Зиновьев Григорий Евсеевич: өлгөләр араһындағы айырма

'''Григорий Евсеевич Зиновьев''' (ысын фамилияһы — '''Радомысльский''', шулай уҡ әҙәби исем булараҡ ҡулланған; төрлө сығанаҡтарында йәһүд исемдәре сифатында беренсе булып Евсей һәм Овсей исеме күрһәтелә, икенсе исеме — Герш, Гершен, Гершон һәм Гирш, атаһының исеме Арон<ref name="imena">В пост-советских источниках указывали следующие варианты настоящего имени и фамилии Зиновьева: Зиновьев (Радомысльский) Григорий Евсеевич (Евсей-Гершен Аронович) (Известия ЦК КПСС, 7, июль, 1990 г.); Зиновьев Григорий Евсеевич (наст. фам. и имя Радомысльский Овсей-Гершен Аронович) (''Шикман А. П.'' Деятели отечественной истории. Биографический справочник. Москва, 1997 г.); Зиновьев Григорий Евсеевич (настоящие фамилия и имя — Радомысльский Овсей-Герш Аронович) (Политические деятели России 1917. биографический словарь. Москва, 1993)[http://www.hrono.info/biograf/zinovev.html]</ref>; [[23 сентябрь|11 (23) сентябрь]] [[1883 йыл|1883]],  — {{Үлгән көнө|25|8|1936}}) — Рәсәй революционеры, совет сәйәси һәм дәүләт эшмәкәре. Партия Үҙәк Комитетының Политбюроһы ағзаһы (1921—1926), РКП(б)-ның Үҙәк Комитеты Политбюроһы ағзалығына кандидат (1919—1921). РКП(б)-ның Үҙәк Комитеты Ойоштороу бюроһы (Оргбюро) ағзаһы (1923—1924).

Өс тапҡыр ([[1927]], [[1932]] һәм [[1934 йылдарҙайыл]]дарҙа) эҙәрләп килгән ВКП (б)-нан сығарылған һәм ике мәртәбә тергеҙелгән. Атып үлтерелә.

[[Файл:FichaPolicialDeZinoviev1908.jpg|слева|мини|Зиновьев ҡулға алынған ваҡытта. 1908 йылдайыл]]

Евсеевич Григорьевич Елисаветградта ([[1924 йыл|1924]]—[[1934 йыл|1934 йылдарҙа]]дарҙа ҡала уның исемен ҡалаһы исемен йөрөтә — -Зиновьевск, 2016 йылға тиклем — [[Кировоград]], хәҙер — [[Кропивницкий]]) бай [[Йәһүдтәр|йәһүд]] ғаиләһендә тыуған. Белемен өйҙә атаһы, һөт фермаһы хужаһы, Аарон Радомысьский етәкселегендә ала.

Революция хәрәкәтендә [[1901 йыл]]дан ҡатнаша, шул ваҡытта уҡ РСДРП-ға инә. Новороссияла эшселәр стачкаларын ойошторғаны өсөн полиция эҙәрлекләүенә дусар булып, 1902 йылда Берлинға[[Берлин]]ға күсеп китә, һуңынан Парижда[[Париж]]да һәм Бернда[[Берн]]да йәшәй, тап шунда 1903 йылда [[Ленин Владимир Ильич|В.]] [[Ленин Владимир Ильич| И.]] [[Ленин Владимир Ильич| Ленин]] менән таныша. Һуңынан юлбашсының иң яҡын кешеләренең береһе булаһәмһәм оҙаҡ ваҡыт Европаның социалистик ойошмаларында уның даими вәкиле була. 1903 йылда РСДРП-ның II съезында Зиновьев Лениндың позицияһын яҡлап сыға, большевиктар яғына күсә һәм иленә ҡайта. Украина территорияһында әүҙем пропаганда эшен алып бара.

Ауырыу сәбәпле [[1904 йыл]]да ҡабаттан илде ташлап китә. Берн университетына химия факультетына уҡырға инә, ләкин [[1905 йыл|1905]]—[[1907 йыл|1907 йылдарҙы]]дарҙағы революцияла ҡатнашыу өсөеөсөн Рәсәйгә ҡайта. РСДРП-ның Петербург комитетына һайлана, әммә ауырыуы арҡаһында ҡабаттан Бернға китә һәм был юлы юридик факультетына уҡырға инә. [[1906 йыл]]да [[Санкт-Петербург|Петербургҡа]] ҡайта. Партияның партияһының V Лондон съезында, бик күп тауыш йыйып, Үҙәк КомитетынаКомитетҡа һайлана. «Социал-демократ» һәм «Вперед» гәзиттәренең мөхәррирҙәренең береһе була. [[1908 йыл]]да ҡулға алына, ләкин 3 айҙан ауырыуы арҡаһында азат ителә һәм ленинЛенин менән бергә Австрия территорияһы — Галицияға күсеп китә.

[[1917 йыл|1917 йылдың]]дың 3 апрелендә Зиновьев, уның икенсе ҡатыны Злата Лилина Стеван улы Стефан менән һәм уның беренсе ҡатыны Сарра Равич, Ленин менән бергә пломбаланған вагонда РәсәйҙәРәсәйгә ҡайта. 1917 йылдың 4 июль ваҡиғаларынан һуң, Ваҡытлы хөкүмәттең эҙәрләүҙәренән йәшеренеп, Ленин менән бергә Разлив күлендә ҡыуышта йәшәй. [[Бөтә Рәсәй Ойоштороу йыйылышынайыйылышы|Ойоштороу йыйылышы]]на һайлауҙарҙа большевиктар исемлегендә Лениндән һуң икенсе булып тора.

10 октябрҙә (яңы стиль буйынса 23 октябрҙә), большевиктарҙың Үҙәк Комитетының ябыҡ ултырышында Каменев Лев БорисовичменәнБорисович менән берлектә Лениндың ҡораллы ихтилалы тураһындағы резолюцияһына ҡаршы сығыш яһай һәм ихтилал барышында Ваҡытлы хөкүмәттең ҡолатыуына ҡаршы тауыш бирә (әле иртә тип һанай). Улай ғына түгел, Зиновьев һәм Каменев үҙенең ҡаршылығын меньшевиктарҙың «Новая жизнь» баҫмаһында асыҡ сығыш яһап күрһәтәләр һәм шуның менән, ысынында, хөкүткәхөкүмәткә большевиктарҙың һәм эсерҙарҙың ниәтен асып һалалар. Ленин Зиновьев һәм каменевтыңКаменевтың был ғәмәлдәрен хыянатсыл ҡылыҡ тип иҫәпләй. Шуға күрә большевиктар партияһы етәкселеге уларҙы партиянан сығарыу мәсьәләһен ҡуя, әммә комитет исеменән сығыш яһауҙы тыйыу менән менәнгенә сикләнә. Һуңынан Ленин үҙенең «Васыятнамә»һендә булған хәлде телгә ала: «''Каменев менән Зиновьевтың Октябрь эпизоды, әлбиттә, осраҡлылыҡ булманы''».

Бер аҙҙан һуң, [[Санкт-Петербург|Петроградта]] большевиктар һәм һул эсерҙар власты баҫып алғандан һуң, 1917 йылдың 25 октябрендә (яңы стиль буйынса 7 ноябрь) ҡораллы ихтилал барышында яңы власҡа ҡаршы тәүге сығыштар билдәләнә. 29 октябрҙә Викжель — Бөтә Рәсәй тимер юлсыларының башҡарма комитеты — бер төрлө социалистик хөкүмәтен булдырыуын талап итеп забастовка иғлан итә, хөкүмәткә эсерҙар, меньшевиктар һәм большевиктар апартияларыпартиялары инергә тейеш була, әммә революция лидерҙарынан — Лениндан һәм Троцкийҙан тыш. Зиновьев, Каменев, Виктор Ногин һәм Алексей Рыков Викжель менән һөйләшеүҙәр алып барыу һәм уның талаптарын бөтә социалистик көстәрҙе контрреволюцияға ҡаршы туплау йәһәтенән, үтәү кәрәклеге яҡлы булалар. Төркөм үҙ яғына Үҙәк Комитеттың күпселеген үҙ яғына ауҙара алыуына ҡарамаҫтан, ПетроградҡалағаПетроград ҡалаһына килеп ингән ерҙәрҙәге Керенский — Краснов сығышының уңышһыҙлығы ғына Ленин һәм Троцкийға баш күтәргән профсоюздар менән башланған һөйләшеүҙәрҙе туҡтатырға мөмкинлек бирә. 4 ноябрҙә яуап итеп Зиновьев, Каменев, Рыков, Ногин һәм Милютин Үҙәк комитеты составынан сығыу тураһында ғариза бирәләра. Икенсе көндө Ленин Үҙәк Комитетты ташлап сыҡҡан большевиктарҙы «дезертир» тип ғәйепләгән белдереү менән сығыш яһай.

Партияның уға ҡарата ышанысы Зиновьевты Коммунистик Интернационал Башҡарма Комитеты рәйесе итеп тәғәйенләнеүән күренеп тора ([[1919 йылдыңйыл]]дың мартынмартынан [[1926 йыл]ға тиклем, [[Сталин Иосиф Виссарионович|Сталин]] менән конфликты арҡаһында посынан китә). «Коминтерн юлбашсыһы» тип йөрөтөлә. Рәйеслеге осоронда фракция ығы-зығыларына юл ҡуя һәм беренсе булып Көнбайыш Европа социал-демократ партияларына ҡарата «социал-фашизм» терминын ҡуллана.

П. А. Сорокин күрһәтеүенсә, Зиновьев «ҡыҙыл террор» сәйәсәтенең төп ойоштороусыһы булараҡ Петроград интеллигенцияһына һәм элекке дворяндарға ҡаршы була. Интеллигенттар араһында уны «Гришка Третий» тип йөрөтәләр (Григорий Отрепьев һәм Григорий Распутиндан һуң). Атап әйткәндә, 1921 йылда Петроград Советы ҡарары буйынса «"Таганцев заговор»"ында ҡатнашыусылар, шул иҫәптән шағир Николай Гумилев, атып үлтереләләр. Ысынында заговор тураһында эш Петроград ЧК-һы тарафынан уйлап сығарылған була.

Әммә [[1925 йыл|1925 йылдың]]дың декабрендә ВКП(б)-ның XIV съезында Зиновьев Каменев һәм Ленинград делегацияһы ярҙамы менән [[Сталин Иосиф Виссарионович|Сталин]] (Молотов, Рыков, [[Бухарин Николай Иванович|Бухарин]] һ. б.) төркөмөнә һәм партия күпселегенә ҡаршы сығыш «яңы оппозиция» исеменән ҡаршы сығыш яһай. [[1926 йыл]]да уны Ленсовет һәм [[Коммунистик интернационал|Коминтерн]] етәкселегенән ситләтәләр, Үҙәк Комитеты ҡараррыҡарары буйынса Политбюронан сығаралар. Троцкий менән берләшеүе [[1927 йыл]]да Зиновьевты шулай уҡ Үҙәк Комитетан сығарыуға булышлыҡ итә, уны партиянан сығаралар һәм һөрәләрһөргөнгә ебәрәләр. Уның яҡыларыяҡлылары шулай уҡ язаға тарттыралалар.

[[1928 йыл]]да, тәүбә иткәндән һуң, Ҡабаттанҡабаттан партияла тергеҙелә, Ҡаҙан университетының ректоры итеп тәғәйенләнә. Әҙәби-публицистик эшмәкәрлек менән шөғөлләнә. [[1932 йыл]]ды<nowiki/>ңдың октябрендә ҡабаттан партиянан сығарыла һәм ҡулға алына («Марксист-ленинсылар Союзы» тураһында еткермәгәне өсөн), ОГПУ янындағы кәңәшмә уны 4 йылға хөкөм итә һәм Кустанайға ебәрә. Һөргөндә ул [[Адольф Гитлер| Адольф Гитлерҙың]] «Майн Кампф» хеҙмәтен тәржемә итә<ref>{{Cite web|title=«Майн Кампф». Что делать?|url=http://gefter.ru/archive/13902|author=[[Ватлин, Александр Юрьевич|Ватлин А.]]|publisher=Гефтер|date=24 декабря 2014|accessdate=2015-01-05}}</ref>.

[[1933 йыл]]да Политбюро ҡарарына ярашлы<ref>[http://www.rusarchives.ru/evants/exhibitions/xviiexp/217.shtml Черновик решения Политбюро ЦК ВКП(б) о восстановлении в партии Л. Каменева и Г. Зиновьева. 12 декабря 1933 г.]</ref> . ВКП(б) сафында тергеҙелә һәм Центросоюзға эшкә ебәрелә. Партияның XVII съезына 1934 йылдың февралендә саҡырыла, съезда СталинСталинға һәм уның арҡаҙаштарыарҡаҙаштарына маҡтауҙар яуҙыра һәм тәүбә итә.

Әҙәби эшмәкәрлек менән шөғөлләнә, ЖЗЛ серияһындағы «Карл Либкнехт"» китапкитабы авторы. 1934 йылдың апрель- июлендә — журналдарҙың редколлегия ағзаһы, «Большевик» журналы мөхәрриәтенең ағзаһы.