Математика: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
 
[[Файл:Euclid.jpg|right|thumb|250px|<center>[[Евклид]]. Деталь «Афинской школы» [[Рафаэль Санти|Рафаэля]]</center>]]
'''Математика''' — ({{lang-grc|μᾰθημᾰτικά}}<ref>{{Cite web|url=http://www.classes.ru/all-greek/dictionary-greek-russian-old-term-39609.htm|title=μαθηματικα, μαθηματικα перевод|publisher=www.classes.ru|accessdate=2017-09-20}}</ref> < {{lang-grc2|μάθημα}}  «изучениеөйрәнеү; наукафән»)[[һандар]], структуралар, арауыҡтар һәм әүерелдереүҙәрҙе өйрәнгән [[фән]]. Тәүге осорҙа математика иҫәп, иҫәпләү, үлсәү өсөн, шулай уҡ дедуктив фекерләү һәм абстракциялар ярҙамында физик объекттарҙың формаларын һәм хәрәкәттәрен өйрәнеү өсөн ҡулланылған.
 
Математика формаль аралашыу теле тәҡдим итә, ул математика белеменең асылын уңышлы төшөндөрөү өсөн файҙалана. Шуға күрә математика — [[тәбиғәт фәндәр]]ен өйрәнеү өсөн, проектлау һәм [[иҡтисад]] өсөн мөһим һәм кәрәкле сара булып тора.
 
== Этимологияһы ==
«Математика» һүҙе {{lang-grc|μάθημα}} һүҙенән сыҡҡан, был «өйрәнеү», «ғилем»( ''изучение'', ''знание'', ''наука'') тигәнде аңлата, һәм{{lang-grc|μαθηματικός}}, башта « аңлап барыусы», «өлгөрөүсе» (''восприимчивый, успевающий'')<ref>{{Cite web|url=http://slovarus.info/grk.php|title=Большой древнегреческий словарь (αω)|publisher=slovarus.info|accessdate=2017-09-20}}</ref>, һуңыраҡ «өйрәнергә тейешле» (''относящийся к изучению''), тағы ла бер аҙ ваҡыттан «математикаға ҡараған» (''относящийся к математике''). Мәҫәлән , {{polytonic|μαθηματικὴ τέχνη}}, [[латин]] телендә ''ars mathematica''— « математика сәнғәте» (''искусство математики''). Хәҙерге мәғәнәлә был термин ({{lang-grc|μᾰθημᾰτικά}}) ( «математика» ) [[Аристотель|Аристотель]] ( беҙҙең быуатҡа тиклемге IV быуат ) хеҙмәттәрендә үк осрай. [[Фасмер, Макс|Фасмер]] фекеренсә рус теленә {{lang-pl|matematyka}}, йәки {{lang-lat|mathematica}} аша килә<ref>{{Cite web|url=http://www.classes.ru/all-russian/russian-dictionary-Vasmer-term-7485.htm|publisher=classes.ru|accessdate=2017-09-20|title=Математика}}</ref>.
 
[[Рус телендә]] «математика» йәғи «маѳематика» XVII быуаттан башлап , мәҫәлән, Николай Спафарийҙың «Книга избранной вкратце о девяти мусах и о седмих свободных художествах» (1672 йыл) китабында осрай <ref>{{книга|ответственный=Гл. ред. [[Филин, Федот Петрович|Ф. П. Филин]]|заглавие=Словарь русского языка XI—XVII вв. Выпуск 9|место=М.|издательство=[[Наука (издательство)|Наука]]|год=1982|страницы=41}}</ref>
 
== Математика фәне бүлектәре ==
{{main|Разделы математики}}
1. Математика ''уҡытыу фәне'' булараҡ [[Россия|Рәсәй Федерация]]һында [[элементар математика]]нан тора, ул мәктәптә уҡытыла һәм үҙ эсенә түбәндәге фәндәрҙе ала:
* [[арифметика]]
* [[элементарная алгебра]]
* [[евклидова геометрия|элементарная геометрия]]: [[планиметрия]] и [[стереометрия]]
* теория элементарных функций и элементы анализа
һәм [[юғары математика]] математика факультетынан башҡа вуздарҙа белгестәр әҙерләү фәне . Юғары математика составына белгеслеккә ҡарап төрлө бүлектәр инә.
 
Математика белгестәре әҙерләү программаһына ингән бүлектәр<ref>Государственный образовательный стандарт высшего профессионального образования. Специальность 01.01.00. «Математика». Квалификация — Математик. Москва, 2000 (Составлено под руководством [[Лупанов, Олег Борисович|О. Б. Лупанова]])</ref> :
38 юл:
* [[Теория чисел]]
 
2. Рәсәй Федерацияһының мәғариф һәм фән министрлығы раҫлаған математика ''фәнни хеҙмәткәр белгестәр'' <ref>[http://web.archive.org/web/20111127142124/http://vak.ed.gov.ru/common/img/uploaded/files/vak/norm_doc/2010/Prilozhenie_k_prikazu_N59_ot_25.02.2009.doc Номенклатура специальностей научных работников], утверждённая приказом Минобрнауки России от 25.02.2009 № 59</ref> түбәндәге бүлектәр буйынса билдәләнә:
* [[Вещественный анализ|Вещественный]], комплекслы һәм [[функциональ анализ]]
* Дифференциаль тигеҙләмәләр, [[динамик системалар]] һәм [[оптимальное управление]]
48 юл:
* [[Дискретная математика]] һәм математик [[кибернетика]]
 
3. ''Фәнни эштәрҙе систематизациялау'' өсөн «Математика» бүлеге бар<ref>[http://www.teacode.com/online/udc/51/51.html УДК 51 Математика<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> [[Универсальная десятичная классификация|универсальная десятичная классификация]] (УДК).
 
4. АҠШ математиктары йәмғиәте ([http://www.ams.org/home/page AMS]) математика бүлектәрен классификациялау буйынса үҙ стандартын булдырҙы. Уның атамаһы [http://www.ams.org/mathscinet/msc/msc2010.html Mathematics Subject Classification]. Был стандарт яңыртылып тора. Әлеге ваҡыттағы версия — [http://www.ams.org/mathscinet/msc/msc2010.html MSC 2010]. Элекке версия версия — [http://www.ams.org/mathscinet/msc/msc.html MSC 2000].
 
== Иҫкәрмәләр ==
 
{{примечания|2}}
 
== Әҙәбиәт ==
 
Юл 60 ⟶ 61:
* {{ВТ-ЭСБЕ|Математика}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Россия/Русская наука/Математика}}
* Математическая энциклопедия  : в 5  т.  / гл.  ред. И. М. Виноградов. — {{М.}}  : Советская энциклопедия, 1977—85. — (Энциклопедии. Словари. Справочники).
:: Т.  1  : А — Г. — 1977. — 1152  стлб.  : ил.
:: Т.  2  : Д — К. — 1979. — 1104  стлб.  : ил.
:: Т.  3  : К — О. — 1982. — 1184  стлб.  : ил.
:: Т.  4  : О — С. — 1984. — 1216  стлб.  : ил.
:: Т.  5  : С — Я. — 1985. — 1248  стлб.  : ил.
* {{Книга|автор=Кондаков Н. И.|заглавие=Логический словарь-справочник|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=Наука|год=1975|страницы=|страниц=|isbn=|isbn2=}}
* [http://dz-srv1.sub.uni-goettingen.de/sub/digbib/loader?did=D183743 Энциклопедия математических наук и их приложений]{{ref-de}} 1899—1934 гг. (крупнейший обзор литературы XIX века)
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Математика» битенән алынған