Википедия

Шартлаусы матдәләр: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Sherbn (фекер алышыу | өлөш)
14 248 төҙәтеү
Sherbn (фекер алышыу | өлөш)
14 248 төҙәтеү
116 юл:
682 йылда[[Ҡытай |Ҡытай]]ҙа әлеге төтөнлө дарыға оҡшаш матдәләр уйлап сығарыла, уның составына [[селитра]], көкөрт һәм утын онтағы инә<ref name="gorn_enc_1986"/>; башта ул пиротехникала, һуңыраҡ һуғышта ҡалланыла башлай .
 
Европала шартлатҡыстар XIII быуаттан башлап документтарҙа осрай башлай<ref name="gorn_enc_1986"/> ([[1250 год]]йыл тирәһе), тарихсылар тәғәйен генә итеп уйлап сығарыусыны атай алмай (йә Бертольд Шварц, йәРоджер Бэкон, йә иһә Италияның Болонья ҡалаһында([[1216 йылда).
 
Сыңғыҙхан ҡытай оҫталарын ғәскәрендә йөрөтөп, был шартлатҡыстар менән ҡалаларҙың стеналарын емерттергән. Тикшеренеүселәр башта дары шартлатҡыс итеп, һуңынан ғына атыу ҡоралында ҡулланыла башлаған тип иҫәпләй. XIV быуат башынан шартлатҡыстар йәҙрә атыу өсөн артиллерияла ҡлланыла башлай<ref name="gorn_enc_1986"/>; [[1382 йыл]]да Мәскәү халҡы стена артиллерияһын Туҡтамыш хан ғәскәренә ҡаршы ҡулланған. Рәсәйҙә дарылы мылтыҡтар тәү тапҡыр[[1389 йыл]]да Мәскәүҙе һаҡлағанда ҡулланылған. Ҡайһы бер илдәрҙә тау һырттары аша туннелдәр эшләү өсөн шартлатҡыс матдәләр ҡуллана , артиллерия гранаталары эшләп сығара башлайҙар<ref name="gorn_enc_1986"/>.
128 юл:
1884 йылда француз инженеры Поль Вьель рецепт төтөнһөҙ дары рецебы уйлап сығара<ref name="gorn_enc_1986"/>. Ошо уҡ ьыуат аҙағында [[тротил]] (1863), гексоген (1897) һәм башҡа шартлатҡыс матдәләр ҡулланыла башлай <ref name="gorn_enc_1986"/><ref>{{книга |автор=Беляков А. А., Матюшенков А. Н. |часть=2: Боеприпасы |заглавие=Оружиеведение |место=Челябинск |издательство=Челябинский юридический институт МВД России |год=2004 |страниц=200}}</ref>, уларҙы рус инженеры Д. И. Андриевский ( 1865 ) һәм швед А. Нобель ( 1867)гремучертутный капсюль-детонатор уйап сығарғас ҡына ҡуллана башлайҙар<ref name="gorn_enc_1986"/>.
 
Баштараҡ А. Нобел уйлап сығарған шартатҡыс матдәләр киң файҙаланылған ( гурдинамиттар, пластичные динамиты и порошкообразные нитроглицериновые смесевые взрывчатые составы)<ref name="gorn_enc_1986"/>. Аммиаклы-селитралы шартлатҡыс матдәләр И. Норбин һәм И. Ольсен (Швеция) тарафынан 1867 йылда уҡ алынған, уларҙы [[Беренсе донъя һуғышы|Беренсе донъя һуғышы]] йылдарында ғына сәнәғәт етештерә башлай<ref name="gorn_enc_1986"/>. Улар хәүфһеҙерәк булғанға күрә 30 XX йылдың 30 йылдарынан башлап, сәнәғәттә күпләп етештерелә башлайҙари<ref name="gorn_enc_1986"/>.Советтар Союзында Бөйөк Ватан һуғышынан һуң сәнәғәт башлыса уларҙы етештереүгә күсә <ref name="gorn_enc_1986"/>. Сит илдәрҙә динамиттан аммиак-селитралы шартлатҡыстарға XX быуаттың 50-се йылдарында күсәләр<ref name="gorn_enc_1986"/>.
Среди промышленных взрывчатых веществ изначально широкое распространение по патентам А. Нобеля получили гурдинамиты, затем пластичные динамиты и порошкообразные нитроглицериновые смесевые взрывчатые составы<ref name="gorn_enc_1986"/>. Стоит подчеркнуть, что первые патенты на некоторые рецепты аммиачно-селитренных взрывчатых веществ были получены ещё И. Норбином и И. Ольсеном (Швеция) в 1867 году, однако их практическое использование для снаряжения боеприпасов и для промышленных целей выпало на годы [[Первая мировая война|Первой мировой войны]]<ref name="gorn_enc_1986"/>. Так как этот вид взрывчатки проявил себя гораздо более безопасным и экономичным, чем традиционный динамит, то начиная с 30-х годов XX века масштабы его использования в промышленных приложениях существенно выросли<ref name="gorn_enc_1986"/>. После [[Великая Отечественная война|Великой Отечественной войны]] на территории [[Союз Советских Социалистических Республик|Советского Союза]] аммиачно-селитренные подрывные составы (поначалу — в виде тонкодисперсных [[аммонит]]ов) стали доминирующим видом промышленных взрывчатых веществ<ref name="gorn_enc_1986"/>. За рубежом процесс массового переоснащения промышленности с динамитов на аммиачно-селитренные взрывчатые вещества начался примерно в 50-х годах XX века<ref name="gorn_enc_1986"/>.
 
XX быуаттың 70-се йылдарынан башлап, ябай гранулаланған һәм составында һыу булған аммиак-селитралы рецептар , нитроҡушылмалар ҡулланыла<ref name="gorn_enc_1986"/>. Индивидуаль шартлатҡыс матдәләр (тротил)шашка эшләгәндә ҡулланыла. Уларҙы оҙаҡ ваҡыт һыуторған шахталарҙа оҙак зарядлау өсөн таҙа килеш (гранулотол) һәм төрөлө һыуға бирешмәй торған ҡатнашмаларҙа (гранулированных и суспензионных) ҡулланалар<ref name="gorn_enc_1986"/>. Тәрәнгә быраулаусы нефть скважиналарында прострелочный эштәрҙә октоген һәм гексоген ҡулланыла<ref name="gorn_enc_1986"/>.
Начиная с 70-х годов XX века основной разновидностью промышленной взрывчатки становятся простейшие составы гранулированных и водосодержащих аммиачно-селитренных рецептур, не содержащие в себе нитросоединений или других индивидуальных взрывчатых веществ. Кроме них также используются смеси с нитросоединениями<ref name="gorn_enc_1986"/>. Некоторое практическое значение сохранили тонкодисперсные аммиачно-селитренные взрывчатые составы, прежде всего — для снаряжения патронов-боевиков и для проведения некоторых специфических видов взрывных работ<ref name="gorn_enc_1986"/>. Индивидуальные взрывчатые вещества, в основном — тротил, продолжают применяться для изготовления шашек. Помимо этого их используют для длительного заряжания обводнённых скважин в чистом виде ([[гранулотол]]) и составе разнообразных высоководоустойчивых смесей (гранулированных и суспензионных)<ref name="gorn_enc_1986"/>. Для выполнения прострелочных работ в глубоких нефтяных скважинах до сих пор продолжает применяться [[октоген]] и [[гексоген]]<ref name="gorn_enc_1986"/>.
 
== Һылтанмалар ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Шартлаусы_матдәләр» битенән алынған