Трансформатор: өлгөләр араһындағы айырма

'''Трансформатор''' ( {{lang-la|transformare}}transformare  — "«әйләндереү, әүерелдереү"») — — ниндәй ҙә  булһа  магнит сымы  ярҙамында ике йәки унан күберәк индуктив бәйләнгән урамалы (обмотка) электромагнит индукция ярҙамында   йышлыҡтарҙы үҙгәртмәйенсә алмаш токтың бер йәки бер нисә системаһын (көсөргәнеш) бер нисә йәки башҡа системаға (көсөргәнеш) күсереүсе  статик электромагнит ҡоролмаһы<ref name="ГОСТ 16110-82">ГОСТ 16110-82. Трансформаторы силовые. Термины и определения.</ref><ref name="Трансформатор Мотовилова">Патент на изобретение 809451, СССР. 01.03.78.</ref>.

Трансформатор алмаш көсөргәнеште һәм/йәки гальваник сиселеште төрлө ҡулланыу өлкәһендә - — [[Электроэнергетика|электр энергетикаһында]], электроника һәм радиотехникала үҙгәртә.

Трансформатор бер (автотрансформатор) йәки бер нисә айырым сымлы йә ленталы ураманан (катушка) тора. Улар, ҡағиҙә булараҡ, ферромагнит йомшаҡ магнит материалынан эшләнгән магнит үткәргескә (сердечник) уралған дөйөм магнит ағымы менән берләштерелгән. 

[[Файл:Transformer_OSM_0.16.gif|мини|211x211пкс|Көс трансформаторы ОСМ 0,16 — 0,16 кВА ҡеүәтле Бер фазалы ('''О'''днофазный) Ҡоро ('''С'''ухой) күп маҡсатлы  ]]

Трансформатор эшлү өсөн кәрәкле: металл булмаған, металл һәм магнит материалдарҙың үҙенсәлектәрен өйрәнеү,  уларҙың теорияһын булдырыу талап ителә<ref name="Харламова">''[//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%A2._%D0%95. Харламова Т. Е.]'' История науки и техники. [//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%8D%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0 Электроэнергетика]. Учебное пособие.-СПб: СЗТУ, 2006. 126 с.</ref>.

[[1831 йыл|1831 йылда]]да инглиз физигы  [[Майкл Фарадей]]  электр өлкәһендә төп тикшеренеүҙәр үткәргәндә электр трансформаторы эшмәкәрлеге нигеҙендә ятҡан электромагнит индукцияһы күренешен аса. 1831 йылдың 29 авгусында Фарадей үҙенең көндәлектәрендә тәжрибә барышын һүрәтләй. Уның барышында ул 15 һәм 2 см ҡалынлығындағы тимер ҡулсаға 15 һәм 18  см оҙонлоғондағы ике еҙ сым урай.  Бер ураманы гальваник элементтар батареяһына тоташтырыуға, икенсе урамалағы гальвонометр үҙгәрә.  Фарадей даими ток менән эшләгәнлектән, беренсе урамала ул максималь кимәлгә еткәс, икенсе урамала юғала һәм трансформация һөҙөмтәһен тергеҙеү өсөн батареяны һүндереп, ҡабаттан беренсе урамаға тоташтырырға кәрәк була. 

Буласаҡ трансформаторҙың схематик һүрәтләнеше беренсе тапҡыр [[1831 йыл|1831 йылда]] да [[Майкл Фарадей|М.]] [[Майкл Фарадей|Фарадей]]  һәм  Д. Генри эштәрендә барлыҡҡа килә. Әммә уларҙың береһе лә үҙенең приборында трансформаторҙың  көсөргәнеш һәм ток үҙгәреше үҙенсәлеген, йәғни алмаш токтың трансформалашыуын билдәләмәй<ref name="Кислицын">Кислицын А. Л. Трансформаторы: Учебное пособие по курсу «Электромеханика».- Ульяновск: УлГТУ, 2001. — 76 с [//ru.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/5891462028 ISBN 5-89146-202-8]</ref>.

1848 йылда француз механигы Г.  Румкорф махсус конструкциялы индукция катушкаһы уйлап таба. Ул трансформаторҙың иң беренсе өлгөһө булып тора.

Столетов Александр Григорьевич (Мәскәү университеты профессоры) был йүнәлештә тәүге аҙымдар яһай. Ул  гистерезис элмәген таба һәм ферромагнетиктарҙың домен структураһын таба   (1872 йыл).

[[1876 йыл|1876 йылдың 30 ноябре]] - — Павел Николаевич Яблочков патент алған көн беренсе алмаш ток трансформаторының тыуған көнө тип иҫәпләнә<ref>Французский патент №  115793 на имя Jablochkoff от 30 ноября 1876 года под названием «Disposition de courants, destinée à l'éclairage par la lumière électrique», сноска на него присутствует в следующем издании: {{Китап|заглавие=Subject-Matter Index of Patents for Inventions (Brevets D'Invention) Granted in France from 1791 to 1876 Inclusive|ссылка=https://archive.org/stream/cu31924021895739#page/n261/mode/2up|место=Washington|год=1883|страницы=248}}</ref>. 

[[Файл:Transformator_scheme_ru.svg|мини|Трансформаторҙың схемаһы. '''1'''  — беренсел уралама, '''2'''  — икенсел уралама]]

# Ваҡыт менән үҙгәргән  электр тогы  ваҡытменән үҙгәргән магнит ҡыры (электромагнетизм) тыуҙыра.

# Уралама аша үткән магнит ағымының үҙгәреүе унда  ЭДС  (электромагнит индукцияһы) барлыҡҡа килтерә.

Ҡайһы бер   юғары йәки бик юғары  йышлыҡтарҙа эшләүсе  трансформаторҙарҙа магнитлы үткәргес булмауы ла мөмкин.

# Бушҡа эшләү режимы. Беренсе урама аша магнитлауҙың реактив тогы үтә, ә икенсе урамаға бөтөнләй ток бармай. 

# Көсөргәнеш режимы. Трансформаторҙың төп эш режимы.  

# Ҡыҫҡа ялғаныш режимы.  Икенсел ураманың ҡыҫҡа ваҡытҡа ялғанышы ваҡытында һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә.  

''Алмаш токлы көс трансформаторы''  — электр энергияһын ҡулланыу өсөн тәғәйенләнгән электр селтәрҙәрендәге һәм ҡулайламаларындағы  энергияны үҙгәртеү өсөн тәғәйенләнгән трансформатор. "«Көс"» һүҙе уның ҡеәүтен билдәләй<ref>Однако трансформатор, используемый в источниках электропитания даже минимальной мощности (несколько ватт), тоже называется силовым.</ref>. 

''Автотрансформатор''  — трансформаторҙың  беренсе һәм икенсе урамалар туранан-тура тоташтырылғанлыуы һөҙөмтәһендә электро магниты бәйләнеше генә түгел, электр бәйләнеше булған варианты. 

Ток трансформаторы  — беренсе урамаһы ток сығанағы менән туҡланған трансформатор. 

''Көсөргәнеш трансформаторы''  — көсөргәнеш сығанағынан туҡланыусы трансформатор. 

''Импульслы трансформатор''  — импульс формаһының үҙгәреүе минималь булған, импульс оҙайлығы тиҫтәләрсә микросекундҡа еткән импульс сигналдарын үҙгәртеүсе трансфортматор. 

''Иретеп йәбештереү трансформаторы''  — иретеп йәбештереүҙең төрлө төрҙәре өсөн тәғәйенләнгән трансформатор.

''Бүлеү трансформаторы''  — беренсе ураманың икенсеһе менән электр менән бәйләнмәгән трансформатор.

{{Примечанияиҫкәрмәләр|2}}

* ''Сапожников А. В.'' Конструирование трансформаторов. М.: Госэнергоиздат. 1959.

* ''Пиотровский Л.  М.'' Электрические машины, Л., «Энергия», 1972.

* ''Вольдек А.  И.'' Электрические машины, Л., «Энергия», 1974

* ''Тихомиров П. М.''. Расчёт трансформаторов. Учебное пособие для вузов. М.: Энергия, 1976.  — 544 с.

* Электромагнитные расчёты трансформаторов и реакторов. — М.: Энергия, 1981 — 3921981—392 с.

* Электрические машины: Трансформаторы: Учебное пособие для электромеханических специальностей вузов/''Б.  Н.  Сергеенков, В.  М.  Киселёв, Н.  А.  Акимова; Под ред. И.  П.  Копылова''.  — М.: Высш. шк., 1989 — 3521989—352 с. ISBN 5-06-000450-3

* Силовые трансформаторы. Справочная книга/''Под ред. С.  Д.  Лизунова, А.  К.  Лоханина''. М.: Энергоиздат 2004.  — 616 с ISBN 5-98073-004-4

; Норматив документтар