Тарихнамә: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
[[Файл:Herodotus_Massimo_Inv124478.jpg|справа|мини|274x274пкс|[[Геродот]]  — аГрек-фарсы  һуғыштарын һүрәтләгән тәүге тулы масштаблы тарихи трактат авторы]]
'''Тарихнамә''' — тар мәғәнәлә  [[тарих]]  өлкәһендә үткәрелгән тикшеренеүҙәр тупланмаһы, улар билдәле бер темаға йәки  тарихи дәүергә  (мәҫәлән, [[Тәре яуҙары]]  дәүере тарихы йыйылмаһы), йәки идеологик, тел һәм милли йәһәттән эске берлеккә эйә булған тарихи эштәр йыйылмаһы (мәҫәлән, [[Марксизм|марксистик]], инглиз телендәге йәки француз тарихы тупланмаһы).
 
Киңерәк мәғәнәлә  '''тарихнамә''' — тарихи фәндәрҙең тарихын өйрәнеүсе махсус тарихи дисциплина ул. Тарихнамә тарихи эштәрҙе яҙғанда фәнни ысулдың  ни тиклем дөрөҫ ҡулланылыуын тикшерә, иғтибарҙы авторға, уның  сығанаҡтарына, [[Факт|факттарҙы]] интерпретациянан  айырыуға, шулай уҡ стилистикаға, авторҙың теге йәки был тарихи фактты бер яҡлы ғына ҡабул итеү-итмәүенә һәм тарихи өлкәләге был эштең уның тарафынан ниндәй аудитория өсөн яҙылыуына йүнәлтә.
 
Тарихнамә  [[Боронғо Греция|Грецияла]]  Гекатей  һәм  [[Геродот|Геродоттан]] тан башлана. Геродот үҙенең был шөғөлөн кешеләрҙең батырлыҡтары тураһындағы хәтерҙең быуаттар төпкөлөндә юғалып ҡалмаһын өсөн үҙ Тарихын яҙып ҡалдырырға тырышыуы менән аңлата. Ул гректар һәм  варварҙар  башҡарған бөйөк эштәр тураһындағы иҫтәлектәрҙең һаҡланып ҡалыуын теләй. [[Антиклыҡ|Антик осорҙо тикшереүсе]]  тарихсыларҙың ижади ынтылыштары башҡа төрлө була. Фукидид  фекеренсә, мәҫәлән, кеше тәбиғәте буйынса власть өсөн мәңге көрәшә; Полибий  донъялыҡтың бөтә тарихы үҫешендәге һуңғы һәм иң юғары нөктәһе булып  [[Рим империяһы]]  тора тип раҫлай; Тит Ливий тарихта «беҙҙең өсөн һәм беҙҙең ил өсөн яраҡлы моделдәрҙе» эҙләй.
 
[[XIX быуат|XIX быуаттан]] тан тарихнамә бик мөһим роль уйнай башлай. Көнбайыш мәҙәниәтендә тарихнамә анамнезы  буйынса ҙур тырышлыҡ һалына. Тарихнамә экзотик, хронологик һәм географик йәһәттән бер-береһенән бик алыҫ торған йәмғиәттәрҙең үткәнен, шулай уҡ [[Яҡын Көнсығыш|Яҡын Көнсығыштың]] бынан алда булған тарихын һәм юғалыу сигендә торған  «ҡырағай» халыҡтарҙың мәҙәниәтен табырға,  «уятырға» һәм тергеҙергә тырыша. Иң мөһиме тарихнамә Европа халыҡтарының тарихи хәтерен  формалаштырыу сығанағы, «Милләрҙе булдырыу» интрументы булып тора.
 
== Тарих фәндәре тарихы ==
 
=== [[Боронғо Греция|Боронғо грек]]  тарихнамәһе ===
[[Файл:Thucydides_Manuscript.jpg|слева|мини| Страница из «Истории Пелопоннесской войны» Фукидида (копия, изготовленная в [[X быуат|X  веке]])]]
Беҙҙең көндәргә килеп еткән тарихи эштәрҙең иң тәүгеһе [[Боронғо Греция|Боронғо Грецияла]] ла барлыҡҡа килә. Ул  [[Геродот|Геродот «Тарихы»]]  тип атала, аҙаҡ ул  Цицерондан  «тарих атаһы» ҡушаматын ала. Геродот һөйләнгән ваҡиғаларҙың дөрөҫлөккә тап килеү-килмәүен асыҡлап тороу бурысын ҡуймай, ә билдәле булған тарихи ваҡиғалар тураһында һөйләп кенә бирә. 
 
Геродоттан һуң күп кенә тарихсылар Геродот өлгөһө буйынса эшләй. Мәҫәлән,  Дионисий Галикарнасский, нигеҙҙә, ҡала архивы яҙмаларына таянып, үҙ халҡының тарихын яҙа.. Некоторые авторы стоят особняком, например,Ә бына  Гиппий Элидский , составивший список [[Олимпия уйындары|олимпийския уйындары]]  исемлеген төҙөгәндә бөтөнләй икенсе төрлө юлды һайлай, уның тарихнамәһе нигеҙендә артабанғы быуын һүрәтләнгән ваҡиғаларҙың датаһын ҡуйыу өсөн берҙәм хронологик нигеҙҙе файҙалана башлай.  Гелланик  кеүек авторҙар айырым авторҙарҙың тарихи хеҙмәттәрен дөйөм тарихи хроникаға туплай, һөҙөмтәлә беҙ күп кенә юғалтылған антик  ҡулъяҙмаларҙың йөкмәткеләре тураһында мәғлүмәттәр алыу мөмкинлегенә эйәбеҙ. 
[[Файл:Shiji.jpg|справа|мини| Первая страница Ши-цзи]]
Боронғо грек өлгөһө аҙаҡ башҡа халыҡтар тарафынан ҡабул ителә.  Мәҫәлән, Полибий  грек һәм римдәрҙең тарихҡа ҡараштарын яҡынайтырға тырыша. Берос грек телендә «[[Бабилия|Вавилония]]  тарихын» яҙа, ә Евсевий Кесарийский беренсе христиан тарихсы була.
 
=== [[Боронғо Рим]]  тарихнамәһе ===
[[Боронғо Рим|Римдәр,]]  Европа халыҡтарынан беренсе булып, тарихты грек өлгөһө буйынса грек телендә түгел, ә үҙҙәренең туған  [[Латин теле|латин]]  телендә яҙа башлай.  Марк Порций Катон Өлкән  был йолаға нигеҙ һалыусыларҙың береһе була, артабан  Цицерон  һәм  [[Юлий Цезарь|Цезарь]]  уны дауам итә. Антик авторҙарҙан  Страбон  тарих менән географияны бәйләп өйрәнеүе менән айырыла,  Тит Ливий  [[Искәндәр Зөлҡәрнәй|Александр Македонскийҙың]]  Римды  яулау мөмкинлеге менән «альтернатив тарих» булдырырға тырышыуы,<ref>[http://mcadams.posc.mu.edu/txt/ah/Livy/Livy09.html Livy’s History of Rome: Book 9]</ref>, [[Плутарх]]  менән  Светоний — биографик мәҡәләләре,  Тацит  варвар тип аталған халыҡтарҙы тасуирлауы менән таныла.
 
''Шулай уҡ ҡара  Авторы жизнеописаний Августов''
 
=== [[Ҡытай тарихы|Боронғо ҡытай]]  тарихнамәһе ===
Ҡытай тарихы буйынса боронғо текстар  Шу-Цзин, Чуньцю и Цзо-чжуань  китаптарында тупланған. [[Конфуций]]  тәүге ике китаптың авторы тип иҫәпләнелә, ә һуңғыһы уларҙың комментарийы була. [[Сыма Цянь]], «Тарихи яҙмаларҙың» (Ши-цзи) авторы, тарихты [[Конфуцианлыҡ|Конфуций фәлсәфәһенән]] айыра һәм Ҡытайҙың тәүге профессиональ тарихсыһы тип таныла. 
 
=== Христиан тарихнамәһе ===
[[Файл:Beda_Petersburgiensis_f3v.jpg|слева|мини|227x227пкс|Беда Достопочтенный, «''Церковная история народа англов''»]]
[[Бөйөк Константин I|Константин Беренсе]]  идараһынан  башлап Рим империяһында  [[Христианлыҡ|Христиан]]  сиркәүенең статусының күтәрелеүе яңы христиан тарихнамәһенең боронғо антик тарихнамәнән айырылыуына килтерә.  Евсевий Кесарийский<ref name="sxixkf">[http://www.cuw.edu/Academics/programs/history/historiography.html ''Historiography''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071018032745/http://www.cuw.edu/Academics/programs/history/historiography.html|date=2007-10-18}}, Concordia University Wisconsin, retrieved on 02.11.2007</ref>  беренсе христиан тарихсыһы була. 
 
[[Урта быуаттар|Урта быуаттарҙа]]  йылъяҙма яҙыу  монахтар һәм  дин әһелдәре  араһында бик популярлаша. Улар  [[Ғайса (пәйғәмбәр)]], сиркәү һәм уны тотоусылар, урындағы хакимдарҙың  династиялары  тарихы тураһында яҙа. Иртә Урта быуатта<ref>Warren, John (1998). ''The past and its presenters: an introduction to issues in historiography'', Hodder & Stoughton, [//ru.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0340679344 ISBN 0-340-67934-4], p. 78-79.</ref>[./Историография#cite_note-4 <span class="mw-reflink-text"><nowiki>[4]</nowiki></span>]<ref>Warren, John (1998). ''The past and its presenters: an introduction to issues in historiography'', Hodder & Stoughton, [//ru.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0340679344 ISBN 0-340-67934-4], p. 78-79.</ref>  йылъяҙма, тарихи жанр булараҡ,  бигерәк тә популярлаша. 
[[Файл:Moses_of_Chorene_(manuscript_X-XIth_centuries).jpg|справа|мини|205x205пкс|«''Әрмәнстан тарихы''» ҡулъяҙмаһы,  Мовсес Хоренаци (V быуат) X—XI быуаттар<ref>{{Мәҡәлә|автор=С. Коланджян.|заглавие=Новооткрытый фрагмент рукописи Мовсеса Хоренаци на еркатагире и вопрос времени Данииловых письмен|ссылка=http://www.matenadaran.am/ftp/data/Banber4/11.S.Qolandzyan.pdf|язык=hy|издание=Вестник Матенадарана|место=Eр.|год=1958|номер=4|страницы=167—168, 171}}</ref>]]
 
 
=== СССР-ҙа тарихнамә ===
[[Совет Социалистик Республикалар Союзы|Советтар Союзында]]  тарихты өйрәнеү тесно связывалось с марксистик-ленинсы фәлсәфә  менән тығыҙ бәйләнә һәм байтаҡҡа идеаллаштырыла <ref>См.: Советская историография / под ред. [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%84%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8C%D0%B5%D0%B2,_%D0%AE%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87 Ю. Н. Афанасьева]. М., 1996.</ref>. Ҡатмарлы мәҙәни-тарихи күренештәр ҙә хатта  синфи көрәш күҙлегенән сығып аңлатыла.  Шул уҡ ваҡытта йөҙәр йылдар дауамында барған һәм  [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәйҙе]]  Европаның һәм донъяның иң эре державаларының береһенә әйләндергән эволюция процестары һанға һуғылмай.<ref>Наше Отечество: опыт политической истории / [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BE%D0%B2,_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B9_%D0%92%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 С. В. Кулешов] и др. Ч. II. М., 1991.</ref>.
 
''Ҡара шулай уҡ  Категория: Советская историография и [[:en:Historiography in the Soviet Union]].''
 
== Шулай уҡ ҡара ==
57 юл:
== Әҙәбиәт ==
 
* ''Анкерсмит Ф. Р.''&#x20;История и тропология: взлёт и падение метафоры&#x20;&#x2F;&#x20;Переводчики: М. Кукарцева, Е. Коломец, В. Кашаев.&nbsp; — <abbr title="Москва">М.</abbr>: Канон+, Реабилитация, 2009.&nbsp; — 400&nbsp; с.&nbsp; — (Гуманитарное знание  — XXI век).&nbsp; — <span class="nowrap">1&nbsp; 000 экз.</span>&nbsp; {{книга|автор=[[Анкерсмит, Франклин Рудольф|Анкерсмит Ф. Р.]]|часть=|ссылка часть=|заглавие=История и тропология: взлёт и падение метафоры|оригинал=|ссылка=|ответственный=Переводчики: [[Кукарцева, Марина Алексеевна|М. Кукарцева]], Е. Коломец, В. Кашаев|издание=|место=М.|издательство=Канон+, Реабилитация|год=2009|страниц=400|серия=Гуманитарное знание — XXI век|isbn=978-5-88373-177-5|тираж=1&nbsp;000}} (в пер.)
* ''Барг М. А.'' Эпохи и идеи: становление историзма. М., 1987.
* ''Бердинских В. А.''&#x20;Уездные историки: русская провинциальная историография.&nbsp; — <abbr title="Москва">М.</abbr>: Новое литературное обозрение, 2003.&nbsp; — 528&nbsp; с.&nbsp; — (Historia Rossica).&nbsp; — <span class="nowrap">1&nbsp; 500 экз.</span>&nbsp; {{книга|автор=[[Бердинских, Виктор Аркадьевич|Бердинских В. А.]]|часть=|ссылка часть=|заглавие=Уездные историки: русская провинциальная историография|ссылка=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=[[Новое литературное обозрение (издательство)|Новое литературное обозрение]]|год=2003|страниц=528|серия=Historia Rossica|isbn=5-86793-204-4|тираж=1&nbsp;500}} (в пер.)
* ''Блок М.''&#x20;Апология истории&#x20;&#x2F;&#x20;Пер. Е.  М.  Лысенко; Примеч. А.  Я.  Гуревича.&nbsp; — <abbr title="Москва">М.</abbr>: Наука, 1973.&nbsp; — 232&nbsp; с.&nbsp; — (Памятники исторической мысли).&nbsp; — <span class="nowrap">21 500 экз.</span>{{книга|автор=[[Блок, Марк|Блок М.]]|часть=|ссылка часть=|заглавие=Апология истории|оригинал=|ссылка=|викитека=|ответственный=Пер. [[Лысенко, Евгения Михайловна|Е. М. Лысенко]]; Примеч. [[Гуревич, Арон Яковлевич|А. Я. Гуревича]]|издание=|место=М.|издательство=[[Наука (издательство)|Наука]]|год=1973|страниц=232|серия=[[Памятники исторической мысли]]|тираж=21 500}}
* ''Вайнштейн О. Л.''&#x20;Западноевропейская средневековая историография.&nbsp; — М.—Л.: Наука, 1964.&nbsp; — 482&nbsp; с.
* ''Вайнштейн О. Л.''&#x20;Историография Средних веков в связи с развитием исторической мысли от начала Средних веков до наших дней.&nbsp; — М.—Л.: Соцэкгиз, 1940.&nbsp; — 372&nbsp; с..
* ''Вебер Б. Г.'' Историографические проблемы. М., 1974.
* ''Гуревич А. Я.'' Исторический синтез и школа «Анналов». М, 1993.
69 юл:
* ''Зевелев А. И.'' Историографическое исследование: методологические аспекты. М., 1987.
* ''Иконников В. С.'' [http://runivers.ru/lib/book4748/ Опыт русской историографии: В 2 тт.] — Киев: Тип. Императорского Университета св. Владимира, 1891—1908. на сайте Руниверс
* [http://sno.pro1.ru/lib/kuzII/index.htm Историография античной истории]&#x20;&#x2F;&#x20;Под ред. В. И. Кузищина.&nbsp; — <abbr title="Москва">М.</abbr>: Высшая школа, 1980.&nbsp; — 416&nbsp; с.&nbsp; — <span class="nowrap">20 000 экз.</span>{{книга|автор=|часть=|ссылка часть=|заглавие=Историография античной истории|ссылка=http://sno.pro1.ru/lib/kuzII/index.htm|ответственный=Под ред. [[Кузищин, Василий Иванович|В. И. Кузищина]]|издание=|место=М.|издательство=[[Высшая школа (издательство)|Высшая школа]]|год=1980|страниц=416|серия=|тираж=20 000}}
* Историография истории Древнего Востока: Иран, Средняя Азия, Индия, Китай&#x20;&#x2F;&#x20;Под ред. В. И. Кузищина.&nbsp; — <abbr title="Санкт-Петербург">СПб.</abbr>: Алетейя, 2002.&nbsp; — 304&nbsp; с.&nbsp; — (Востоковедение: учебные пособия и материалы).&nbsp; — <span class="nowrap">1&nbsp; 000 экз.</span>&nbsp; {{книга|автор=|часть=|ссылка часть=|заглавие=Историография истории Древнего Востока: Иран, Средняя Азия, Индия, Китай|ссылка=|ответственный=Под ред. В. И. Кузищина|издание=|место=СПб.|издательство=Алетейя|год=2002|страницы=|страниц=304|серия=Востоковедение: учебные пособия и материалы|isbn=5-89329-497-1|тираж=1&nbsp;000}} (в пер.)
* Историография истории Нового времени стран Европы и Америки / под ред. И. П. Дементьева. М., 1990. <small>— переиздано под загл. «Историография истории Нового и Новейшего времени стран Европы и Америки». М., 2000. (2-е изд. 2002)</small>
* Историография истории южных и западных славян / отв. ред. И. В. Созин. М., 1987.
78 юл:
* ''Косминский Е. А.'' Историография Средних веков (V — середина XIX вв.). М., 1963.
* ''Кроче Б.'' Теория и история историографии. М., 1998.
* ''Милюков П. Н.''&#x20;Главные течения русской исторической мысли&#x20;&#x2F;&#x20;ГПИБ России.&nbsp; — <abbr title="Москва">М.</abbr>: ГПИБ, 2006.&nbsp; — 400&nbsp; с.&nbsp; — <span class="nowrap">500 экз.</span>&nbsp; {{книга|автор=[[Милюков, Павел Николаевич|Милюков П. Н.]]|часть=|ссылка часть=|заглавие=Главные течения русской исторической мысли|ссылка=|ответственный=[[Государственная публичная историческая библиотека России|ГПИБ России]]|издание=|место=М.|издательство=ГПИБ|год=2006|страниц=400|серия=|isbn=5-85209-166-9|тираж=500}} (в пер.)
* ''Полетаев А. В., Савельева И. М.'' История и время. М., 1997.
* ''Полетаев А. В., Савельева И. М.'' [http://ec-dejavu.ru/p/Presentism.html О пользе и вреде презентизма в историографии] // «Цепь времён»: проблемы исторического сознания. — М.: ИВИ РАН, 2005. — С. 63—88.
88 юл:
 
* {{ВТ-ЭСБЕ|Историография|[[Ловягин, Александр Михайлович|Ловягин А. М.]]}}(рус.)
* Историография&nbsp; //&#x20;Большая советская энциклопедия&nbsp; : <span class="nowrap">[в 30 т.]</span>&nbsp; / гл. ред. <span class="nowrap"> А.  М.  Прохоров</span>.&nbsp; — 3-е изд.&nbsp; — <abbr title="Москва">М.</abbr>&nbsp; : Советская энциклопедия, 1969—1978.
[[Категория:Тарихнамә]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Тарихнамә» битенән алынған