфографияһы раҫлана. [[1950 йыл]]да башҡорт әҙәби теле орфографияһының проектыяңы ҡабулредакцияһы ителгәнраҫлана.
 
[[1981 йыл]]да [[БАССР Юғары Советы]] Президиумы Указы менән башҡорт орфографияһының яңыртылған проекты ҡабул ителә.
 
Орфографияны камиллаштырғанда, хәрефтәрҙең фонетик системаға тап килмәү проблемаһына; башҡорт теле диалекттарына хас тел билдәләрен һайлауға; сингармонизм закондарын үтәүгә: яҙыуҙа өндәрҙең комбинатор үҙгәрешенә, морфонологик күренештәргә бәйләнгән мәсьәләләр хәл ителгән<ref>[http://wiki02.ru/encyclopedia/morfonologiya/t/9094 Морфонология<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>:
47 юл:
 
== Әҙәбиәт ==
Башҡорт теленең орфографияһына ғалимдар: К[[Әхмәров Ҡасим Закир улы|Ҡ. З. Әхмәров]], [[Байышев Таһир Ғәлләм улы|Т. Г Ғ.  Байышев]], А[[Бейешев Әкрәм Ғибат улы|Ә. Г Ғ.  Бейешев]], Д [[Кейекбаев Жәлил Ғиниәт улы|Ж. Г Ғ. Кейеккбаев Кейекбаев]], А[[Харисов Әхнәф Ибраһим улы|Ә. П И.  Харисов]], А. А. [[Юлдашев һӘхнәф Әхмәт улы|Ә.б Ә. Юлдашев]] һәм башҡаларҙың хеҙмәттәре бағышланған.
 
Н. Ф. Суфьянова, З. К. Ишмухаметов, «Орфографический словарь башкирского языка» (на баш. яз.). Уфа: НИ «Башкирская энциклопедия», 2002. — 352 с.
 
58 юл:
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
{{примечания}}
 
{{Башкирский язык}}
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Башҡорт_теленең_орфографияһы» битенән алынған