Ҡибла: өлгөләр араһындағы айырма

'''Ҡибла''' (һирәкләп '''ҡыбла''', {{lang+ar|قبلة|йүнәлеш; нимәгәлер ҡапма-ҡаршы}}) — [[Ислам]]да  — ер йөҙөнөң теләгән бер урынынан [[Мәккә]]ләге [[Ҡәғбә]] мәсетенә туп-тура ҡараған йүнәлеш, мосолман һәр [[намаҙ]]ын тик ҡиблаға ҡарап ҡына уҡырға тейеш, ҡайһы бер башҡа йолалар ҙа ҡиблаға йүнәлтеп эшләнә. [[Мәсет]]те лә ҡайҙа булһа ла ҡибла йүнәлешен иҫәптә тотоп һалалар.

[[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт Пәйғәмбәр]]гә рәсүлиәт килгән баштағы осорҙа ҡибла (610- 623610—623 йылдарҙа) [[Иерусалим]] ( ''ғәрәпсә'' - — '''әл-Ҡудси''') тарафында тип билдәләнгән булған, һуңғараҡ шунда әл-Аҡса [[мәсет]]е төҙөлгән<ref>[http://www.posledniyprorok.info/pervaya-kibla-musulman-mechet-al-aksa Первая кибла мусульман: мечеть аль-Акса]</ref>. [[Риүәйәт]]тәр буйынса, хәҙер "«Ике ҡибла мәсете"» тип аталған ғибәҙәтханала өйлә [[намаҙ]]ы ваҡытында Мөхәммәт Пәйғәмбәргә ҡибланы алмаштырыу тураһында вәхи инә. Әйтеүҙәренсә, намаҙҙы элеккесә башлайҙар ҙа, уны өҙмәйенсә [[Мәккә]] яғына ҡарап тамамлап ҡуялар. Бының сәбәбе [[Ҡөрьән]] Кәримдең [[әл-Бәҡара сүрәһе]]ндә аңлатыла (2:142-150).

Ҡибланың [[Ҡәғбә]] тарафына үҙгәреүе [[Мосолмандар| мосолман]] донъяһы өсөн [[Ислам]] үҙаллы [[дин]] тип таныу булып тора. Һөҙөмтәлә "«ҡибла кешеләре һәм йәмәғәт"» тигән төшөнсәләр барлыҡҡа килә ({{lang-ar| أهل القبلة والجماعة}} — «''әһлү-л-ҡибла -үә йәмәғә''»).

== "«Ҡибла"» һүҙе башҡорт телендә ==

Башҡорт халҡында "«Ҡибланы төҙләү"» тигән ғибәрә бар. Был тормошта дөрөҫ юл, йүнәлеш табыу мәғәнәһендә әйтелә. "«Ҡибла яҡтан иҫкән ел"» төшөнсәһе лә ҡулланыла. Йырға ла ингән ул был һүҙ:''Һаҡмар һыуы аға ҡибла табан, Урал тауы буйлап көн битләп''.

Ҡибланы билдәләү [[намаҙ]] уҡығанда бик мөһим шарт булғанға күрә, уны табыуҙың төрлө ысулдарын ҡулланалар. Ә билдәле бер йүнәлеш аңлайышлы булмаған шарттарҙа сәфәрҙәгеләр өсөн был ҙур ҡыйынлыҡ тыуҙырған. Ислам донъяһында [[География|география]], [[математика|математика]], [[астрономия|астрономия]] һәм башҡа фәндәрҙең үҫеше ҡибла билдәләү зарурлығы менән дә бәйле. Шул фәндәргә таянып, ҡибла табыуҙың күп ысулдары билдәләнгән, хәҙер компас та ҡулланыла.

Транспортта барыусылар өсөн иң яҡын йүнәлеш йәки хәрәкәт йүнәлеше ҡибла тип иҫәпләнә.

[[Файл:Muszaphar shukor.jpg|thumb|left|Шәйех Мозафар Шукор — [[Малайзия|Малайзияның]] тәүге космонавты]]

Космосҡа осош мосолмандар өсөн ҡибланы билдәләүҙә ҡыйынлыҡ тыуҙыра. Малайзия космонавты Шәйех Мозафар Шукор [[Йыһан]]ға осҡас, [[2007 йыл]]дың 25 апрелендә илдә белгестәр, ғөләмәләр йыйылып, ике көнлөк семинар үткәрелә. <ref>[http://i-r-p.ru/page/stream-event/index-4992.html В Малайзии обсуждают, как молиться на орбите]</ref>. Һөҙөмтәлә, космонавт «үҙ мөмкинлегенән сығып ҡибла билдәләй» тигән һығымтаға киләләр.

Уға тиклем космоста ике мосолман булып өлгөргән: [[1985 йыл]]да Шаттл Дискавери экипажында Сәғүдиә принцы Солтан бин Сәлмән булған, [[2006 йыл]]да МКС-та [[иран]] сығышлы американка Ануш Ансари булып киткән. Ике космонавт та орбитала нисек намаҙ уҡыуҙы үҙҙәре хәл иткән <ref>[http://www.islamnews.ru/news-4728.html Намаз в космосе]</ref>.

* Башҡорт теленең һүҙлеге. 1-се том. - — Мәскәү, 1993. - — 663-сө бит.

* ''King D. A''. The sacred direction in Islam. A study of the interaction of religion and science in the Middle Ages. ''Interdisciplinary science reviews'', 10, 1985, — p.  315—328

* ''W. M. Watt''. Muhammad: Prophet and statesman. L., 1969, — p.  112—318

* ''J. Waardenburg''. Towards a periodization of earliest Islam according to its relations with other religions.— Proceedings, — p.  304—326