Википедия

Өфө яйлаһы: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
ә Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q2461026
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук
}}
'''[[Өфө|Өфө яйлаһы]]'''  — Көньяҡ һәм [[Урал|Төньяҡ Урал]] алдындағы яйла. [[Башҡортостан|Башҡортостанда]]да, [[Пермь крайы]]нда һәм [[Свердловск өлкәһе]]ндә [[Ҡариҙел йылғаһы]] бассейнында урынлашҡан. [[Өфө|Өфө яйлаһы]] төньяҡтан көньяҡҡа табан яҡынса 265 км-ға һуҙылып ята.
 
Яйланың бейеклеге  — 350-450350—450 м (иң бейек урыны  — 517,9 м). Көнсығышта ул 100  м бейеклегендәге һикәлтә менән сикләнгән, көнбайышта яйла һөҙәк итеп түбәнәйә һәм [[Көнсығыш Европа тигеҙлеге]]нә барып тоташа.
 
Ҡасандыр [[Өфө|Өфө яйлаһы]] территорияһы океан төбө булған, шунлыҡтан ул күбеһенсә ултырмалы тау тоҡомдарынан тора. Геологик планда Өфө яйлаһы карстланған, әҙ карстланған һәм бөтөнләйе менән карстланмаған ҡатлы-ҡатлы бәлеште хәтерләткән тау тоҡомдарынан тора.
 
Шулай ҙа Өфө яйлаһының төп тау тоҡомдары  — һыу менән йыуылыусы эзбизташ. Өфө яйлаһы аша ағыусы йылғалар бик күп түгел. Иң төп, әһәмиәтлеләре—әһәмиәтлеләре — [[Ҡариҙел (йылға)|Ҡариҙел йылғаһы]] һәм уның ҡушылдыҡтары: төньяҡта  — Әйс, Һарҫ, [[Төй]]; көнсығышта  — [[Әй]], Бәрәшке, [[Йүрүҙән (йылға)|Йөрүҙән]], Сей Кирзә, [[Яманйылға]], Шарауар, [[Эҫем]]; көнбайышта  — Байҡы, Өрөш, Иреш. Уларҙың ҡайһы берҙәре, миллион йылдар буйына яйланың тәнен ныҡ киҫеп инеп, тәрән каньондар барлыҡҡа килтергән.
 
Карст барлыҡҡа килгеү процесы ныҡ үҫешкәнлектән, Өфө яйлаһында даими инештәр осрамай, ә бары тик ҡар ирегәнлектән һәм ямғырҙарҙан хасил булған ваҡытлыса һыу ағымдары ғына бар. Барлыҡ һыу төрлө соҡорҙар һәм һыу батыштары аша ер аҫтына төшөп юғала. Ҡайһы саҡ йылғалар ҙа бөтөнләйе менән ер аҫтынан аға. Мәҫәлән, [[Яманйылға]] үҙенең башында бер нисә урында ер аҫтына төшөп китә һәм, бары тик 60 километр араны ер аҫтынан үткәс кенә, [[Ҡыҙыл шишмә]] булып ер өҫтөнә килеп сыға. Унан башҡа тағы ла Сәүле, Асҡан һәм башҡа йылғалар ҙа шундайҙарҙан.
13 юл:
Өфө яйлаһының барлыҡ киңлеге лә тәрән, ҡоро үҙәндәрҙән тора. Өфө яйлаһының үҙәндәре бер береһе менән тоташҡан. Элекке масштаблы урман эшкәртеү заманында был үҙәндәрҙә тар киңлекле тимер юлдары селтәре төҙөлгән булған.
 
Өфө яйлаһы киң япраҡлы һәм ҡара энәле ағастар үҫкән урмандар менән ҡапланған. Өфө яйлаһының мул урман байлыҡтары [[ХХ быуат]]тың беренсе яртыһында махсус йәшәүселәр көсө тарафынан күпләп, масштаблы рәүештә эшкәртелгән. [[1990 йыл]]ға тиклем тар киңлекле тимер юлы менән [[Ҡыҙыл шишмә]] ауылы янына ағас ташылған.
 
Өфө яйлаһы территорияһында «Аскинский (Асҡын)», «Первомайский (Беренсе май)» заказниктары ойошторолған. [[Ҡыҙыл шишмә]] һыу сығанағы, Һыбаҡай ҡаяһындағы мәмерйәләр, [[Яманйылға]] һәм Сәрүә йылғалары тәбиғәт ҡомартҡылары булып һанала.
 
== Һылтанмалар ==
* [http://www.perm1.ru/perm/ER9CfE23xp/info.html Уфимское плато  — Пермь, Пермский край]
* [http://yuzhnyj-ural.ru/obekty/hrebtyi/448-ufimskoe-plato.html Справочная статья об Уфимском плато. Сайт «Весь Южный Урал»]
* [http://www.ykoctpa.ru/places/ufimskoe-plato/ Уфимское плато]
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}
 
[[CategoryКатегория:Урал]]▼
{{Russia-geo-stub}}
[[CategoryКатегория:Плато России]]▼
 
[[CategoryКатегория:Рельеф Башкортостана]]▼
▲[[Category:Урал]]
[[CategoryКатегория:География Благовещенского района Башкортостана]]▼
▲[[Category:Плато России]]
[[CategoryКатегория:География Дуванского района]]▼
▲[[Category:Рельеф Башкортостана]]
▲[[Category:География Благовещенского района Башкортостана]]
▲[[Category:География Дуванского района]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Өфө_яйлаһы» битенән алынған