Европеоид раса: өлгөләр араһындағы айырма

'''Европео́ид ра́са''' (шулай уҡ '''евразия расаһы'''<ref>[http://enc-dic.com/enc_sovet/Evropeoidnaja-rasa-16055.html Европеоидная раса] // Большая советская энциклопедия.  — М.: Советская энциклопедия 1969—1978</ref><ref>[http://enc-dic.com/bigmed/Rasa-evropeoidnaja-13067.html Раса Европеоидная] // Большой медицинский словарь</ref> йәки '''кавказоид раса''')  — Бөйөк географик асыштарға тиклем [[Европа|Европала]]ла, Алғы [[Азия]]ла, Төньяҡ [[Африка]]ла, өлөшләтә [[Урта Азия]]ла һәм [[Һиндостан]]да табылған; һуңғараҡ  — барлыҡ ҡитғаларҙа ла асыҡланған раса. . Европеоидтар бигерәк тә [[Төньяҡ Америка]]ла һәм [[Көньяҡ Америка]]ла, ,Көньяҡ Африкала һәм [[Австралия]]ла киң таралған<ref name="bse">{{Из БСЭ|издание=3-е}}</ref>. Ер йөҙөндәге иң күп һанлы раса (планета халҡының 40%-ы)<ref>{{книга|автор=Глушкова В. Г., Симагин Ю. А.|заглавие=Демография|ссылка=https://books.google.ru/books?id=-jhFs5tLL_UC&dq=происхождение+европеоидной+расы&hl=ru&source=gbs_navlinks_s}}</ref>.

[[FileФайл:Human races according to Coon (collage).jpg|thumb|Карлстон Стивенс Кун индергән иҫке таксономия буйынса расалар коллажы: Төньяҡ Нигериянан ҡара кеше; [[азия]] сығышлы кеше («[[монголоид раса]]»); Бали үҙәне ҡәбиләһе кешеһе («австралоид раса»); [[Амазонка]] шаманы («[[монголоид раса]]»); Исландер («европеоид раса»); Сан-ир («Капоид раса»)]]

Үҙенсәлекле билдәләренә, барыһынан алда, ортогнат [https://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/222390] йөҙ инә, биттәре горизонталь яҫылыҡта ныҡ ҡына алға сығып тора. [[Сәс]]тәре тура йәки тулҡынлы, ҡағиҙә булараҡ, йомшаҡ (атап әйткәндә, төньяҡ төркөмдәрҙә), [[күҙ]]ҙәре киң генә, мәгәр ҙур түгел, [[танау]]ҙары бейек билле, уртаса ҙурлыҡта йәки ҙур, ирендәре йоҡа йәки уртаса ҡалынлыҡта, йөҙөндә һәм тәнендә төктәр ныҡ йәки уртаса үҫә. Ҡулдары һәм аяҡтары яҫы. Тән [[тире]]һе, [[сәс]] һәм [[күҙ]] төҫтәре төрлө: төньяҡ төркөмдәрҙә зәңгәрһыуҙан башлап, көньяҡ һәм көнсығыш популяцияларҙа ҡараға тиклем осрай<ref name="bog">[http://psysales.com/wp-content/uploads/2013/11/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B0-%D0%A2.%D0%98.-%D1%80%D0%B5%D0%B4.-%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE%D0%B2-%D0%94.%D0%92.-%D0%94%D1%80%D0%BE%D0%B1%D1%8B%D1%88%D0%B5%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%A1.%D0%92.-%D0%90%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F.-2004.pdf 5.5.3.Продолжение - — Европа и Передняя Азия] // Богатенков Д. В., Дробышевский С. В. Антропология</ref>.

== Барлыҡҡа килеүе ==

Фараз итеүҙәренсә, европеоид раса көньяҡ-көнбайыш [[Азия]], Көньяҡ [[ Европа| Европа]] һәм төньяҡ Африканы эсенә алған ҙур майҙанда барлыҡҡа килгән. Протоевропеоидтар ареалына, ихтимал, Алғы Азияның тауҙарға тиклемге өлөшө, шулай уҡ Урта диңгеҙ төбәктәре ингән булыуы мөмкин. Шунан инде улар Европаға һәм төньяҡ Африкаға таралып киткәндәрҙер<ref>{{cite web|url=http://www.elamed-ural.ru/40/index_04_06.html|title=ЕВРОПЕОИДНАЯ РАСА|last=Человеческие расы|first=Человеческие расы|author=Н. Н, Чебоксаров, Г. Ф. Дебец|accessdate=2012-09-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BUyaTZMs?url=http://www.elamed-ural.ru/40/index_04_06.html|archivedate=2012-10-18}}</ref>

Мезолит осоронда уҡ Европалә йәшәүселәрҙә зәңгәр күҙҙәр осраған, мәгәр бронза быуатында ғына 100 % йышлыҡ менән нығынған<ref>[http://elementy.ru/novosti_nauki/432506/Paleogenetika_podtverdila_vazhnyy_vklad_prichernomorsko_kaspiyskikh_stepnyakov_v_formirovanie_genofonda_evropeytsev Палеогенетика подтвердила важный вклад причерноморско-каспийских степняков в формирование генофонда европейцев]</ref>.

Европеоидтар ике — төньяҡ һәм көньяҡ - — тармаҡтарға бүленә. Улар башлыса тән тиреһе, күҙ һәм сәс пигментацияһы менән генә айырыла. Был ике тармаҡ араһында урталыҡта торған халыҡтар бар. Совет этнографы һәм тарих фәндәре докторы Н. Н. Чебоксаров 1930-сы йылдарҙа уҡ көньяҡ европеоидтар баштағы типҡа яҡыныраҡ, улар төньяҡҡа күсә бара депигментацияға бирелгән, тип белдергән булған <ref>{{cite web|url=http://vedmachka.gorod.tomsk.ru/index-1239729463.php|title=РАННИЕ МИГРАЦИИ И РАСОВАЯ ЭВОЛЮЦИЯ HOMOSAPIENS|last=Происхождение европеоидов.|first=Происхождение европеоидов|accessdate=2012-09-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BUybGQk1?url=http://vedmachka.gorod.tomsk.ru/index-1239729463.php|archivedate=2012-10-18}}</ref>

[[Башҡорттар]] [[европеоид раса |европеоид]] һәм [[монголоид раса]] аралығындағы һыҙаттарға эйә. Антропологик тикшеренеүҙәр [[башҡорттар]]ҙың дүрт төп антропологик тибы араһында аҡ йөҙлө европеоид төрсә лә булыуын асыҡлаған <ref>Р.  М.  Юсупов «Башкиры: этническая история и традиционная культура»</ref>.