Биологик систематика: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) |
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
{{Ук}}
'''Биологик систематика'''
== Систематиканың маҡсаттары һәм принциптары ==
Систематиканың дөйөмләштереүсе эше
'''Систематиканың төп маҡсаттары'''
* Таксондарға исем биреү (шул иҫәптән тасуирлау)
* диагностика
* экстраполяция, йәғни теге йәки был таксонға инеүенә таянып объектарҙың үҙенсәлекле сифаттарын алдан әйтеү. Мәҫәлән,
әгәр ҙә теш төҙөлөшө буйынса хайуан
'''Һәр ваҡытта ла систематика ошо принциптарға нигеҙләнә:'''
* Бөтә төр тере организмдар ҙа
* Ошо төҙөлөш структураһына бәйле, организмды иерархик рәүештә ойошторолған
* Система —бер-береһенә эҙмә-эҙлеҡле буйһонған рангалар йыйылмаһы. Һәр рангтың (таксондың) үҙ урыны, ләрәжәһе һәм
* Организдарҙың төҙөлөш структураһы
Шулай итеп, тере организмдарҙың хәҙерге замандағы классификацияһы иерархик приципта төҙөлгән.
Юл 25 ⟶ 26:
Иерархияның (рангтың) төрлө дәрәжәләге үҙ исеме бар (юғарғыларҙан түбәнгә): Батшалыҡ, Тип ''йәки'' Бүлек, Класс, Отряд, Ғаилә , Ырыу ''һәм'' Төр. Төрҙәр айырым заттарҙан тора.
Ғәмәлгә алынған
Ҡатмарлы системаларҙы күбеһенсә өҫтәмә категорияларға бүләләр, мәҫәлән
Һәр-бер таксондың билдәле рангы булырға тейеш, йәғни берәй таксономик категорияға ҡарарға тейеш.
Был система төҙөү принцибын
Супер-Батшалыҡ , йәки биологик [[Домен (биология)|домен]] тигән төшөнсә сағыштырмаса яңыраҡ
== Систематиканың тарихы ==
Билдәле булыуынса, беренсе булып тереклек формаларын антик донъяла Гептадор, ә һуңынан Аристотель һәм уның уҡыуҫыһы Теофраст классификацияларға тырышҡандар.
Улар тереклекте уҙ фәлсәфәһенә ярашлы классификациялағандар.
Улар төзөгән тере организмдар системаһы бик ентекле булған. Ошо система буйынса үҫемлектәр ике төркөмгә бүленгән булған: ағастарға һәм үләндәргә, ә хайуандар
Иң һуңғы сифат, тере тәбиғәттең эстәлеген билдәле тәртипкә һалыуҙа бик мөһим роль уйнай. Ошолай, тәбиғәттәге тәртипте һүрәтләүсе тәбиғи система барлыҡҡа килгән [1].
1172-се йылда ғәрәп философы Аверроэс
Швейцар ғалимы Конрад Геснер (1516—1565) тос өлөш индергән.
Бөйөк асыштар эпохаһы ғалимдарға тере тәбиғәт тураһындағы белемдәрҙе тәрәнәйткән. XVI быуат аҙағы
Иң тәүҙә яҡшы билдәле типтар тураһындә мәғлүмәттәр туплағандар. Артабан бемемдәрҙе киңәйтергә билдәле булмаған хайуандарҙы өйрәнгәндәр. Ошо белемдәр фәнни классификацияны нигеҙләгән.
Был белемдәрҙе ҡулланып бик күп медиктар үҙ классификацияларын төҙөгәндәр. Шул иҫәптән, Иероним Фабриций (1537—1619), Парацельс Северинус уҡыусыһы (1580—1656), һынаусы Уильям Гарвей (1578—1657), инглиз анатомы Эдвард Тайсон (1649—1708). Марчелло Мальпиги (1628—1694), Ян Сваммердам (1637—1680) һәм Роберт Гук (1635—1702) кеүек микроскопистар һәм энтомологтар ҙа үҙ өлөшөн индергәндәр.
Инглиз натуралисты Джон Рей (1627—1705) үҫемлектәр һәм хайуандар тураһында бик әһәмиәтле хеҙмәт нәшер иткән. Үҫемлектәрҙе классификациялағандағы ҡулланылған ҡарашы «Historia Plantarum
== Таскондарҙың исемдәре һәм уларҙы тасуирлау ==
XX быуыт башында ете таксономик категория булған (латинса):
* '''Батшалыҡ'''
* '''Тип'''
* '''Класс'''
* '''Отряд''' (урыҫса зоологияла тәртип)
* '''Ғаилә'''
* '''Ырыу'''
* '''Төр'''
Теләһе ниндәй үҫемлек йәки һайуан эҙмә эҙлекле рәүештә бөтә ете категория иҫәбенә инергә тейеш. Систематикала күбеһенсә өҫтәмә категорияларға айыралар, бының өсөн түбәнге приставкалар ҡулланалар sub-, инфра- (infra-) һәм super-, мәҫәлән : инфра-класс.
| |||