Википедия

Ғәбитов Хәбибулла Ғәбделҡаһир улы: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
45 юл:
 
Ғәбитов Хәбибулла Габделҡаһир улы — Башҡортостан автономияһы өсөн Башҡорт милли хәрәкәте эшмәкәре, Башҡорт үҙәк шураһының ағзаһы (1917 й.), шағир, телсе.
[[1886]] йылдың май айында [[Ырымбур губернияһыныңгубернаһы]]ның [[Орск өйәҙе]] [[Әбделкәрим (Баймаҡ районы)|Әбделкәрим]] ауылында (хәҙерге [[Башҡортостан Республикаһы]] [[Баймаҡ районы]]) донъяға килә. Троицк ҡалаһының «Рәсулиә»[[Рәсүлиә мәҙрәсәһендәмәҙрәсәһе]]ндә, 1909—1912 йылдарҙа Өфөлә[[Өфө]]лә «Ғәлиә» мәҙрәсәһендә уҡый.
 
[[«Ғәлиә» мәҙрәсәһенмәҙрәсәһе]]н тамамлағандан һуң Верхотурск, [[Иркутск]], [[Верхнеуральск]] ҡалаларында мәҙрәсәлә уҡыта. Был йылдарҙа шиғри ижад менән шөғөлләнә башлай. Уның тәүге әҫәрҙәре Ырымбурҙа[[Ырымбур]]ҙа нәшер ителгән «Мөғәллим», «Шура», «Тормош» журналдарында баҫылып сыға.
 
1917 й ылдыңйылдың май айында Ғәбитов Хәбибулла Мәскәүҙә I Бөтә Рәсәй мосолмандарының съезында Башҡортостан милли хәрәкәтенең территориаль автономияһы өсөн ойошторолған эшендә ҡатнаша. Ғәбитов милли хәрәкәттең әүҙем ҡатнашыусыһы булып китә.
 
1917 йылдың май айында Башҡорт милли хәрәкәттең беренсе баҫма органы — «Башкорт» гәзитен баҫтырып сығарыу менән шөғөлләнә. Ул 1917 йылдың 20 июлендә Башҡорт үҙәк шураһының органы булараҡ төҙөлә. Ырымбур ҡалаһында аҙнаһына бер тапҡыр иҫке төрөк телендә сыға.
57 юл:
Ҡоролтайҙа Ш . Бабич, Г. Иркәбаев, Н. Таһиров менән берлектә «Тулкын» башҡорт йәштәр берләшмәһен ойоштороуҙа ҡатнаша. Башҡарма комитет составына инә (14, 245 б.].
 
1918 йылдың ғинуар айында Башҡорт хөкүмәте ҡушыуы буйынса Тамъян- Ҡатай автономияларының идаралығын ойоштороу буйынса шөғөлләнә. 1918 йылдың февраль айында Ғ. Иҙелбаев һәм Ғ. Мәғәзов менән Ырымбурға ҡайтыу менән, Баймаҡта[[Баймаҡ]]та урындағы большевиктар тарафынан ҡулға алына,
һорауҙарға һәм туҡмалыуҙарға дусар була.
 
72 юл:
Башҡорт хөкүмәте Ырымбурға ҡайтҡандан һуң «Башҡорт тауышы» гәзитенең исеме алмаша. Башҡорт хөкүмәтенең яңы баҫма органы «Башҡортостан хөкүмәтенең теле» тип атала башлай. Ғәбитов ижади эш менән дә шөғөлләнә: милли ғорурлыҡ һәм башҡорт халҡының яҡшы киләсәккә ышанысы менән һуғарылған шиғырҙар яҙа.
 
Бөтә был әҫәрҙәр 1918 йылдың «Тулкын» ойошмаһы баҫтырып сығарған «Башҡорт моңдары» шиғырҙар йыйынтығына инә. 1918 йылдың октябрь айында Башҡорт хәрби советы приказы менән Ғәбитов, ойошоп ятҡан 7-се Башҡорт уҡсылар полкының полк муллаһы тип тәғәйенләнә. Әммә аҡ командованиеһы яғынан финанслау туҡтатылғас, ноябрь айында 7-се полк таратыла.
 
Ошоноң менән бәйле хәрби советтың яңы приказы сыға: «7-се полкта мулла булып тәғәйенләнгән Хәбибулла Ғәбитов беренсе башҡорт полкының полк муллаһы вазифаһын башҡарыусы булып тәғәйенләнә, беренсе полкты аңлатҡан элекке мулла шул уҡ полктың ярҙамсыһы булып ҡала».
85 юл:
 
30-сы йылдарҙа Хәбибулла Ғәбделҡаһир улы «Көньяк Урал урманы» тресында эшләй. Был ваҡытта башҡорт милли хәрәкәт эшмәкәрҙәрен эҙәрлекләү һәм репрессиялау башлана. 1935 йылда уны милләтселектә ғәйепләп, ҡулға алалар һәм биш йылға иркенән мәхрүм итәләр. Язаны Магаданда үткәрә.
 
1938 йылда лагерҙа Ғәбитовҡа яңы эш ҡуҙғатыла. Уны контрреволюцион троцкистар агитацияһында ғәйепләйҙәр һәм 1938 йылдың 7 апрелендә Дальстрой" буйынса Н КВДНКВД Идаралығы менән ул атыуға хөкөм ителә. 14 апрелдә хөкөм ҡарары үтәлә. Шулай итеп Башҡортостан автономияһы өсөн милли хәрәкәттең күренекле эшмәкәренең ғүмере өҙөлә. 1959 йылдың мартында уның эше яңынан ҡарала, һәм Хәбибулла Ғәбитов үлгәндән һуң реабилитациялана [8, с. 20].
 
Шулай итеп Башҡортостан автономияһы өсөн милли хәрәкәттең күренекле эшмәкәренең ғүмере өҙөлә. 1959 йылдың мартында уның эше яңынан ҡарала, һәм Хәбибулла Ғәбитов үлгәндән һуң реабилитациялана [8, с. 20].
 
== Сығанаҡ ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Ғәбитов_Хәбибулла_Ғәбделҡаһир_улы» битенән алынған