Гималай тауҙары: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) |
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) |
||
29 юл:
Үҙәк Азия менән Көнъяҡ Азия араһындағы тауҙар оҙонлоғо- 2900 км һәм киңлеге -350 км . Майҙаны- яҡынса 650 мең км²<ref name="БСЭ"/>. Тау һырттарының уртаса бейеклеге- 6 км , Гималай тауҙарының иң бейеге- [[Джомолунгма]](Эверест) шулай уҡ Ерҙең иң бейек тауы булып һанала( 8848 м)<ref name="Everest not as tall as thought">[http://www.abc.net.au/science/news/enviro/EnviroRepublish_1478658.htm Everest not as tall as thought]{{ref-en}}</ref> . Бында 10 иң бейек тау урынлашҡан , уларҙың һәр береһенең бейеклеге [[диңгеҙ кимәле]]нән 8000 м ашыу. Гималай тауҙарынан төнъяҡ-көнбайышта икенсе иң бейек тауҙар системаһы — [[Каракорум (горная система)|Каракорум]] һуҙылып китә.
Гималай тауҙары Һинд-Ганг тигеҙлеге буйлатып, 3 баҫҡыс хасил итеп, ҡалҡып тора, улар Сивалик (Гималай алды), Кесе Гималай ( Пир-Панджал һырты, Дхаоладхар һәм башҡа) һәм улар араһында - буй-буй уйпатлыҡтар ( Катманду үҙәне, Кашмир үҙәне һәм башҡа ) аша Оло Гималай тауҙары( Ассам, Непал, Кумаон һәм Пенджаб Гималайы)<ref name="ГЭ">{{cite web|url=http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/82/ГИМАЛАИ|title=Гималаи|publisher=Географическая энциклопедия|accessdate=2012-09-13|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BSbHDul8|archivedate=2012-10-16}}</ref>.
Диңеҙ кимәленән 8 км бейек булған Оло Гималай тауҙары, иң тәбәшәк артылыштар 4 км бейеклектә. Оло Гималай тауҙарына Альп тауҙары төрөндәге һырттар , ныҡ бейек тауҙар , ҡалын боҙ ҡатламдары (майҙаны 33 мең км² артыҡ) хас<ref name="ГЭ"/>. Көнсығыштан был һыртты Брахмапутра үҙәне сикләй, көнбайыштан — Һинд йылғаһы (был ҡеүәтле дарьялар өс яҡлап тау системаһын уратып аға ). Төнъяҡ- көнбайыш яҡта иң һуңғы Гималай һырты- Нанга-Парбат (8126 м), көнсығышта — Намджагбарва (7782 м).
37 юл:
Иң тәбәшәк Сивалик һырты бөтә тау һырттары теҙмәһе буйлап, Брахмапутранан Һинд йылғаһына тиклем һуҙылған, уның бейеклеге бер ерҙә лә 2 км артмай.
Гималай тауҙарында [[Көнъяҡ Азия|Көнъяҡ Азии]]ның иң ҙур йылғалары — [[Һинд]], [[Ганг]],
=== Климаты ===
Гималай тауҙары Һинд уйһыулығын Тибет тауҙарынан айырып тора. Тауҙарҙың көнъяҡ һырты сезонлы
Йәй көнө бейектә, тау түбәләрендә температура −25 °C, ҡыш −40 °C тиклем төшә. Бында йыш ҡына көслө ел- дауылдар була ( тиҙлеге- 150 сәғ/км ) һәм һауа торомшо бик тиҙ үҙгәреүсән.
=== Боҙлоҡтар ===
Гималай [[боҙлоҡтар]]ының майҙаны 33 000 км², унда ҡар ҡатламының күләме 6 600 км³ самаһы . Боҙлоҡтар иң бейек һәм ҙур тау массивтарында һәм түбәләрендә урынлашҡан. Оҙонлоҡтары буйынса
Боҙ тарлауыҡтары, боҙ шыуып төшөү һәм боҙлоҡтарҙағы ярыҡтар зонаһы гел үҙгәреп тора. Таралып торған фирн ҡары ҡырҙары бик һирәк осрай, сөнки уларҙың хасил булыуына бейек ҡаялар ҡамасаулай. Боҙлоҡтар ирегәндә
Гималай тауҙарының көнбайышында ҡар һыҙатының оҙонлоғо- көнъяҡ һырттарҙа - 5000 м һәм төнъяҡта- 5700—5900 м . Гималайҙың көнсығышында көнъяҡ һырттарҙа ҡар сиге 4500—4800 м , төнъяҡта — 6100 м бейеклектә урынлашҡан. Боҙлоҡтар башлыса дендрит (йәки Гималай) тибында, улар ҡар һыҙатынан 1300—1600 м түбәнерәк төшә<ref name="БСЭ"/>.
=== Үҫемлектәр донъяһы ===
Гималай тауҙарында үҫемлектәр
Ҡоро төнъяҡ һырттарҙа муссондар тәьҫире көслө түгел, бында тау далалары һәм ярым сүллектәр күп. Тауҙар итәгендә ҡоро саванналар һәм ылыҫлы урмандар, ары ҡуйыраҡ япраҡлы урмандар. Көнбайыштағы Гималай тауҙары алдында дхак (''Butea monospera'') ағасы үҫә, ул ҡиммәтле сайыр менән ағас материалдары бирә.
Көнсығышта 1 км бейеклеккә хәтле һырттар еүеш һәм һаҙлыҡлы [[джунгли|джунгли]] тибындағы
2 км бейеклектә һәм унан юғарыраҡ имән, [[магнолия]], [[каштан]] һәм саған үҫкән [[япраҡлы урман]]. 2,6 км юғарыраҡ [[ылыҫлы]] ағастар, Гималай ҡарағайы һәм кедр үҫә.
3,5 км - 4 км бейеклектә - [[рододендрон]]дар һәм кәрлә ҡыуаҡтар һәм бейек тауҙарҙа үҫеүсе мүктәр. 5 км бейеклектән башлап— гляциаль- ниваль
Мәңгелек боҙлоҡтар сиге- көнъяҡта 4,5 км һәм төнъяҡта 6 км .
67 юл:
=== Хайуандар донъяһы ===
Гималай тауҙарындағы хайуандар донъяһы ландшафттың үҙенсәлегенә бәйле.
{{Панорама|EverestMosaic.jpg|1000px|''Гималаи с борта [[Международная космическая станция|Международной космической станции]]. [[2004 год]]''}}
| |||