Тәвкилев Ҡотломөхәмәт Мәмеш улы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) |
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
{{Ук}}
'''Тәфтиләү - Ҡотломөхәмәт Мәмеш улы Тәвкилев''' (Алексей Иванович Тевкелев; татар. Təfkilev Qotlımөxəmmət Mameş uğlı, Тәфкилев Котлымөхәммәт Мамеш улы, ''ысын исеме ''Маметев Кутлу-Мухамет, تفكيلف قوتلومحمد; 1674—1766) — татар мырҙалары Тевкелевлар ырыуынан, рәсәй дипломаты, Силәбегә нигеҙ һалыусы, генерал-майор (1755), 1735-1740 йылдарҙағы башҡорт ихтилалдарын баҫтырыуҙа ҡатнаша<ref>[http://ufa-gid.com/encyclopedia/tevkelevy.html Статья «''Тевкелевы''»] // Энциклопедия Башкирии</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=fVKtEDbSvW0 Тевкелев палач и предатель. Геноцид башкир, нападение на казахов]</ref>.
== Биографияһы ==
147 юл:
== Хәтер ==
Баш күтәреүселәргә ҡанһыҙ мөнәсәбәте арҡаһында [[Тәфтиләү]] исеме менән башҡорт йыр фольклорына ингән был әҙәм аҡтығы<ref>[http://www.bashpoisk.ru/video/4224 «Тафтиляу»] ({{lang-ba|«Тәфтиләү»}})</ref><ref>Башкирские народные песни, песни-предания / Авт.-сост. [[Надршина, Фануза Аитбаевна|Надршина Ф. А.]] (на башк., русск. и англ. яз.) — Уфа: Китап, 1997. с.104-106</ref><ref>[http://yir.atspace.com/teftileu.htm слова песни Тевкелев(Тәфтиләү) на башкирском и русском языке]</ref><ref>[http://www.soyuzkuraistovrb.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=334:2011-04-16-09-37-32&catid=17&Itemid=24 Запись песни Тевкелев(Тәфтиләү) в исполнении [[Ахметов, Хусаин Файзуллович|Х. Ф. Ахметова]], песня усвоена в детстве в Баймакском районе. Записана в 1943—1945 гг]</ref>.
== Силәбе өлкәһе энциклопедияһындағы мәғлүмәт ==
''Маметев Кутлу-Мухамет'' тәржемәсе, хәрби офицер, полковник (1734 йылдан), {{comment|дәүләт хеҙмәткәре|чиновник}}, {{comment|алпауыт|помещик}}, завод хужаһы. Суҡындырылған татарҙар ырыуынан.
Пётр I заманында “йәшерен эштәр буйынса тәржемәсе” булып эшләгән, 1722–1723 йылдарҙағы Фарсы походында ҡатнашҡан. 1730 йылда илселек менән Ҡырғыҙ-Ҡайсаҡ Урҙаһындағы Кесе Жузға барып, уны Рәсәй империяһына ҡушыуға ҙур тырышлыҡ һалған, һәм шуның өсөн полковник исемен алған.
1734 йылдан Ырымбур экспедицияһында И. К. Кириловтың ярҙамсыһы булған. Ырымбурға нигеҙ һалыуҙа (1735), 1735–1740 йылдарҙағы башҡорт ихтилалын баҫтырыуҙа ҡатнашҡан. Ҡырғын командаларына етәкселек иткәндә, сикһеҙ ҡанһыҙлығы менән айырылып торған.
1736 йылдың 2(13) сентябрендә Силәбе ҡәлғәһенә нигеҙ һалған.
1739 йылдан Башҡа диндәр һәм сик эштәре Комиссияһы начальнигы. Нескә һәм үтә һиҙгер аҡылға эйә булған, ҡырғыҙ-ҡайсаҡтарҙың һәм башҡорттарҙың йолаларын белгән был кеше Ырымбур крайы өсөн алыштырғыһыҙ чиновник булған. Яңы ерҙәрҙе үҙләштергәндә Тәвкилевтың ҡаҙаныштарын билдәләп, батшабикә Анна Иоанновна уға 1000 йән татар менән бергә Иҫке Балтас ауылында имение бүләк итә. Тәвкилев шулай уҡ татарҙар йәшәгән башҡа имениелар ҙа алған.
Уның улы Осипҡа (Йосоп) атаһынан Өфө наместниклығында 897 йән, Вятскийҙа – 1130, Рязанскийҙа – 83 крәҫтиән алған.
1742 йылда, башҡорт ихтилалдарын баҫтырғаны өсөн, Тәвкилев бригадир чинын алған, 1755 йылда генерал-майор булып киткән.
Көнсығыш мәсьәләләрен яҡшы белеүсе тип иҫәпләнгән. Көнсығыш мәсьәләлре буйынса хатта Екатерина II Тәвкилевҡа мөрәжәғәт иткәне билдәле. Отставкаға китер алдынан Тәвкилев Варзиан-Алексеевский баҡыр иретеүсе заводын төҙөгән.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
Юл 175 ⟶ 191:
* ''Соловьев С. М.'' Чтения и рассказы по истории России. — М., 1989.
* ''Таймасов С.'' Алдар-Кусюмовское восстание и политическое положение Башкортостана в первой трети XVIII века // Ватандаш. 2008. Август. — С. 52—65.
* ''Витевский В. Н. И. И. Неплюев и Оренбургский край в прежнем его составе до 1758. Т. 1. Казань, 1897.''
* ''Дегтярев И. В. “В бору Селябском...” // Рифей: Лит.-краевед. сб. Ч., 1985.''
* ''Гудков Г. Ф. Аксаков С. Т.: семья и окружение / Г. Ф. Гудков, З. И. Гудкова. Уфа, 1990; Попов Л. По следам основателя Челябинска // Врата Рифея: Сб... М., 1996.''
== Һылтанмалар ==
Юл 187 ⟶ 206:
* [http://www.rb21vek.com/499-proklyatie-proklyatogo-murzy.html Проклятие «проклятого мурзы»]
* [http://www.rb21vek.com/500-o-pamyatnikah-chelyabinsk-tema-tevkeleva.html Республика Казахстан Министерство образования и науки Комитет науки Институт истории и этнологии имени Ч. Ч. Валиханова: в казахстанских официальных научных изданиях Алексей Тевкелев в качестве национального героя не характеризуется.]
* [http://www.book-chel.ru/ind.php?id=3690&what=card]
[[Категория:Рәсәй илселәре]]
| |||