Углеводтар: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
күренеште төҙәтеү
46 юл:
Дисахаридтар ике моносахарид молекулаһының гликозид бәйләнеше аша берләшеүе һөҙөмтәһендә хасил була. Общая формула дисахаридов, как правило, C<sub>12</sub>H<sub>22</sub>O<sub>11</sub>.
==Полисахаридтар==
 
[[Файл:Cellulose-Ibeta-from-xtal-2002-3D-balls.png|right|thumb|350px| Бета-глюкан полисахарид — целлюлозаның 3D-структураһы ]]
[[Файл:amylose 3Dprojection.corrected.png|thumb|right|350px|Амилоза — һыҙыҡ һымаҡ сынйырлы полимер.Мономеры — глюкоза.Химик бәйләнеш — α(1→4). Меңәрләгән глюкоза ҡалдыҡтарынан тора. Амилопектин менән бергә крахмал составына инә]]
 
'''Полисахаридтар''' — юғары молекуляр төҙөлөшлө углеводтар. Бик күп һандағы гликозид бәйләнештәре аша бәйләнгән моносахарид молекулаларынан торған биополимерҙар. Полисахаридтарҙың молекулалары һыҙыҡ һымаҡ сылбыр йәки тармаҡтарҙан торған сылбыр структруралы булалар.
 
Гидролиз һөҙөмтәһендә моносахаридтарға һәм олигосахаридтарға тарҡалалар. Йәнле тәбиғәттә резерв (крахмал, гликоген), структур (целлюлоза, хитин) һәм башҡа функциялар үтәйҙәр.
 
Полисахаридтарҙың үҙсәнлектәре мономерҙарҙыҡынан ҡырҡа айырыла. Сөнки, был матдәнең составына ғына түгел, ә төҙөлөшөнә лә бәйләнгән. Улар быть аморф тәбиҫәтле булырға мөмкиндәр.Һыуға эремәйҙәр.<ref name=Varki_2008>{{cite book | author=Varki A, Cummings R, Esko J, Freeze H, Stanley P, Bertozzi C, Hart G, Etzler M | title=Essentials of glycobiology | publisher=Cold Spring Harbor Laboratory Press; 2nd edition | year=2008 | isbn=0-87969-770-9 |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/bookshelf/br.fcgi?book=glyco2 | work=Essentials of Glycobiology}}</ref><ref name=Varki_1999>{{cite book | author=Varki A, Cummings R, Esko J, Jessica Freeze, Hart G, Marth J | title=Essentials of glycobiology | publisher=Cold Spring Harbor Laboratory Press | year=1999 | isbn=0-87969-560-9 |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?rid=glyco.TOC&depth=2 | work=Essentials of glycobiology}}</ref>
 
Әгәр полисахарид бер төрлө моносахарид ҡалдыҡтарынан торһа, уны ''гомополисахарид'' йәки ''гомогликан'' тип атайҙар. Төрлө моносахарид ҡалдыҡтарынан төҙөлгәндәре ''гетерополисахарид'' йәки ''гетерогликан'' тип атала.<ref>{{GoldBookRef|title=homopolysaccharide (homoglycan)|url=http://goldbook.iupac.org/H02856.html}}</ref><ref>{{GoldBookRef|title=heteropolysaccharide (heteroglycan)|url=http://goldbook.iupac.org/H02812.html}}</ref>
 
Тәбиғи полисахаридтар күбеһе ошондай формулалы моносахаридтарҙан төҙөлгән: (CH<sub>2</sub>O)<sub>''n''</sub> һәм ''n'' ≥3 (мәҫәлән, глюкоза, фруктоза һәм глицеральдегид <ref>Matthews, C. E.; K. E. Van Holde; K. G. Ahern (1999) ''Biochemistry''. 3rd edition. Benjamin Cummings. ISBN 0-8053-3066-6</ref>.
 
Полисахаридовтарҙың дөйөм формулаһы  — C<sub>x</sub>(H<sub>2</sub>O)<sub>y</sub>. Х-ың ҡиммәте, ғәҙәттә, 200 - 2500 тирәһе.
 
Күбеһенең мономерҙары гексозалар. Был осраҡта полисахаридтың формулаһы: (C<sub>6</sub>H<sub>10</sub>O<sub>5</sub>)<sub>n</sub> һәм 40≤n≤3000.
 
Полисахарид тип ундан ашыу моносахарид ҡалдыҡтарынан торған полимерҙы атайҙар. Әммә полисахаридтар һәм олигосахаридтар араһында ҡырҡа айырма юҡ.
 
Полисахаридтар тере организмдарҙа структур функция үтәйҙәр. Йәки резерв матдә булып торалар.Үҫемлектәрҙең запас матдәһе крахмал йәки инулин. Хайуандарҙың организмында, бәшмәктәрҙә бындай функцияны глюкозаның тармаҡлы полимеры — гликоген үтәй.
 
Целлюлоза менән хитин — структур полисахаридтар. Целлюлоза үҫемлек күҙәнәгенең тышсаһын төҙөй.<ref>N.A.Campbell (1996) ''Biology'' (4th edition). Benjamin Cummings NY. p.23 ISBN 0-8053-1957-3</ref>
 
Целлюлоза ҡағыҙ эшләүҙә, туҡымалар етештереүҙә сеймал булып тора. Хитин быуынтығаяҡлыларҙың һөлдәһе булып хеҙмәт итә. Бәшмәктәрҙең күҙәнәк тышсаһын төҙөй.
==Функциялары==
{| class="wikitable sortable"
|-
| '''Функция'''|| '''Характеристика'''
|-
| Энергия сығанағы || Энергияның төп сығанағы. Моносахаридтарға тиклем тарҡалып, артабан СО<sub>2</sub> Н<sub>2</sub>О тиклем окислана. 1 г углевод 17,6 кДж энергия бирә.
|-
| Структур|| Органиидтарҙың һәм күҙәнәктәрҙең төҙөлөш материалы. Үҫемлектәрҙә терәк функцияһын үтәйҙәр.
|-
| Запас матдә || Үҫемлектәрҙә (крахмал) һәм хайуандарҙа (гликоген). Ихтыяж тыуғанда тарҡалыуға дусар ителәләр.
|-
|Һаҡлау ||Эске ағзаларҙы һаҡлаусы лайла составында глюкопротеидтар (аш юлын, ашҡаҙанды, бронхылар, альвеолаларҙы) механик йәрәхәттәрҙән, зарарлы бактерий һәм вирустарҙың үтеп инеүенән һаҡлайҙар.
|}
 
== Углеводтарҙың биологик роле ==
Углеводтар органик берләшмәләрҙең киң класы.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Углеводтар» битенән алынған