|
«''Регули провел около 8 месяцев в краю между Обью и Печорой и, странствуя между тамошними инородцами, коих он изучал язык и нравы, записывая все, что слышал, и отмечал направление рек и гор, он успел приобрести весьма подробные сведения о местной географии''» (Отчет о деятельности Русского географического общества за 1846—1847 гг./Зап. Русск. геогр. об-ва—Кн. III.—СПб, 1849.— С. 5). География йәмғиәте Регулиға Төнъяҡ Урал картаһын әҙерләргә тәҡдим яһай, сөнки ул ваҡытта Э. К. Гофман етәкселегендә Уралға экспедиция әҙерләнеп ятҡан була. Антал Регули сәйәхттән ҡайтҡас, Петербургта шул эш менән шөғөлләнә.
== Регули төҙөгән Төнъяҡ Урал картаһы ==
Буласаҡ карта эскизын Регули үҙ юлы маршруты буйлап төҙөй, ул үҙ күҙәтеүҙәренә һәм урындағы халыҡ биргән мәғлүмәттәргә таяна . Академик П. И. Кеппенгә 1847 йылдың 21 ғинуарында ул : «''Карта моя, будучи составлена для этнографических целей, не должна быть рассматриваема с одной только географической точки зрения. Для интересов этнографа нет необходимости, чтобы в географическом начертании страны соблюдена была строгая математическая точность...Яточность…Я старался...старался… составить полную картину главнейших географических условий страны...страны… показать главные направления и повороты рек и возвышенностей, обусловливающих общую физиономию страны''»,- тип яҙа (Перевод письма венгерского путешественника г-на Регули к члену Русского географического общества академику П. И. Кеппену от 21 января 1847 г./Зап. Русск. геогр. об-ва.— Кн. III —СПб., 1849.—С. 160).
Регулиҙың картаһы геодезия нигеҙе булмағанлыҡтан бик теүәл тип әйтеп булмай, ләкин ул Урал тауҙарының төнъяғын быға тиклем төҙөлгән карталарға ҡарағанда теүәлерәк, дөрөҫәрәк тасуирлай. Был картаның төп ҡиммәте - — география объекттарҙа манси атамалары һаҡланыуҙа, уларҙың күбеһе, бигерәк тә тауҙар атамалары, беҙҙең көнгәсә килеп еткән. «Что касается до имен и названий мест,— писал Регули в указанном письме,— то они обозначены со всею полнотой там, где живут вогулы». Карта топонимика буйынса бай материал бирә, тикшеренеүсе үҙе әйткәнсә, «нет ни одной деревушки, ни одной вогульской жилой лачуги, которая не была бы показана на карте» (Перевод письма...—письма…— С. 162. 1983 йылда Регулиның хаттары нәшер ителә).
Регули картаһы бығаса бер кем эшләмәгән этнография һәм география буйынса мәғлүмәт биреүсе карта була, уның исеме үк шуны әйтеп тора: «Этнографическо-географическая карта области Северного Урала, составленная Анталом Регули во время путешествия в 1844 и 1845 годах. СПб., 1846». Унда тәү башлап төнъяҡ Уралдың ерле (иҫке исемдәре) вогул, остяк, самоед һәм зырян халыҡтарының биләп торған ерҙәре теүәл итеп күрһәтелгән.
Венгр ғалимы картала Урал һырты аша үткән бар боронғо төп юлдарҙы ( Елецк, Щугор, Вишера һәм башҡа) күрһәткән.
Картала ер эшкәртеүҙең, урман, йылҡы малы, һарыҡтар , болан үрсетеү райондары сиктәре күрһәтелгән -был Регулиҙың асышы тиергә була. Бығаса бер картала ла ундай мәғлүмәт ҡуймағандар .
Ер эшкәртеүҙең иң төнъяҡ сиге итеп Регули үҙе йөрөгән саҡта ер эшкәртеү булған, йә иһә уға тиклем ер эшкәртеү булған ерҙәрҙе күрһәтә. ул сик Урал һыртының көнбайышында 65°— 65°30' , 64° с. ш. үткән, урал артында Лозьва йылғаһындағы Першин юрт янынан үткән. Регули Пелым
менән Конда йылғалары тирәһендә ер эшкәртеп ҡарау уңышһыҙ була.
Совет власы осоронда ер эшкәртеү хатта Нарьян-Мар, Воркута, Салехард яҡтарына хәтле барып етә.
Регули үҙе төҙөгән картаны Рус география йәмғиәтенең тәүге ултырыштарының береһендә күрһәтә. Уға бик юғары баһа бирелә. Төнъяҡ Уралға киткән экспедиция етәксеһе 3. К. Гофман : «Чтобы увеличить столь очевидно важную пользу этой карты, г. генерал-квартирмейстер Берг приказал тотчас ее налитографировать, так что не только каждый член экспедиции получил по экземпляру для собственного употребления, но можно было на всякий случай разослать их по тамошним местам», -тип яҙа.
«''Чтобы увеличить столь очевидно важную пользу этой карты, г. генерал-квартирмейстер Берг приказал тотчас ее налитографировать, так что не только каждый член экспедиции получил по экземпляру для собственного употребления, но можно было на всякий случай разослать их по тамошним местам''», -тип яҙа.
Регули йыйыған көнкүреш һәм табыныу әйберҙәре Венгерской академии наук в 1847 йылда Венгрия фәндәр академияһының этнография күргәҙәмәһендә күрһәтелә. ▼
▲Регули йыйыған көнкүреш һәм табыныу әйберҙәре Венгерской академии наук в 1847 йылда Венгрия фәндәр академияһының этнография күргәҙәмәһендә күрһәтелә.
== Ғүмеренең һуңғы йылдары ==
| 