Википедия

Көнбайыш фәлсәфәһе: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
Киләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 618 төҙәтеү
"Западная философия" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 618 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
'''Көнбайыш фәлсәфәһе''' ({{lang-en|Western philosophy}}Western philosophy) — көнсығыш фәлсәфәләр һәм автохтон фәлсәфәләр төрлөлөгөнән айырмалы рәүештә, көнбайыш цивилизацияһы[[Фәлсәфә| фәлсәфәүи фекере]] һәм хеҙмәттәре.
 
Юл 9 ⟶ 10:
 
== Көнбайыш фәлсәфәһенең субдисциплиналары ==
<font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">Ғәҙәттә көнбайыш фәйләсуфтар ,тикшеренеү өлкәләре йүнәлештәре буйынса айырылған, бер нисә ҙур йүнәлешкә бүленә. </font>[[Антиклыҡ]] дәүерендә, стоиктар тәҡдиме менән философияның [[логика]], [[этика]] һәм физикаға бүленеше (тәбиғи фәндәрҙе һәм метафизиканы үҙ эсенә алған тәбиғәтте өйрәнеү) таралған булған. Хәҙерге фәлсәфәлә махсуслаштырылыу ғәҙәттә түбәндәгесә: метафизика, [[эпистемология]], [[этика]] һәм [[эстетика]]. Ҡай саҡта логика төп философия бүлектәренә индерелә,  ҡайһы берҙә айырым дисциплина-ара фән тип иҫәпләнә.
 
Бөгөн фәлсәфәнең ошо күләмле бүлектәре  араһында күп һанлы субдисциплиналар бар. Атап әйткәндә, инглиз телле илдәрҙә иң дөйөм, аналитик һәм континенталь «традицияларға», бүленеш бар. Аныҡ субдисциплиналар менән ҡыҙыҡһыныу ваҡыт үтеү менән артыуы һәм кәмеүе мөмкин.
Юл 16 ⟶ 17:
 
=== Тәбиғәт белеме ===
''Фәлсәфә'' термины башта бөтә тәбиғәт тураһындағы фәндәргә ҡарата ҡулланылған. Аристотелде, уның метафизикаһы, этикаһы менән бергә, хәҙер<font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">гехәҙерге ваҡыт менән сағыштырып ҡарағанда,</font> [[биология]], [[метеорология]], [[физика]], космология мәсьәләләре биләгән. XVIII быуатта уҡ физика һәм [[химия]]<nowiki/>ны  «тәбиғи натураль фәлсәфә», йәғни тәбиғәтте фәлсәфәүи өйрәнеү, тип айырғандар. Бөгөн белемдең был өлкәләре[[Фән| фәнгә ]]<nowiki/> ҡаратылған һәм формаль рәүештә фәлсәфәнән айырылған. Әммә бындай бүленеш бер мәғәнәле түгел: ҡайһы бер фәйләсуфтар фән элеккесә фәлсәфә менән бәйле тип раҫлай.
 
Сағыштырмаса күптән түгел [[психология]], [[иҡтисад]], социология һәм [[Тел белеме|лингвистика]] фәйләсуфтарҙың фәнни эшмәкәрлеге өлкәһенә ингән, әммә әлеге ваҡытта көсһөҙ генә бәйләнешкә эйә. Фән фәлсәфәһе һәм һәм фән араһындағы айырманы аңларға кәрәк.
 
=== Теология һәм дини тикшеренеүҙәр ===
Күпселек дини тикшеренеүҙәргә оҡшап, фәлсәфә эксперименталь тәжрибәгә таянған сифатта характерҙа түгел. Теологияның тикшеренеү өлкәһе  өлөшләтә дин философияһы менән киҫешә. Аристотель теологияны метафизика бүлеге булараҡ ҡараған, шулай уҡ [[XX быуат]]<nowiki/>ҡа саҡлы күп кенә фәйләсуфтар дини тәғлимәт мәсьәләләренә ҙур иғтибар бүлгән. Шуға күрә теология һәм дин фәлсәфәһе бәйләнмәгән тип һанала. Шулай ҙа, дин фәлсәфәһе үҙенең методологияһы буйынса, теологияға ҡарағанда, тарихҡа һәм социологияға яҡыныраҡ.
 
Хәҙерге заман фәлсәфәһенең эмпирик традицияһында дини тикшеренеүҙәр йыш ҡына белем өлкәһенән тыш тип ҡарала. XX быуат фәлсәфәһендә дини тәғлимәт мәсьәләләре менән етди шөғөлләнгән фәйләсуфтар һиҙелерлек аҙ.
 
=== Математика ===
[[Математика]], ҡай саҡ (йәки һирәк) фәйләсуфтар уларға оҡшарға маташҡан, бик үҙенсәлекле һәм ҡәтғи иҫбатлау ысулдарын ҡуллан<font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">а</font>ҡуллана. Күпселек фәлсәфәүи  әҫәрҙәр проза телендә яҙылған һәм ғәҙәттә   математик аныҡлыҡҡа тиклем күтәрелә алмай. Һөҙөмтә булараҡ, математиктар йыш ҡына фәйләсуфтарҙың һығымтаһы менән риза түгел, үҙ сиратында фәйләсуфтар ҙа йыш ҡына математиктарҙың һығымтаһы менән дә, уларҙың алымдары менән дә риза түгел.
 
Математика философияһы — фән фәлсәфәһе составындағы бүлек, әммә математиканың фәлсәфәгә үҙенсәлекле мөнәсәбәте бар: логика фәлсәфә бүлеге<font style="background-color: rgb(254, 246, 231);"> тип һанала һәм</font> [[математика]] логиканың парадигмаль өлгөһө булып тора. XIX быуат аҙағында — XX быуат башында логика киҫкен үҫешкә өлгәшә, һәм саф математика, иҫбатланғанса, логикаға ҡайтып ҡала. Үҙ сиратында, фәлсәфәлә формаль логиканы ҡулланыу фәндә математиканы  ҡулланыуға <font style="background-color: rgb(254, 246, 231);">тиң</font>.
 
== Әҙәбиәт ==
* Современная западная философия: словарь. — М., 1998.
* ''Реале Дж., Антисери Д.'' Западная философия от истоков до наших дней. — Т. 1 — 4. — СПб.
* История философии в кратком изложении. М., 1991. (Перевод с чеш.)
* История философии: Запад — Россия — Восток / Под ред. [[Мотрошилова, Нелли Васильевна|Н. В. Мотрошиловой]]. — Т. 1 — 4. — М.
* ''[[Рассел, Бертран|Рассел Б.]]'' [[История западной философии]]. В 3-х кн. Любое изд.
 
== Һылтанмалар ==
* [http://plato.stanford.edu/ The Stanford Encyclopedia of Philosophy] — [[Стэнфордская философская энциклопедия]]{{ref-en}}
 
{{rq|refless|img|topic=philosophy}}
{{История философии}}
 
[[Категория:Көнбайыш философия]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Көнбайыш_фәлсәфәһе» битенән алынған