Википедия

Бактериялар: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
13 юл:
}}
 
'''Бактериялар''' — 3 млрд cамаһы йыл элек барлыҡҡа килгән боронғо [[организм]]дар.

Архейҙар кеүек, улар ҙа прокариоттар булып торалар. Йәғни, күҙәнәктәрендә ядроһы һәм мембраналы органоидтары булмай. Нәҫел материалы (нуклеоид) цитоплазмала ята.

Күпселек бер күҙәнәклеләр. Әммә күп күҙәнәктәр тоташып колониялар барлыҡҡа килтергән осраҡтар бар (цианобактериялар).

Бактерияләр микроскопик кескенә, ләкин уларҙың тупланмаларын ''(колонияларын)'' микроскопһыҙ ҙа күреп була.

Күҙәнәктәренең формаһы һәм үҙенсәлектәре буйенса ысын бактериялар бер нисә төркөмгә бүленә:
* шар формаһындағы кокктар;
 
* пар-пар булып бер-берһенә яҡынайған коктарҙан торған диплококтар;
* сылбыр рәүешендә теҙелгән кокктарҙанкоктарҙан торған стрептококтар;
* тығыҙ каптар рәүешендә тупланған кокктарҙанкоктарҙан торған сарциналар;
* коккларҙыңкоктарҙың виноград тәлгәше рәүешендәге тупланмаһы — стафилококтар;
* озонса бактериялар — бациллалар, йәки таяҡсалар;
* йәйә (өтөр) һымаҡ бөгөлгән бактериялар — вибриондар;
* спираль(тулҡын) һымаҡ бөгөлгән оҙонса бактериялар — спириллалар һ. б.
Бактериаль күҙәнәк тышсаһында ғәҙәттә төрлө камсыларҡамсылар һәм төктәр күренә. Былар — хәрәкәт органоидтары. Улар ярҙамында бактериялар шыуышып хәрәкәтләнә.
 
Төҙөлөшө менән улар [[үҫемлектәр]] йәки [[хайуандар]]ҙың ҡамсыларынан һәм төксәләренән айырылып тора. Ҡайһы бер бактериялар «реактив» ысул менән лайла аттырып хәрәкәтләнә.
Юл 41 ⟶ 49:
== Өйрәнеү тарихы ==
[[Файл:Microscope1751.jpg|thumb|left|100px|1751 йылғы микроскоп]]
Оптик микроскоп аша беренсетәүләп бактерияларҙы [[Голландия|голландия]] натуралисы Антони ван Левенгук күрә һәм был турала яҙып ҡалдыра. Үҙе күргән микроскопик йән эйәләрен ул анималькуль» тиа атай.
Үҙе күргән микроскопик йән эйәләрен ул анималькуль» тиа атай.
 
«Бактерии» терминынтермины [[1828 йыл]]да Христиан Эренберг ҡалланатарафынан тәҡдим ителә.
 
1850-се йылдарҙа [[Луи Пастер|Луи Пастер]] бактерияларҙың физиологияһын һәм метаболизмын өйрәнә, уларҙың ауырыу тыуҙырыусытыуҙырыу үҙенсәлеген аса.
 
Артабан [[Кох Роберт|Роберт Кох]] хеҙмәттәре микробиология фәненә ҙур өлөш керетә, ул Кох ауырыуын тыуҙырыусы бактерияларҙы өйрәнә. 1905 йылдаУл [[туберкулёз]]ды өйәрнгән(Кох өсөнтаҡсалары) [[Нобельауырыуын премияһы]]натыуҙырыусы лайыҡбактерияларҙы булаөйрәнә.
 
1905 йылда [[туберкулёз]]ды өйрәнгән өсөн [[Кох Роберт|Роберт Кох]] [[Нобель премияһы]]на лайыҡ була.
Дөйөм микробиология нигеҙҙәрен һәм тәбиғәттә бактериялар роле Бейеринк Мартинус Виллем һәм Виноградский Сергей Николаевич хеҙмәттәрендә сағыла.▼
 
▲Дөйөм микробиология нигеҙҙәреннигеҙҙәре һәм тәбиғәттә бактериялар роле Бейеринк Мартинус Виллем һәм Виноградский Сергей Николаевич хеҙмәттәрендә сағыла.
бактерия күҙәнәшен өйрәнеү 1930 йылда электрон микроскоп уйлап тапҡас башлана. 1937 йылда Э. Чаттон күҙәнәк төҙөлөшө буйынса организмдарҙы прокариот һәм эукариоттарға бүлергә тәҡдим итә. [[1961 йыл]]да Стейниер һәм Ван Ниль был бүленеште тулыһынса рәсмиләштерә. Молекуляр биология үҫеше 1977 йылда бактериялар һәм архейҙар араһында ҙур айырма булыуын аса.▼
 
Бактерия күҙәнәген өйрәнеү 1930 йылда электрон микроскоп уйлап тапҡас башлана.
 
1937 йылда Э. Чаттон күҙәнәк төҙөлөшө буйынса организмдарҙы прокариот һәм эукариоттарға бүлергә тәҡдим итә.
 
▲бактерия күҙәнәшен өйрәнеү 1930 йылда электрон микроскоп уйлап тапҡас башлана. 1937 йылда Э. Чаттон күҙәнәк төҙөлөшө буйынса организмдарҙы прокариот һәм эукариоттарға бүлергә тәҡдим итә. [[1961 йыл]]да Стейниер һәм Ван Ниль был бүленеште тулыһынса рәсмиләштерә. Молекуляр биология үҫеше 1977 йылда бактериялар һәм архейҙар араһында ҙур айырма булыуын аса.
 
== Бүленеү һәм үрсеү ==
Ғәҙәттә прокариоттар икегә бүленеп үрсей. Башта күҙәнәк оҙоная, унда әкренләп арҡыры бүлге яһала, ә һуңынан бала күҙәнәктәр айырылып китә йәки үҙенсәлекле төркемдәртөркөмдәр — сылбыр, пакет һ. б. хасил итеп бәйләнгән хәлдә ҡала (бактерияларҙа).
 
Уңайһыҙ шарттарҙа күп бактериялар споралар хасил итә: нәҫелсәнлек материалын йөрөтөүсе цитоплазманың бер өлөшө айырыла һәм күп ҡатлаулы ҡалын капсула менән ҡаплана. Күҙәнәк «кипкән» кеүек була — матдәләр алмашыныу процестары туҡтала.
 
Бактерияларҙың споралары бик тотороҡло; кипкән хәлдә улар тереклек һәләтен оҙаҡ йыллар буйына һаклай. Антибиотиктар менән актив дауаланыуға ла ҡарамаҫтан, ауырыу кеше организмында иҫән ҡала ала.
 
Споралар ел һәм башҡа юлдар менән тарала. Уңайлы шарттарға эләгеп, спора әүҙем бактериаль күҙәнәккә әүерелә.
Уңайһыз шарттарҙа күп бактериялар споралар хасил итә: нәселсәнлек материалын йөртөүсе цитоплазманың бер өлөшө айырыла һәм күп ҡатлаулы ҡалын капсула менән каплана. Күҙәнәк «кипкән» кебек була — матдәләр алмашы процесстары туктала. Бактерияларҙың споралары бик тотроҡло; кипкән хәлдә улар тереклек һәләтен оҙаҡ йыллар буйына һаклай һәм, антибиотиктар менән актив дәуаланыуға ла ҡарамаҫтан, ауыыру кеше организмында иҫән ҡала ала. Споралар ел һәм башҡа юлдар менән тарала. Уңайлы шарттарға эләгеп, спора актив бактериаль күҙәнәккә әүерелә.
 
== Туҡланыу ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Бактериялар» битенән алынған