Сүпрә бәшмәктәре: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Guram52 (фекер алышыу | өлөш) |
Guram52 (фекер алышыу | өлөш) |
||
9 юл:
Сүпрәләр күнкүрештә бик әһәмиәтле, бигерәк тә икмәк бешергәндә һәм [[һыра]] ҡайнатҡанда күп ҡулланыла (''[[Saccharomyces cerevisiae]]''). Ҡайһы бер төрҙәре факультатив һәм шартлы [[патоген]] булып тора. Хәҙерге көндә ''[[Saccharomyces cerevisiae]]'' сүпрә геномы тулыһынса асыҡланған <ref name="ReferenceA">{{книга|автор=Глик Б., Пастернак Дж.|заглавие=Молекулярная биотехнология|издание=2-е издание|ссылка=|место=М.|издательство=Мир|год=2002|том=|страниц=|страницы=27|isbn=5-03-003328-9}}</ref>.
== Тарихы ==
Башҡорт телендә сүпрә бәшмәктәренә бәйле бер нисә төшөнсә ҡулланыла: '''сүпрә, сүпрә бәшмәге, ҡур,әсетке, ойғолоҡ, ойотҡо, трожай, дража''' <ref>Русско-башкирский словарь (З.Г.Ураксин, Ю.З.Ураксин) - Уфа, 2004</ref> <ref>Русско-башкирский словарь по ботанике (С.И.Янтурин, Г.А.Хисамов) - Уфа, 1981</ref> <ref>Русско-башкирский словарь медицинских терминов (В.З.Гумеров) - Уфа, 1981</ref>
Сүпрә бәшмәктәре, моғайын, иң бороноғо «өй организмдарының» береһелер. Кешеләр меңәр йылдар дауамында уларҙы ферментлау өсөн ҡулланған. Археологтар [[Боронғо Мысыр]] харабаларын ҡаҙғанда тирмән таштары, икмәк мейестәре, икмәк бешереүселәр һәм һыра ҡайнатыусылар һүрәттәрен тапҡандар<ref name="Бабьева Чернов">''Бабьева И. П., Чернов И. Ю.'' [http://soil.msu.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=962&Itemid=219 Биология дрожжей]. {{М.}}: Товарищество научных изданий КМК, 2004</ref>. Ҡалған әсеткене ҡуллана барып, тәбиғәттә осрамаған яңы физиологик расалар барлыҡҡа килгән<ref>{{cite web|author=Liti G, Carter DM, Moses AM, Warringer J, Parts L et al|authorlink=|datepublished=2009 Mar;19;458(7236):337-41)|url=http://www.nature.com/nature/journal/v458/n7236/full/nature07743.html|title=Population genomics of domestic and wild yeasts.|publisher=Nature|accessdate=2009-05-18|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/611yALKse?url=http://www.nature.com/nature/journal/v458/n7236/full/nature07743.html|archivedate=2011-08-18|deadlink=no}}</ref>.
[[Файл:Tableau Louis Pasteur.jpg|thumb|[[Луи Пастер]] — спирт барлыҡҡа килеүендә сүпрәнең ролен асҡан ғалим ]]
[[1680 йыл]]да голланд натуралисы ''Антони ван Левенгук'' тәүге тапҡыр оптик микроскоп аша сүпрә бәшмәген күрә, әммә хәрәкәт итеү булмағанлыҡтан, уларҙы тере организм итеп танымай<ref name=YeastRef11>[http://aleph0.clarku.edu/huxley/CE8/Yeast.html Yeast, The Contemporry Review (1871), Collected Essays VIII.].</ref>.
1838 йылда француз тәбиғәт белгесе ''Шарль Каньяр де Ла-Тур'' эксперимент юлы менән сүпрәнең тере организмдар икәнен иҫбатлай <ref>Cagniard-Latour, " Mémoire sur la fermentation vineuse, présenté à l’Académie des sciences le 12 juin 1837 ", ''Annales de chimie et de physique'', 2{{e}} série, t. 68, 1838, pp. 206—222, consultable sur [http://books.google.be/books?id=O9k3AAAAMAAJ&printsec=frontcover&dq=editions:LCCN49052172&lr=&hl=fr#PPA206,M1 Google Books]. On lit déjà dans les ''Comptes rendus de l’Institut'' de 1836 que Cagniard de Latour considérait la levure de bière comme une substance vivante. (Cagniard de Latour, " Observations sur la fermentation du moût de bière ", ''L’Institut'', 23 novembre 1836, IV, pp. 389—390; voir L. Pasteur, ''Mémoire sur la fermentation alcoolique'', Œuvres complètes de Pasteur, t. 2, p. 83, consultable sur [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k7357p/f92.table Gallica], et P. Pinet, ''Pasteur et la philosophie'', Paris, 2005, p. 51.) En 1787, [[Adamo Fabbroni]] avait déjà attribué la fermentation à une substance " végéto-animale "; voir citation dans L. Pasteur, ''Mémoire sur la fermentation alcoolique'', Œuvres complètes de Pasteur, t. 2, p. 80, consultable sur [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k7357p/f89.table Gallica].</ref>.Әммә уның һығымтаһын атаҡлы химиктар Йёнс Якоб, Ю. Либих, Ф. Вёлер кире ҡаға.
Каньяр де Ла-Турҙың хаҡлы икәнен 1857 йылда француз микробиологы [[Луи Пастер]] «''Mémoire sur la fermentation alcoholique''» тигән хнҙмәтендә бәхәс ҡалдырмаҫлыҡ итеп иҫбатлап ҡуя<ref name=NASA>[http://science.nasa.gov/newhome/headlines/msad16mar99_1b.htm Planets in a Bottle, More about Yeast] {{Wayback|url=http://science.nasa.gov/newhome/headlines/msad16mar99_1b.htm |date=20091104131513 }}, Science@NASA</ref><ref name=Barnett>Barnett, James A., [http://mic.sgmjournals.org/cgi/content/full/149/3/557#R53 Beginnings of microbiology and biochemistry: the contribution of yeast research], Microbiology '''149''' (2003), 557—567</ref>.
XIX быуатта Эмиль Һансен ҡатнашлығында беренсе тапҡыр сүпрәләрҙе кластарға бүләләр. XX быуат башында сүпрә культураларын билдәләгестәр һәм коллекциялар барлыҡҡа килә. XX быуаттың уртаһында сүпрә бәшмәктәре тураһындағы фән ([[зимология]]) ғәмәли мәсьәләләрҙән тыш уларҙың тәбиғәттәге [[Экология|экологияһына]], [[Цитология|цитологияһына]], генетикаһына иғтибарҙы нығыраҡ йүнәлтә.
== Шулай уҡ ҡара ==
| |||