Организм: өлгөләр араһындағы айырма

Организмдарҙы күҙәнәктәркүҙәнәктәренең төҙөлөш кимәле төрө буйынса прокариот(ядроһыҙҙар) һәм эукариоттарға (ядролылар) бүләләр. Прокариот

Прокариоттар ике айырым төрҙәнтөркөмдән тора, [[( Бактерия]] һәм [[Архей]] майҙансығына ҡарай).

Эукариот организмдар мембрана-тышса менән солғап алынған ''ядронан'' һәм ''органеллаларҙан'', атап үткәндә эске бактерияларҙан килеп сыҡҡан ''митохондриялар'' һәм ''пластидтарҙан'' тора. Бәшмәктәр, хайуандар һәм [[үҫемлектәр]] эукариотэукариоттар төрҙәренәбулып ҡарайторалар..

[[Вирустар]] күбеһенсә организм тип иҫәпләнмәй, сөнки улар үҙҙәре айырым йәшәү, үҙаллы үрсеү йәки матдәләр алмаштырыу һәләтенә эйә түгел. Был ҡапма-ҡаршылыҡ проблема булып тора, сөнки ҡайһы бер организмдар ҙа айырым йәшәй алмайҙар. Вирустар бер нисә ферменттан һәм [[молекула]]нан тороп, тере организмға хас булһа ла, үҙҙәрен формалаштырған органик берләшмәләрҙе [[синтез]]лайсинтезлай [[алмай]]ҙаралмайҙар, [[метоболизм]]дарыүҙ метаболизмдары юҡ.

Ер йөҙөндә тереклек иткән барлыҡ организмдар [[таксономия]] тигән фән тарафынан классификациялана. Бөтә организмдар төрлө [[таксон]]дарға йәки филогенетик тармаҡтарға бүленә.

Был берләшмәләрҙәге иң мөһим [[Химик элементтар исемлеге|элемент]] — [[углерод]] (күмер). Был элементтың физик уҙенсәлектәре: башҡа бәләкәс атомдар менән оҡшашлығы, ҙур булмауы, бер-нисә үҙ атомы менән берләшмә бәйләнеш яһа алыүы, углеродтты органик теректетктә нигеҙләүсе идеаль элемент итә. [[Углерод]] өс атомдан торған бәләкәй генә берләшмәләр (углекислый газ кеүек), һәм оҙон сынйырҙарҙан торған күп миллилонлы атодамдар яһай. Ул сынйырға хас күп миллионлы [[атом]]дар — мәғлүмәт һаҡлай ала (нуклиен кислоталоры), бөтә күҙәнәктәрҙе бергә тотоу, һәм мәғлүмәт тапшырыу ([[аҡһым]] тураһында) сифатына эйә.

Организмды барлыҡҡа килтереүсе берләшмәләрҙе макромолекулаларға һәм, бәләкәсерәк молекуларарға бүлеп була. Макромолекуланың дүрт төрө бар: нуклиен кислоталары, аҡһымдар, күмерһыуҙар һәм липидтар (майҙар). Нуклиен кислоталары (башлыса дезоксирибонуклиен кислотаһы, йәки ДНК) [[нуклеотид]] бер-бер артлылығы, [[генетика|генетик]] мәғлүмәтте һаҡлайҙар. Дүрт тип нуклеотидттың ([[аденин]], [[цитозин]], [[гуанин]] һәм [[тимин]]) билдәле эҙмә-әҙлелеге организмдың үҙенсәлектәре тураһанда мәғлүмәт йөрөтә. Эҙмә-эҙлелек кодондарға (генетик кодтарға) бүленә, ә улары уҙ сиратында өс нуклеотид (триплет) эҙмә-эҙлелегенә бүленә. Ошо өс нуклеотид эҙмә-эҙлеге (триплет) бер аминокислота тураһында код һаҡлай. Шулай итеп, ДНК эҙмә-эҙлеге аҡһым кодын һаҡлай, ә аҡһымдар үҙҙәре [[аминокислота]] ҡалдыҡтарынан тора.

[[Липид]]тарЛипидтар (майҙар) күҙәнәктәге ҡыршағыс булып торған [[мембрана]]нымембрананы барлаҡҡа килтерәләр.

Ике төркөм күҙәнәктәр бар: [[эукариоттар]] һәм [[прокариоттар]]. ''Прокариоттар'' (йәғи [[ядро]]һыҙҙарядроһыҙҙар), күбеһенсә, яңғыҙ бер күҙәнәкле итеп көн күрәләр, ә ''эукариоттар'' (ядролылар), күбеһенсә күп күҙәнәкле оргаизмдарҙа булалар. Прокариот күҙәнәктәрҙә ядро мембранаһы булмағанлыҡтан ДНК күҙәнәк эсендә ирекле йөрөй, эукариоттарҙа ядро мебранаһы бар.

Бөтә күҙәнәктәр ҙә прокариот һәм эукариот булыуыны ҡарамаҫтан, мембрана тышсаһынан торалар. Мембрана күҙәнәктә булған эске органеллаларҙҙы һәм башҡа кәрәкле берләшмәләрҙе тышлап тора, тағы мембрана күҙәнәктең электрик потенциалын тота (ул хәрәкәт һәм нервы импульстарын барлыҡҡа килтерә). Мембрана эсендә тоҙло цитоплазма күҙәнәктең иң күп урынын алып тора. Бөтә күҙәнәктәргә ДНК, гендарҙағы нәҫеллек материалдар, һәм [[РНК]] бар. РНК аҡһымдар, ферменттар яһай торһан выҡытлыса мәғлүмәт туплай. Күҙәнәктәрҙә тағы икенсе төр биомолекулалар бар.

* Үрсеү өсөн күҙәнәктәрҙе бүлеү (бинормаль бүленеү, [[миостаз]] йәки [[мейоз]]);

* [[Метоболизм]]Метаболизм, шул иҫәптән, эске күҙәнәк компонентарын яһау өсөн, төҙөлөш сеймалын ҡулланыу, энергия үҙгәртеү, ҡалдыҡ продукттарҙан бушатылау;