Хромосома: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
З. ӘЙЛЕ (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
[[Файл:Human female metaphase chromosomes.tif|thumb|200px|right|Кеше күҙәнәктәрендә митоз хромосомалары [[DAPI]]]]
[[File:Meiosis (254 33).jpg|thumb|200px|
'''Хромосо́ма''' ({{lang-grc|χρῶμα}} — төҫлө{{lang-grc2|σῶμα}} — тәнсә; немец гистологы Г.В.Вальдейер, 1883) — нуклеопротеид төркөмөнә ҡараған ҡатмарлы матдәләрҙән (ДНК һәм аҡһымдарҙан торған комплекс) структура.
Прокариот күҙәнәк эсендә берҙән -бер [[ДНК]] молекулаһы йомоҡ түңәрәк ҡулса формаһында була. Цитоплазмала урынлашҡан. Прокариот күҙәнәктең хромосомаһын нуклеоид тип атайҙар. Составында ДНК-нан тыш аҡһымдар ҙа бар.
Эукариоттарҙың хромосомалары күҙәнәк ядроһы эсендә урынлашҡан. Һаҡланырға, тереклек процесын көйләргә, ташырылырға тейеш нәҫел мәғлүмәтенең иң күп өлөшө шунда тупланған.
Юл 10 ⟶ 9:
Хромосомаларҙы яҡтылыҡ микроскобында митоз һәм мейоз осоронда ғына күреп була. Ядролағы хромосомалар йыйылмаһы кариотип тигән атама алған.
Кариотип [[биологик
== Хромосоманың төҙөлөшө==
Хромосома бер ДНК молекулаһынан тора. Унда линия (һыҙат) тәртибендә бик күп
Репликация башлана торған урын ( инициация сайты) теломерҙар хромосоманың осонда урынлашҡан. Был ДНК молекулаһына иркенерәк, тиҙерәк репликация үтергә мөмкинлек бирә.
Хроматидаларҙың центромералары менән бүлеү орсоғона беркетелеүе, уларҙың бала күҙәнәктәр араһында теүәл бүленеүен тәьмин итә.<ref name="MolBiol">{{книга|заглавие=Молекулярная биология клетки: в 3-х томах|ответственный=Б. Альбертс, А. Джонсон, Д. Льюис и др|место=М.-Ижевск|издательство=НИЦ «Регулярная и хаотическая динамика», Институт компьютерных исследований|год=2013|том=I|страниц=808|isbn=978-5-4344-0112-8}} — С. 309—336.</ref>.▼
==Метафаза хромосомаһының морфологияһы==
<div class="tright" style="clear:none">[[Файл:Chromosome.png|thumb|180px|Метафаза хромосомаһы 1 — [[хроматида]]; 2 — [[центромера]]; 3 — короткое плечо; 4 — длинное плечо.]]</div>
Һәр индивидуаль хромосоманың уны башҡаларынан айырып торған билдәләре була:
*Оҙонлоғо
*Центромераһының(беренсел нәҙеклек) урынлашыуы
*Икенсел нәҙеклектең булыу -булмауы
*Центромераның урынына бәйле хромосоманың формаһы (яурындарының торошо)
* Буялған хромосоманың төҫө, биҙәге.
Шуға күрә лә, метафаза осорондағы хромосомаларҙы танып, һүрәтләп, һанап, фотоға төшөрөп була. Ҡағиҙә буйынса, уларҙы иң ҙурынан башлап номерлап сығалар.
Эукариот күҙәнәктәрҙә Һәр индивидуаль хромосоманың пары була. Улар ҙурлыҡтары, центормераһының урыны, формалары, биҙәге, гендарының төрө һәм һаны буйынса бер төрлө булалар. Бындай хромосомаларҙы гомологик хромосомалар тип атайҙан.
[[Күҙәнәк ядроһы|Ядро]]лағы индивидуаль хромосомалар йыйылмаһын гаплоид йыйылма (берәр төрҙән — n) тип атайҙар. Әгәр ядрола хромосомаларҙың һәр төрө икешәр булһа, хромосомалар йыйылмаһын диплоид йыйылма (парлы —2n) тип атайҙар.
▲Хромосома бер ДНК молекулаһынан тора. Унда линия (һыҙат) тәртибендә бик күп гендар теҙелеп киткән.
▲Эукариоттарҙың хромосомаларында мотлаҡ функциональ элементтар булып центромера, теломерҙар һәм ДНК репликацияһын башлай торған инициация урыны (нөктәһе) була. Репликация башлана торған урын ( инициация сайты) теломерҙар хромосоманың осонда урынлашҡан. Был ДНК молекулаһына иркенерәк,тиҙерәк репликация үтергә мөмкинлек бирә.
▲Хроматидаларҙың центромералары менән бүлеү орсоғона беркетелеүе, уларҙың бала күҙәнәктәр араһында теүәл бүленеүен тәьмин итә<ref name="MolBiol">{{книга|заглавие=Молекулярная биология клетки: в 3-х томах|ответственный=Б. Альбертс, А. Джонсон, Д. Льюис и др|место=М.-Ижевск|издательство=НИЦ «Регулярная и хаотическая динамика», Институт компьютерных исследований|год=2013|том=I|страниц=808|isbn=978-5-4344-0112-8}} — С. 309—336.</ref>.
Ядро эсендәге хромосомалар төрө, һаны (набор), формаһы һәр төр өсөн уникаль була.
| |||