Бактериялар: өлгөләр араһындағы айырма

* пар-пар булып бер-берһенә яҡынайған [[кокктар]]ҙанкоктарҙан торған [[диплококктар]]диплококтар;

* сылбыр рәүешендә теҙелгән кокктарҙан торған [[стрептококктар]]стрептококтар;

* тығыҙ каптар рәүешендә тупланған кокктарҙан торған [[сарциналар]];

* коккларҙың виноград тәлгәше рәүешендәге тупланмаһы — [[стафилококктар]]стафилококтар;

* озонса бактериялар — [[бациллалар]], йәки таяҡсыктартаяҡсалар;

* [[йәйә һымаҡ бөгөлгән бактериялар]] — [[вибриондар]];

* шпорспираль(тулҡын) һымаҡ бөгөлгән [[оҙонса бактериялар]] — [[спириллалар]] һ. б.

Бактериаль күҙәнәк тышсаһында ғәҙәттә төрлө [[камсылар]] һәм [[төктәр]] күренә. Былар — [[хәрәкәт органоидтары]], улар ярҙамында бактериялар шыуышып хәрәкәтләнә. Төзөлөшө менән улар [[үҫемлектәр]] йәки [[хайуандар]]ҙың камсыларынан һәм керфексектәренән айырылып тора. Кайһы бер бактериялар «реактив» ысул менән лайла сыгарып хәрәкәтләнә. Прокариоттарҙың күҙәнәк стенкаһы бик үҙенсәлекле төҙөлгән һәм уның составында эукариоттарҙа, йәғеи күҙәнәктәәрендә формалашҡан ядроһы булған организмдарда (мәҫәлән, үҫемлектәрҙә һәм хайуаннарҙа) осрамай торған ҡушылмалар була. Ғәҙәттә улар шаҡтай ныҡ. Үның нигеҙен целлюлозаға, йәки клетчаткаға яҡын матдә тәшкил итә. (Клетчатка — үҫемлек күҙәнәге стенкаһын төзөүсе ҡатмарлы углевод.) Күп бактерияларҙең күҙәнәк тышсаһы лайла менән ҡапланған. Цитоплазма үҙен күҙәнәк стенкаһынан айырып тороусыы мембрана менән сикләнгән.

[[Цитоплазма]]лаЦитоплазмала мембраналар әҙ һәм улар тышҡы цитоплазматик мембрана сығынтыларынан ғибәрәт. Мембрана менән сикләнгән органоидтар ''([[митохондриялар]], [[пластидлар]] һ. б.)'' бөтөнләй юҡ.

Акһым синтезы [[эукариоттар]]ҙыҡынананэукариоттарҙыҡынанан күпкә кесерәк [[рибосома]]ларҙарибосомаларҙа бара. Тереклек эшсәнлеген тәэмин итеүсе барлыҡ [[ферменттар]] цитоплазмаға таралған йәки цитоплазматик мембрананың эске өслөгенә береккән.

Оптик микроскоп аша беренсе бактерияларҙы [[Голландия|голландия]] натуралисы [[Левенгук, Антони ван|Антони ван Левенгук]] күрә һәм был турала яҙып ҡалдыра.

«Бактерии» терминын [[1828 йыл]]да [[Эренберг, Христиан Готфрид|Христиан Эренберг]] ҡаллана.

Дөйөм микробиология нигеҙҙәрен һәм тәбиғәттә бактериялар роле [[Бейеринк Мартинус Виллем|Бейеринк Мартинус Виллем]] һәм [[Виноградский Сергей Николаевич|Виноградский Сергей Николаевич]] хеҙмәттәрендә сағыла.

Бактерияларҙың зарарлылары ла күп. Уларның төрлө төрҙәре аҙыҡҡа үтеп, үҙендә барған мәтдәләр алмашы нәтижәһендә, кеше өсөн ағыулы мәтдәләр бүлеп сығара һәм аҙыкты боҙа. Патоген (грекча «патос»— ауыру һәм «генезис»— килеп сығыу, тыуыу) бактериялар айырыуса ҡурҡыныслы. Улар кешелә һәм хайуандарҙа үпкә ялҡынһыныуы, [[туберкулез]], [[аппендицит]], [[сальмонеллёз]], [[чума]], [[ваба]] һ. б. шундай ауыруҙар китереп сығара. Бактериялар үҫемлектәрҙе лә зарарлай.