Ырымбур Неплюев кадет корпусы: өлгөләр араһындағы айырма

[[Файл:Orenburgski_Nyeplyuyevski_Kadetsky_Korpus.jpg|мини|366x366пкс|Ырымбур Неплюев кадет корпусы погоны  ]]

'''Ырымбур Неплюев кадет корпусы'''  — дворян балаларына урта белем биреү һәм аҫаба халыҡтан урындағы власть өсөн кәрәк булған белгестәр әҙерләү өсөн [[Ырымбур губернаһыныңгубернаһы]]ның рәсәй хакимиәте ойошторған урыҫ телле уҡыу йорто («урыҫтарҙың азиаттар менән яҡынайыуына булышлыҡ итергә, был алыҫ крайҙы белемле  чиновниктар менән тәьмин итергә»); Ырымбур губернаһының беренсе губернаторы Иван Иванович Неплюев хөрмәтенә аталған.

Неплюев хәрби училищеһы [[Ырымбур|Ырымбурҙа]]ҙа [[1825 йыл|1825 йылдың]]дың 2 ғинуарында]] асыла..

* 1825-1844 1825—1844 — Ырымбур Неплюев хәрби училищеһы.

* 1844-1866 1844—1866 — Ырымбур Неплюев кадет корпусы .

* 1866-1882 1866—1882 — Ырымбур Неплюев хәрби гимназияһы (өлкән класс 4-се Ырымбур хәрби училищеһы тип үҙгәртелә, 1870 йылда ябыла).

* 1882-1919 1882—1919 — Ырымбур Неплюев кадет корпусы.

* [[1919 йыл|1919 йылдың]] дың 5 ғинуары  — урындағы Совет тарафынан ябыла.

* 1946-19611946—1961 корпус бинаһында Сталинград суворовсы хәрби училище урынлаша (һуңыраҡ Ырымбур СВУ)

Тәүҙә училище ябай ағас йортта асыла; аҙаҡ, һуңынан ҡатын-ҡыҙҙар гимназияһы асылған бинала урынлаша; 1872 йылдан  —  Каруан-ҺарайКаруанһарай майҙанында махсус төҙөлгән, ҙур таш йортта. Хәҙер был бина медицина университетының III корпусы булып тора .

== Корпус ойошмаһы ==

Корпус европа һәм азия бүлектәренән (артабан эскадрон тип атала) тора. Беренсеһендә башлыса урыҫ тәрбиәләнеүселәре уҡыған, икенсеһендә күпселекте урыҫ булмағандар тәшкил итә. Штат буйынса 200 уҡыусы ҡабул ителә: 70 уҡыусы ҡаҙна иҫәбенә һәм 40 уҡыусы үҙ иҫәбенә (үҙ коштлы тәрбиәләнеүсе); ҡалған 90 урын  урындағы казак ғәскәре офицерҙары улдарына бирелгән, шуларҙан 30 вакансия [[Башҡорт-мишәр ғәскәре|Башҡорт-мишәр ғәскәрҙәре]] өсөн һаҡлап тотолған булған]].

1832 йылда Неплюев училищеһында хәрби һәм граждан чиновниктарҙың ҡыҙҙарын тәрбиәләү һәм фәнгә һәм ҡул эштәренә уҡытыу өсөн  ҡатын-ҡыҙҙар бүлеге асылған.

Уҡыу программаһы 6 йылға  иҫәпләнгән булған (2-шәр йылдан 3 класс). Дөйөм белем биреү предметтары ([[тарих]], [[география]], [[ботаника]], минералогия, [[математика]]) уҡытыла) һәм махсус предметтар өйрәнелә. Европа бүлексәһендә дөйөм белем биреү дисциплиналары менән бер рәттән, француз һәм немец телдәре, шулай уҡ фортификация һәм артиллерия өйрәнелә. Азия бүлексәһендә хәрби фәндәр уҡытылмай; христиан һәм мосолман дини тәғлимәттәре һәм дөйөм белем биреү дисциплиналары менән бер рәттән, ғәрәп, фарсы һәм туған телдәр уҡытыла; архитектура, каллиграфия һәм нәфис сәнғәт буйынса билдәле бер белемдәр бирелә; игенселек һәм урман хужалығына бәйле дисциплиналар уҡытыла . XIX быуаттың 60-сы йылдарында кадет корпусы үҙгәртеп ҡорола. Уҡыу курсы һәм ойошманың үҙенсәлектәре бөтөрөлә, урындағы һәм көнсығыш телдәре, урмансылыҡ, архитектура һ.һәм б.башҡалар программанан алып ташлана. Урыҫ булмаған халыҡтар өсөн вакансиялар  бөтөрөлә, бөтә уҡыусылар ҙа берҙәм уҡытыу программаһы буйынса уҡытыла башлай.

Кадет корпусы XIX быуаттың беренсе яртыһында крайҙың мәҙәни тормошона, башҡорттарҙың һәм крайҙың урыҫ булмаған башҡа халыҡтарының мәғрифәтселегенә ҙур йоғонтоһойоғонто яһай. Бында [[Өмөтбаев Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы|М.]] [[Өмөтбаев Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы|И.]] [[Өмөтбаев Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы|Өмөтбаев]]  — күренекле башҡорт шағир-мәғрифәтсемәғрифәтсеһе, ғалим-энциклопедист белем алған.

== Корпуста уҡыған йәки хеҙмәт иткән билдәле кешеләр. ==

В.  Н.  Витевский мәғлүмәттәре буйынса, корпус директорҙары булғандар<ref>''Витевский В. Н.'' [http://dlib.rsl.ru/viewer/01003548057#?page=2 И. И. Неплюев, верный слуга своего отечества, основатель Оренбурга и устроитель Оренбургского края: Биогр.-ист. очерк…] — Казань: тип. Имп. ун-та, 1891. — 230 c. — С. 218.</ref>:

* 1825-1832 1825—1832 — Григорий Федорович Генс

* 1832-1833 1832—1833 — К.  Д.  Ахтюров

* 1833-1848 1833—1848 — Илларион Михайлович Марков

* 1848-1862 1848—1862 — Михаил Сергеевич Шилов

* 1862-1865 1862—1865 — Пётр Логинович Энгельке

* 1865-1876 1865—1876 — Павел Васильевич Домерщиков

* 1876  — ? — Феофил Матвеевич Самоцветов

File:1-й Неплюевский Кадетский корпус (главное здание). 01.jpg|1-йсе НеплюевскийНеплюев КадетскийКадет корпускорпусы (главноетөп зданиебина). ПарковыйПарк пр.тыҡрығы, 7

File:1-й Неплюевский Кадетский корпус (главное здание). 02.jpg|1-йсе НеплюевскийНеплюев КадетскийКадет корпускорпусы (главноетөп зданиебина). ПарковыйПарк пр.тыҡрығы, 7

File:1-й Неплюевский Кадетский корпус (главное здание). 04.jpg|1-йсе НеплюевскийНеплюев КадетскийКадет корпускорпусы (главноетөп зданиебина). ПарковыйПарк пр.тыҡрығы, 7

File:1-й Неплюевский Кадетский корпус (главное здание). 05.jpg|1-йсе НеплюевскийНеплюев КадетскийКадет корпускорпусы (главноетөп зданиебина). ПарковыйПарк пр.тыҡрығы, 7

File:1-й Неплюевский Кадетский корпус (главное здание). Фронтон..jpg|1-йсе НеплюевскийНеплюев КадетскийКадет корпускорпусы (главноетөп зданиебина). Фронтон.