Яуызлыҡ: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
"Зло" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
[[Файл:Reddragon.jpg|мини|362x362пкс|<font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">Йәһүди-христиан традицияһында Иблис яуызлыҡтың кәүҙәләнеше булып тора. <br />''Уильям Блейк картинаһы''</font>]]
'''Яуызлыҡ''' — изгелектең антагонизмы, «<font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">яҡшылыҡ</font>» төшөнсәһенә ҡапма-ҡаршы, һәм ысынбарлыҡ тормошта кешеләрҙең ҡылыҡтарында һәм <nowiki>{{comment|сәбәптәре|мотивы}}</nowiki>ндә дөйөмләштергән тиҫкәре әхлаҡи һәм ғәйепләрлек эштәрен аңлатҡан әхлаҡи аңдың норматив-баһалау категорияһы. Зыянды, ҡазаны, ғазапты ҡылыҡһырлауҙа, аңлатҡанда һәм баһалауҙа ҡулланыла.<ref>[http://terme.ru/dictionary/180/word/zlo/ Зло] // [[Философский энциклопедический словарь]]. — М.: [[Советская энциклопедия]], 1989.</ref><ref>[http://terme.ru/dictionary/194/word/zlo Зло] // ''[[Соловьёв, Владимир Сергеевич|Соловьёв В. С.]]'' Толковый словарь по философии.</ref><ref>[http://terme.ru/dictionary/180/word/zlo/ Зло] // Философский энциклопедический словарь / Ред.-сост. Е. Ф. Губский и др. — 2003.</ref>.
 
Киң мәғәнәлә яманлыҡ был торошто тыуҙырыусы  негатив хәлдәрҙе индерә <ref name="нфэ">{{Источник/НФЭ|Зло|[[Скрипник, Анатолий Петрович|Скрипник А. П.]]|url=http://iph.ras.ru/elib/1135.html}}<ref />. Был мәғәнәлә «яуыз» терминына кешеләр тарафынан кире баһа бирелгән һәм ниндәй ҙә булһа яҡтан шелтәләнгән нәмә ҡаратыла. Мәҫәлән, ялған да, [https://ru.wiktionary.org/wiki/безобразие әшәкәлек тә] яуызлыҡ төшөнсәһенә тап килә. Тығыҙыраҡ мәғәнәлә яманлыҡ тере йән эйәләренең ғазабын һәм улар тарафынан әхлаҡи тәртипте боҙоуҙы аңлата. Донъяла яуызлыҡ йәки [[Добро и зло|изгелек]] өҫтөнлөк итеүе тураһындағы мәсьәлә  пессимист һәм оптимистар <ref />.араһындағы бәхәс предметын тәшкил итә<ref>{{ВТ-ЭСБЕ+|Зло|[[Соловьёв, Владимир Сергеевич|Соловьёв В. С.]]}}</ref>.
 
== <font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">Һауа һәм Әҙәмдең яманлығы һәм түбән төшөүе. </font> Тәүгонаһ ==
<font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">[[Ибраһими диндәр|Ибраһими]] [[Ибраһими диндәр|диндәрҙең]] изге яҙмаларында кешелек тарихы [[Ожмах|Йәннәттә]] кешенең ҡарышыуынан башлана: [[Әҙәм|Әҙәм һәм Һауа]] искушение [[Сатана|Иблистең аҙҙырыуына  бирешә]], һәм шулай итеп, тәүге гонаһ ҡылына.</font>
 
Христианлыҡтағы тәүгонаһ концепцияһы бөтә кешелек өҫтөндә торған ырыу мөһөрө һәм яуызлыҡ мисәте характерын ала.
Юл 18 ⟶ 19:
Шулай итеп, донъяла яуызлыҡ бөтөрөлмәй, әммә кешегә мәхлүк төйәгенән ижад ҡосағына кире ҡайтарырға вәғәҙә бирелә. Мәхлүк донъяһы һәм яралтыусы араһында айырылыу юҡ ителмәй, әммә Ғайса Мәхди бәйғәмбәр үҙе, яралтыусы һәм мәхлүк араһындағы йәшәйеш айырмаһын тултырып, ҡорбан һәм бүләк булараҡ сығыш яһай.
 
== <font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">Яуызлыҡ проблемаһын хәл итеү</font> ==
Христианлыҡтағы  — принципиаль <font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">тарихи</font>. Ул Алланың ихтыяры буйынса барлыҡҡа килмәгән һәм  башланғысы бар. Һәм Алла ихтыяры буйынса яуызлыҡ еңелер һәм уның аҙағы булыр.
 
Христианлыҡта кешелек тарихы тәүге тапҡыр ғаләм мәғәнәһенә эйә [[Тарих|Тарих,]] [[Мистерия|мистери]]<nowiki/>я булып күҙ алдына баҫа.
 
Христиан догматы дәүер ахыры килер, яуызлыҡ еңелер, ә үлеләрҙән дөйөм терелеүе[[Страшный суд| ҡурҡыныс хөкөм]] менән бәйле булыр тип хәбәр итә.
Юл 30 ⟶ 31:
Һәр нәмәгә ҡөҙрәтле һәм изге Алла яралтҡан донъяла яуызлыҡ булыуын аңлатыу мәсьәләһе христиан мәҙәниәтендә үҙәк  мәсьәләләрҙең береһе булып тора: ниңә һәр нәмәгә ҡөҙрәтле Аллаһы тәғәлә унда донъяны яуызлыҡ  булдырыу мөмкинлегенән башҡа барлыҡҡа килтергән?
 
Дөйөм алғанда, христианлыҡ был һорауға шулай яуап бирә: Аллаһ <nowiki>{{comment|һәр нәмәгә ҡөҙрәтле|всесильный}}</nowiki>, әммә Ул да ваҡыттан ситтә, шуға уға ҡарата ябай «бөйөклөк» тураһындағы күҙаллау ҡулланылмай, яуызлыҡ ҡотолғоһоҙ еңелә, әммә бының өсөн кешеләр (христиандар) бөтә тырышлығын күрһәтергә тейеш. Яуызлыҡты был донъяла түгел, әммә уның ахырынан һуң еңеләсәк. Аллаһы тәғәлә үҙенең ихтыяр азатлығына эйә тере йәндәрен ярата, әммә яуызлыҡ ихтыяр азатлығы эҙемтәһе булып тора. Яуызлыҡ Алланың юл ҡуйыуы буйынса ҡотолғоһоҙ. Был шул уҡ фәрештә йәндәргә лә ҡағыла.
 
<font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">Гонаһ һәм яуызлыҡ бар, әммә Аллаһ бар иткән кеүек түгел, ә Аллаһы тәғәлә бар итмәгән кеүек һәм  Аллаһы тәғәләнең ижад емештәрен күрергә ҡамасаулай, уның үҙе менән ышыҡлай. Гонаһ һәм </font>яуызлыҡ Метафораһы, ысын күреүгә ҡамасаулаусы шаршау кеүек христианлыҡта бик ныҡ таралған һәм ул изгелекте ҡараңғылатҡан белмәү һәм наҙанлыҡ, платонизм, веданта, [[буддизм]] концепцияларына формаль (һәм тик формаль) яҡын.
 
Теодицея Аллаһы тәғәлә кәсебе менән бәйле: христианлыҡта һәр кешегә ҡарата Алланың үҙ фекере бар, тип фараз ителә, әммә кеше үҙе һайларға ирекле.
Юл 41 ⟶ 42:
Аллаһ кешенең көндәлек тормошонан юҡҡа сыға, ә фәлсәфәлә уның урынына «фәйләсуфтар аллаһы» (Паскаль аңлатмаһы буйынса) һәм Тәүэтәргес Алла ([[Исаак Ньютон|Ньютон]], Бэкон) килә.
 
Төшөнсә булараҡ Яуызлыҡ үҙенең берҙәм йөкмәткеһен, <nowiki>{{comment|өҙлөкһөҙ|ежесекундный}}</nowiki>  актуаллеген юғалта һәм кеше эшмәкәрлегенең төрлө өлкәләре буйынса тарала. Яуызлыҡ ҡурҡыныс хөкөм <u>тигән христиан </u><nowiki>{{comment|киләсәген|перспектива}}</nowiki>  һәм үҙенең ваҡытлыса, тарихи, әммә ғаләм мәғәнәһен юғалта.
 
Шуға ярашлы, хәҙер яуызлыҡ кеше әүҙемлегенә, мөмкин булған оптималь социаль ойошманы <nowiki>{{comment|боҙоусы|нарушает, искажает}}</nowiki> тип, прогресҡа ҡамасаулаусы, шәхси мәнфәғәттәргә һәм интим ихтыяждарға аяҡ салыусы тип ҡарала.
 
<font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">Яманлыҡҡа тураһында төшөнсә булараҡ ҡарағанда, аңлайышһыҙ тәбиғи осраҡлыҡ, афәт, кеше затының ҡотолғоһоҙ көйһөҙлөгө, социаль ҡабул ителерлек норманан физиологик, психик, социаль һ. б. тайпылыш эҙемтәләре тураһында боронғонан ҡалған күҙаллауҙарға кире ҡайтыу була.   </font>
 
== XX быуатта этик кризис ==
Юл 52 ⟶ 53:
Кешеләргә файҙалы йәки зыянлы ҡарашынан сығып, [[этика]] менән әхлаҡты нигеҙләүгә йүнәлтелгән утилитар этикалар булдырырға тырышыу көсәйә. Этика тураһында кеше ҡиммәттәре ижады емеше тигән төшөнсә ([[Фридрих Ницше|Ницше]]) тарала. Рәхәтлектең антитезаһы яуызлыҡ түгел, ләкин рәхәтлек тә мәғлүмәтһеҙлек тә түгел тигән көнсығыш фәлсәфәһе һәм тәжрибәһе <nowiki>{{comment|киң тарала|популяризируются}}</nowiki>. Бер үк ваҡытта төрлө ҡараш яҡлыларҙы үҙ-ара тәнҡитләү арта.
 
XIX<font style="background-color: rgb(254, 246, 231);"> быуат аҙағы</font> — XX  быуат башындағы художество мәҙәниәтендә донъяны фажиғәле ҡабул итеүгә художестволы кире ҡайтыуға ([[Фридрих Ницше|Ницше]], [[Достоевский Фёдор Михайлович|Достоевский]])тырыша, һәм бер үк ваҡытта һәм «имморалистик» тип аталыусы (ҡәһәрләнгән шағирҙар, [[Оскар Уайльд|Уайльд]]) художество күренештәре барлыҡҡа килә. Ғәйәт ҙур художество тырышлығы төрлө мәҙәниәттәр һәм мәҙәниәт элементтары (мәҫәлән, [[Рихард Вагнер|Вагнер]]) синтезына өлгәшеүгә йүнәлтелә, һәм бер үк ваҡытта кеше тарҡалыуының (мәҫәлән, Золя) масштаблы художестволы картиналары күрһәтелә.
 
Яуызлыҡ һәм яҡшылыҡ төшөнсәләре, үҙенең берҙәм йөкмәткеһен юғалтып, йәшәүен дауам итә.
Юл 60 ⟶ 61:
* Антонен Артоның китаптары уҡыу һәм «Ҡанһыҙлыҡ театры» булдырыуҙы ғәмәли башҡарыу тырышлығы.
* Ж Батай фекере буйынса — Жан Жене үҙ ижадында Яуызлыҡ эҙләргә йүнәлә. Ә [[Жан-Поль Сартр|Ж.]] [[Жан-Поль Сартр|П]] [[Жан-Поль Сартр|. Сартр]] был ваҡытта Жан Женены «изге» тип атап йөрөтә.
* <font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">Килтерелгән ике миҫалдың художестволы логикаһы [[Фридрих Ницше|ницше]] метафизикаһы юлағында ята: әгәр ҙә кеше ысын яҡшылыҡҡа «бара алмаһа», ихтимал, уның яҙмышы яҡшылыҡ һәм яуызлыҡтың аръяғында яталыр.</font>
* [[Альфред Хичкок| Альфред Хичкоктың]] һуңғы осорҙағы кинематографы билдәһеҙлек, ләкин шомло ҡурҡыныс һәм яуызлыҡ менән бик көслө респектабелле аллаһыҙ донъяны күрһәтә.
* Ҡурҡыныс фильмдарҙың сериялы сығарылышы уртаһында үҙенсәлекле [[Романтизм|неоромантик]] шедевр әҫәрҙәре (миҫалға, Ридли Скоттың «Сит» әҫәре) барлыҡҡа килгән.
Юл 67 ⟶ 68:
== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}
 
== Әҙәбиәт ==
* [[Ансельм Кентерберийский]]. О свободе выбора
* {{книга |автор=Свт. [[Василий Великий]] |часть=Беседа 9. О том, что Бог не виновник зла |ссылка часть=http://www.portal-slovo.ru/theology/37626.php |заглавие=Беседы |оригинал= |ссылка=http://lib.eparhia-saratov.ru/books/03v/vasily/talks/talks.pdf|викитека= |ответственный= |издание= |место=М. |издательство=Московское Подворье Свято-Троицкой Сергиевой Лавры |год=2001 |том= |страницы= |столбцы= |страниц= |серия= |isbn= |тираж= |ref= Василий Великий}}
* {{статья |автор=Бокшицкий А. Л.|заглавие=Неизвестное евангелие по Матфею |оригинал= |ссылка=http://ec-dejavu.ru/e/Evil.html |автор издания= |издание=[[Нева (журнал)|Нева]] |тип= |место= |издательство= |год=2006 |выпуск= |том= |номер=2 |страницы= 193—198 |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |язык= |ref=Бокшицкий |archiveurl= |archivedate=}}
* {{книга |автор=[[Митропольский, Алексей Арсеньевич|Митропольский А. А.]] |часть=Зло |ссылка часть=http://www.biblioteka3.ru/biblioteka/pravoslavnaja-bogoslovskaja-jenciklopedija/tom-5/zlo.html |заглавие=[[Православная богословская энциклопедия]] |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место=СПб. |издательство= Издание Петроград. Приложение к духовному журналу «Странник» |год=1904 |том=5 |страницы= |столбцы=708 |страниц= |серия= |isbn= |тираж= |ref=Митропольский }}
* {{книга |автор=Ницше Ф.|часть=К генеалогии морали |ссылка часть=http://www.lib.ru/NICSHE/morale.txt |заглавие=Сочинения в 2-х |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место= М.|издательство=Мысль |год=1990 |том=2 |страницы= |столбцы= |страниц= |серия= |isbn= |тираж= |ref=Ницше }}
* {{книга |автор=[[Скрипник, Анатолий Петрович|Скрипник А. П.]]|заглавие=Моральное зло в истории этики и культуры |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место=М. |издательство=[[Политиздат]] |год=1992 |том= |страницы= |столбцы= |страниц= |серия= |isbn= |тираж= |ref=Скрипник }}
* {{статья |автор=[[Скрипник, Анатолий Петрович|Скрипник А. П.]] |заглавие=Христианская концепция зла |оригинал= |ссылка=http://personalism.narod.ru/skrip2.html |автор издания= |издание=Этическая мысль. Научно-публицистические чтения |тип= |место=М. |издательство=Республика |год=1992 |выпуск= |том= |номер= |страницы=56—74 |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |язык= |ref=Скрипник |archiveurl= |archivedate=}}
 
== Һылтанмалар ==
{{навигация
|Тема = Зло
|Викицитатник=Зло
|Викисловарь=зло}}
* [http://www.chabad.org/search/keyword.asp?kid=1229 Good and evil in (Ultra Orthodox) Judaism]
* [http://abcnews.go.com/US/story?id=90617&page=1 ABC News: Looking for Evil in Everyday Life]
* [https://web.archive.org/web/20070501114400/http://psychologytoday.com/articles/pto-20020101-000004.html Psychology Today: Indexing Evil]
* [http://www.maap.ru/library/book/121/ Сравнение отношения ко Злу/Тени в Западной и Восточноевропейской Культурах]
 
[[Категория:Этика төшөнсәләре]]
[[Категория:Дини этика]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Яуызлыҡ» битенән алынған