Масса: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
20 юл:
Масса бөтә макроскопик объекттарҙа,көнкүреш әйберҙәрендә, күпселек элементар киҫәксәләрҙә (өлөшсә), (электрондарҙа, нейтрондарҙа һ.б.)бар, һуңғыларының ҡайһы берҙәре араһында массаһы булмағандары ла бар (мәҫәлән, фотондар). Киҫәксәләрҙең массаһы булыуы уларҙың Хиггс ҡыры (бозоны) менән үҙ-ара тәҫире менән аңлатыла.
[[Файл:CGKilogram.jpg|thumb|270px|Международный эталон [[килограмм]]а, сделан в виде [[цилиндр]]а, имеющего диаметр и высоту 39,17 мм.<br />Материал — [[сплав]], содержащий 90 % [[платина|платины]] и 10 % [[иридий|иридия]].<br />Эталон Севр ҡалаһында Халыҡ-ара үлсәүҙәр һәм үлсәмдәр берәмеге штаб-квартираһында һаҡлана.
=== Масса үлсәү берәмектәре===
[[Файл:1 oz of fine gold.jpg|thumb|150px|[[Тройская унция]], [[золото]]]]
[[Файл:SI base unit.svg|thumb|200px|left|Килограмм ете СИ (фр. Le Système International d'Unités, SI) төп үлсәү берәмектәренең береһе һәм килограммдың халыҡ-ара прототибының массаһына тигеҙ.Был секунд һәм кельвин менән бер рәттән башҡа төп берәмектәргә һылтанмайынса билдәләнә торған өс берәмектең береһе.]
Халыҡ-ара үлсәү системаһында (СИ) масса килограммдарҙа иҫәпләнә. СГС системаһында масса үлсәү берәмеге булып, грамм ({{frac|1|1000}} килограмма)тора. Дөйөмләп әйткәндә, төрлө үлсәү системаһында төп (тәүге) физик дәүмәлдәрҙе, уларҙың берәмеген, иҫәбен һайлап алыу ирекле— барыһы ла килешеүгә бәйле һәм масса улар составына һәр ваҡыт инмәй — так в системе МКГСС системаһында масса берәмеге сығарылма берәмек Килограмм-сила|кГс•с²/м ( «техническая единица массы» или «инерта»). В атом физикаһында һәм химияла массаны атомдың сағыштырма массаһы (относительная атомная масса)(''[[а.е.м.]]'')менән бәйләйҙәр, ҡаты есемдәр физикаһында — электрондың массаһы менән (''[[Атомная система единиц]]''), элементар киҫәксәләр физикаһында массаны электронвольттарҙа үлсәйҙәр. Был фәндә ҡулланылған берәмектәрҙән тыш күп кенә тарихи масса үлсәү берәмектәре бар ],улар тормоштоң ҡайһы бер өлкәләрендә ҡулланыла : фунт (үлсәү берәмеге, унция, карат, тонна һәм башҡа. Астрономияла күк есемдәренең массаһын сағыштырыу өсөн берәмек булып Ҡояш массаһы тора.
Ҡайһы бер (:en:Natural units) тәбиғи берәмектәр системаһында масса берәмеге итеп элементар киҫәксәләр- электрон ,йә иһә протон массаһы ҡулланыла <ref>{{cite web|url=http://www.ihst.ru/personal/tomilin/papers/tomil.pdf#page=7 |title=Natural Systems of Units: To the Centenary Anniversary of the Planck System |author=Tomilin K. A. |date=1999-06|work=Proc. of the XXII Internat. Workshop on high energy physics and field theory|publisher=|accessdate=2016-12-22|lang=en}}</ref>. Тәбиғи системаларға ҡараған Планк берәмектәр системаһында масса берәмеге булып планк массаһы иҫәпләнә.
Ьик бәләкәй киҫәксәләрҙең массаһы комптон тулҡыны оҙонлоғона кире булған берәмек менән билдәләнә: {{nowrap|1 см<sup>-1</sup> ≈ {{val|3.52|e=-41|u=кг}}}}.Бик ҙур йондоҙҙоң ,йәки ҡара упҡындың массаһы (чёрная дыра) уның гравитацион радиусына тигеҙ тип иҫәпләнә: {{nowrap|1 см ≈ {{val|6.73|e=24|u=кг}}}}.
== Иҫкәрмәләр ==
| |||