Монголияла ислам: өлгөләр араһындағы айырма

Монголияла Ислам тураһындағы иң иҫке мәғлүмәттәр 1254 йылда яҙылғанлығы күренә. Тап шул йылда францискан [[Гильом де Рубрук]] Ҡараҡоромға Мүнкә хандың һарайында булып китә. Ул «балбалға табыныусыларҙың» (күрәһең, будда һәм даос ҡорамдары булғандыр) ете ғибәҙәтханаһын һәм ике мәсет күргәнлеген бәйән итә. Шулай итеп, тарихсылар Монголияға Ислам үтеп инеүен 1222 һәм 1254 йылдар араһында тип билдәләй.

Монголдар Сыңғыҙ хан[[Сыңғыҙхан]] [[Афғанстан]]ды яулап алғанда тәүге тапҡыр Ислам менән таныша. 1222 йылда Монголияға ҡайтып барғанда [[Сыңғыҙ хан]] Мәүерәннаһрҙа Бохараға[[Бохара]]ға инеп сыға.

Сыңғыҙ хандың ейәне Берке ХорезмХәрәзм дәрүише Сәйфетдин дәрүиш йоғонтоһонда ҡабул итә. Ул монгол хакимдарынан беренселәрҙән булып Ислам ҡабул иткән кеше. Башҡа монгол хандары Исламға мосолман ҡатындары тәьҫирендә килә<ref name ="Arnold" />. Һуңғараҡ [[Мәмлүктәр|мәмлүк]] хакимы [[Бейбарыҫ I|Бейбарыҫ]] [[Алтын Урҙа]] менән бәйләнештәрҙе нығыта һәм таныҡлы монголдарҙы Мысырға[[Мысыр]]ға саҡыра. Унда барыу монголдар араһында мосолмандар һанын арттыра<ref name="Arnold">Thomas Walker Arnold|Arnold, Thomas Walker, ''The Preaching of Islam: a history of the propagation of the Muslim faith''. Lahore: Sh. Muhammad Ashraf, 1896; pp. 192, 334</ref>. К 1330-м годам три четверти верхушки Монгольской империи были мусульманами<ref>''The Encyclopedia Americana'', by Grolier Incorporated, p. 680</ref>.. 1330-сы йылдарға Монгол империяһы хакимдарының дүрттән өс өлөшө Ислам ҡабул иткән була инде.

Мосолман [[ҡаҙаҡтар]] Джунгарияға һәм Алтайҙың таулы аймаҡтарына [[XIX быуат]] аҙаҡтарына күсенә башлай. Ҡаҙаҡтарҙың күп өлөшө кирәй һәм найман була. Күптәре батша Рәсәйенән ҡасып килә. Богдо-гэгэн 1911 йылда ил башына килгәс, ҡаҙаҡтарға Ховдала йәшәргә рөхсәт бирелә.

1940 йылда Баян-Улгий провинцияһы барлыҡҡа килә. 1956 йылда мосолмандар 37 мең (халыҡтың4халыҡтың 4,3%-ы), 1989 йылға 121 меңгә етә(6,1 %) Мосолман ғаиләләрендә тыуым күп булыуға ҡарамаҫтан, [[ХХ быуат]]тың икенсе яртыһында Монголияла уларҙың һаны кәмей бара<ref>[http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2779.htm US State department: Mongolia background note]</ref><ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mg.html CIA: The World Factbook]</ref>.. 1990-сы йылдарҙа сығышы ҡаҙаҡ булған кешеләр бойондороҡһоҙлоҡ алған [[Ҡаҙағстан]]ға күпләп күсенә.