Шартлаусы матдәләр: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) |
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) |
||
120 юл:
Сыңғыҙхан ҡытай оҫталарын ғәскәрендә йөрөтөп, был шартлатҡыстар менән ҡалаларҙың стеналарын емерттергән. Тикшеренеүселәр башта дары шартлатҡыс итеп, һуңынан ғына атыу ҡоралында ҡулланыла башлаған тип иҫәпләй. XIV быуат башынан шартлатҡыстар йәҙрә атыу өсөн артиллерияла ҡулланыла башлай<ref name="gorn_enc_1986"/>; 1382 йылда Мәскәү халҡы стена артиллерияһынан Туҡтамыш хан ғәскәренә ҡаршы атҡан. Рәсәйҙә дарылы мылтыҡтар тәү тапҡыр 1389 йылда Мәскәүҙе һаҡлағанда ҡулланылған. Ҡайһы бер илдәрҙә тау һырттары аша туннелдәр эшләү өсөн шартлатҡыс матдәләр ҡулланыла , артиллерия гранаталары эшләп сығара башлайҙар<ref name="gorn_enc_1986"/>.
[[Файл:Maine explosion.jpg|thumb|<center>Подрыв в [[гавана|гаванской]] бухте американского крейсера «[[USS Maine (ACR-1)|Мэн]]»]]
Бер нисә быуат буйы төтөнлө дары ғына ҡулланылған. Эҙләнеүҙәр булған, мәҫәлән, М. В. Ломоносов[[М.В. Ломоносов|М. В. Ломоносов]] «Диссертация о рождении и природе селитры» (1749) тигән эш яҙа. [[Франция|Франция]] химиктары А. Л. Лавуазье һәм К. Л. Бертолле хлоратлы дары формулаһын эшләй («бертоллет тоҙо» менән). Барыбер шартлатҡыс матдә эшләүҙә дары төп урында ҡала бирә <ref name="we_1994"/>
XVIII быуат аҙағында бик зыянлы «гремучее серебро» эшләнә . 1788 йылда артиллерия снарядтары эшләүҙә ҡулланыла торған пикриновая кислота алына. Англия ғалимы Э. Говард «гремучая ртуть» аса ([[1799 ]])
| |||