.su: өлгөләр араһындағы айырма

'''.su''' ({{lang-en|'''S'''oviet '''U'''nion}}'''S'''oviet '''U'''nion) — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|Советтар Союзы]] һәм совет осоронан һуңғы киңлек өсөн  [[Юғарыюғары кимәлдәге милли домен|юғары кимәлдәге]] милли домен. 

1991 йылда [[СССР тарҡалыуы| Советтар Союзы йәшәүҙән туҡтаһа]]<nowiki/> ла, домен һаман файҙаланыла<ref>{{citeweb|author=BBC|authorlink=BBC|url=http://www.bbc.co.uk/russian/science/2009/09/090929_yugo_domain_ends.shtml|title=«.YU: конец бездомного домена. СССР нет — .SU продолжается»|datepublished=29 сентября 2009|accessdate=2014-12-26|lang=ru}}</ref>.

Домен «Интернетты Үҫтереү Фонды» дәүләткә ҡарамаған шәхси ойошмаһы идаралығыидараһы аҫтында эшләй һәм географик домендар иҫәбенә инмәй.  su коды  ISO 3166-1 стандартындағы географик кодтарҙың рәсми исемлегенә инмәй, ә географик домендарҙы IANA тик  ошо исемлеккә ҡарап бүлә.  Әммә  ISO 3166  комитеты эшмәкәрлеге сиктәрендә был  код айырым  резервланған код статусына эйә һәм башҡа маҡсаттарға биреләтапшырыла алмай.  

[[Курчатов институты|И. В. Курчатов исемендәге Атом энергияһы институтында]] ойошторолған   UNIX ҡулланыусылар ассоциацияһы (SUUG — Soviet UNIX User’s Group) исеменән «Демос» бригадаларының береһенең етәксеһе  Вадим Антонов [[1990 йыл]]<nowiki/>дың [[19 сентябрь|19 сентябрендә]]   InterNIC (Internet Network Information Center) мәғлүмәт базаһында СССР территорияһында ҡулланыу өсөн  SU юғары кимәл доменын теркәй<ref>{{Cite web|title=Юбилей Рунета: 10 лет назад финн Петри Ойала зарегистрировал домен .su|url=http://netoscope.narod.ru/news/2000/09/19/312.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140102191207/http://netoscope.narod.ru/news/2000/09/19/312.html|archivedate=2014-01-02|lang=ru|accessdate=2010-04-06}}(рус.)<span id="cxmwVQ" tabindex="0">.</span>&#x20;<small id="cxmwVQ" tabindex="0">[http://netoscope.narod.ru/news/2000/09/19/312.html Тәүге сығанаҡтан] архивланған 2 ғинуар 2014.</small>&#x20;<small id="cxmwVQ" tabindex="0">6 апрель 2010 тикшерелгән.</small></ref>. Ассоциация артабан  домендыдоменға хакимлыҡ администрациялайитә<ref>{{Cite web|title=Демос: о компании|url=http://demos.ru/about/|accessdate=2014-12-26}}</ref>.  Рәсәй Фәндәр академияһының Математика бүлексәһе ресурсы ipsun.ac.msc.su (бөгөн — www.ras.ru) тәүге Рәсәй сайты була<ref>{{Cite web|title=Во Всемирной паутине зарегистрирован первый отечественный домен SU|url=http://www.calend.ru/event/4550/|publisher=Calend.ru|accessdate=2016-09-15}}</ref>.

[[1993 йыл|1993 йылда]]да  доменды администрациялаудоменға хакимлыҡ итеү Рәсәй Йәмәғәт селтәрҙәрен үҫтереү ғилми-тикшеренеү институтына тапшырыла  (РосНИИРОС).

[[1994 йыл]]<nowiki/>дың апрелендә  [[.ru]]  домены барлыҡҡа килгән мәлгә  .su зонаһында бер нисә мең домен теркәлгән була. Рәсәй доменында домен исемдәрен ирекле теркәү башланғас,   РосНИИРОС  .su зонаһында икенсе кимәлдәгекимәл домендарҙыдомендарын теркәүҙе туҡтата. Шуға ҡарамаҫтан, домен  зонаһы хостар һаны артыу арҡаһында үҙенән домен  зонаһы үҙенән-үҙе киңәйеүен дауам итә.   

2001 йылдың аҙағында<ref>{{Cite web|title=Протест Открытого форума интернет-сервис-провайдеров (OFISP) против .su|url=http://www.algonet.ru/?ID=175693}}</ref>   .su домены администраторҙарыхакимдары  бөтөрөлөргә тейешле зонаны ҡабат эшләтеп ебәрә  һәм уны  коммерция теркәлеүҙәре өсөн аса<ref>{{Cite web|title=Разморозка .su: как явочным порядком обошли волю ICANN|url=http://www.providernet.ru/article.65.php}}</ref>.

[[2008 йыл|2008 йылдың]]дың апрелендә  .su домены администраторы булған «Интернетты Үҫтереү Фонды» милли телдәрҙәге домен исемдәрен теркәү мөмкинлеген киңәйтә  —  xn--  префикслы домендарҙы теркәүгә сикләү бөтөрөлә, былшулай итеп, браузер юлына адрестың бер өлөшөн милли кодировкала индереү мөмкинлегенмөмкинлеге барлыҡҡа бирәкилә.  

2008 йылдың авгусында  [[Кириллица|кириллицалағыкириллица]]ла  быға тиклем булған символдарға тағы яңы 37 символ өҫтәлә. Шулай итеп, Рәсәй территорияһында йәшәгән халыҡтарҙың телдәренәтелдәре, атап әйткәндә [[Алтай теле|алтай]], [[Башҡорт теле|башҡорт]], бүрәт, долган, ҡалмыҡ, коми, коряк, [[Мари теле|мари]], нанай, ненец, [[Осетин теле|осетин]], саам (һуҙынҡыларҙың оҙонлоғон күрһәтмәйенсә), [[Татар теле|татар]], туватыва, [[Удмурт теле|удмурт]], хакас, хант, сыҡаш[[Сыуаш теле|сыуаш]], эвенк, эвен, яҡут  телдәренәтелдәре өсөн яңы ярҙаммөмкинлектәр күрһәтеләасыла.

2008 йылдың июнь аҙағында Стандартлаштырыу буйынса халыҡ-ара ойошма илдәренең теркәлгән кодтарын Хеҙмәтләндереүзеҙмәтләндереү комитеты (Комитет ISO3166/MA) тарафынан .su кодын айырып резервланған  категорияға индереү тураһында ҡарар ҡабул ителә. Дәүләттәрҙең һәм территорияларҙың ике хәрефле кодтары таблицаһына  тейешле үҙгәрештәр индерелгәниндерелә һәм ул ISO-3166-1 халыҡ-ара стандарты сифатында баҫтырылғанбаҫтырыла. Шулай итеп, .su коды был таблицала айырып резервланған статустағы унынсы код булып тора.   

{{примечанияиҫкәрмәләр|2}}