Википедия

Заһиҙуллин Тархан Сәғит улы: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Sherbn (фекер алышыу | өлөш)
14 248 төҙәтеү
Sherbn (фекер алышыу | өлөш)
14 248 төҙәтеү
16 юл:
«Бына ошолай эш тип, иле , халҡы тип янып йөрөнө, халҡына хеҙмәт итеүҙә үҙен бәхетле һананы оло йөрәкле уҡытыусы, минең ҡайным, Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин»( Ильвира Заһиҙуллина)
Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин 1927 йылдың 26 декабрендә Йонос ауылында тыуған. Башланғыс белемде Тархан Сәғит улыулына Йонос ауылында Сәлих Хөснөтдинов тигәнбирә уҡытыусынан ала. Уҡыуға һәләте һәм дәрте булғас,малай был белем менән генә хушһынмай, уҡыуын Яхъя мәктәбендә дауам итә. Оҙаҡламай Әлкә ауылында ла 7 йыллыҡ мәктәп асыла, һәм ул яҡындағы мәктәпкә күсә.Урта белем алыу теләге үҫмерҙе Иҫке Ҡаратаулы (хәҙерге Малаяҙ) мәктәбенә уҡырға килтерә. Дәүләт имтихандарын Нәсебаш урта мәктәбенәмәктәбендә , сабата кейеп йәйәү йөрөп, бирә. Салауат районында иң тәүгеләрҙән булып урта мәктәпте тамамлай. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, уны Әлкә 7 йыллыҡ мәктәбенә уҡытыусы итеп ебәрәләр.
 
1947- 1948 уҡыу йылында Әлкә мәктәбендә башланғыс синыфтарҙа уҡыта. 1948 йылдан башлап мәктәптә география, биология, математика , рәсем , черчение ( һыҙма), физика, химия дәрестәрен уҡыта. Һәр дәрес уҡытыусынан даими рәүештә үҙ өҫтөндә эшләүҙе талап итә,быны Тархан Сәғит улы бик яҡшы аңлай .
22 юл:
1949 йылда Өфөләге Тимирязев исемендәге педагогия институтына химия, биология, география факультетына ситтән тороп уҡырға инә һәм 1952 йылда тамамлай.
 
1966 йылда, белемен үҫтереү маҡсатында, Силәбе педагогия институтының география факультетында уҡыйуҡырға инә һәм уны яҡшы билдәләргә генә тамамлай.
 
Әлкә мәктәбендә уҡытыуға ул 40 йыл ғүмерен бағышлаған. Биология уҡытҡан сағында ул тәжрибә үткәреү мөйөшө ойошторған. Балалар менән кукуруз үҫтергән, ағастар ултыртҡан һәм төрлө ашламалар ҡулланып тәжрибәләр үткәргән. Алмағасҡа икенсе сорттың ботаҡтарын ялғап, тәжрибәләр яһаған ҡарағандар.Тәү башлап мәктәптә Тархан Сәғит улы балалар менән кишер, сөгөлдөр, һуған ултыртып , мул уңыш алыуға өлгәшкән.
 
Химия фәнен уҡытҡанда төрлө тәжрибәләр эшләп, дәрестәрҙе ҡыҙыҡлы итеп алып барғн, дәрестәрҙә төрлө тәжрибәләр яһағанбарған.
 
Башҡорт теле һәм әҙәбиәт уҡытыусыһы декрет отпускаһынаваҡытлыса киткәс, әҙәбиәт дәрестәрен дә уҡытып ала. Был осорҙа Рәми Ғарипов менән осрашып тора , уның “Туған тел “ шиғырын беренселәрҙән булып уҡыусыларына уҡып ишеттәргәнишеттерә, ятлатҡанятлата. Рәми Ғарипов менән улар бик дуҫ булғандар, бере-береһенә барышып йөрөгәндәр, аралашып торғандар.Уларҙың бергә төшкән фотоһы быға асыҡ дәлил. Тархан Сәғит улы Рәми Ғарипов туған тел өсөн көрәш ваҡыында ғәҙелһеҙ эштән бушатылып, тыуған яғында ҡыуышта ятҡан тауға арнап “Ҡаратау" картинаһын ижад иткән.
 
Тархан Сәғит улы әктәптәмәктәптә тыуған яҡты өйрәнеү эшен йәйелдереп ебәрә. Балаларҙы Салауат Юлаевтың тормош юлы һәм ижады менән таныштыра, һәр шиғырын үҙе яттан белә, уныңбатырҙың атаһы Юлай Аҙналин һәм Емельян Пугачев үткән һуғыш юлдарынан үтәләр. Һәр атаманың килеп сығышы менән танышалар, альбом төҙөйҙәр. Тирә яҡтағы мәмерйәләр, шишмәләр, йылғалар , тауҙар араһында экскурсияларға йөрөйҙәр. Тәбиғәте менән тынғыһыҙ кеше Тархан Заһиҙуллин балаларға ла тынысланырға ирек бирмәй. Бай рухи мираҫты бала аңына еткереү, күңел һандығына юйылмаҫлыҡ итеп һалыу өсөн тырыша. Балаларҙы дәртләндереп ,үҙ артынан эйәртә белеүсе энтузиаст ,балалар дуҫ, татыу, әүҙем булһындар өсөн ваҡытын, көсөн йәлләмәй. Тархан Сәғит улы һәр ваҡыт балалар янында була, эшләй, һәр нәмәне аңлата ,өйрәтә. Һәр йыл балаларҙың йәйге ялын ойоштороуҙа ҡатнаша.
 
Лагерҙа эшләгән осорҙа балаларҙың ялын күңелле үткәреү өсөн тырыша, балалар йырсылар, актерҙар, хәбәрселәр менән осрашып тора.Фидан Ғафаров, Олег Ханов менән осрашыуҙар балалар күңелендә яҡты иҫтәлек булып ҡалған. Лагерҙа балаларҙәбалаларҙы ентекләп үҫентеләрҙе тәрбиәләргә бик ентекләп өйрәтә. Физкультура дәрестәрен уҡытҡанда балаларҙы саңғыуҡыусыларын менәнсаңғыла яланға , тауға алып сығыр булған, төрлө кросстар ойошторған.
Тахан Заһиҙуллин Салауат районы һәм республика халҡына Салауат Юлаев менән бәйле эшмәкәрлеге аша билдәле.
44 юл:
Ике генә йылға араһы.
 
Бына ошоОшо халыҡ йыры менән башлар була Тархан Заһиҙуллин Салауат Юлаевҡа арналған һүҙенсығыштарын.Үҙенең Салауат Юлаевҡа арналған телмәрен архивтарҙа эҙләнеүҙәре, бөйөк рус тикшеренеүселәре Рычков, Нефедов , Паллас, Крашенеников , Руденко яҙмалары менән раҫлар була.Ул үҙенең үҙ фекерҙәрен газета һәм журналдар аша республика халҡына еткереп тора.Тархан Сәғит улын халыҡ Салауат Юлаев тип янып йөрөгән кешеләрҙең береһе тип хәтерләй .Иң беренселәрҙән булып уның тураһында материалдар туплап, музей ойоштороп йөрөүсе лә , Салауат Юлаев менән бәйле урындарға эскурсия ойоштороусы ла ул була. Салауат Юлаевтың тыуған яғына тип килеүсе һәр ҡунаҡ : журналист, яҙыусы, шағир, рәссам, ғалим- һәр береһе Тархан Сәғит улының өйөндә ҡәҙерле ҡунаҡ була. Һәр береһе менән уртаҡ тел табып аралаша, һәр нәмәне аңлатып бирергә әҙер тора.
▼
Бөгөнгө көндә Малаяҙҙың уртаһында ҙур күркәм бинала урынлашҡан Салауат Юлаев музейы , йылға бәләкәй генә инештән башланған кеүек, Әлкә мәктәбенең пионер бүлмәһенә бөртөкләп йыйылған материалдарҙан юл алған.▼
 
Халыҡ Тархан Сәғит улын Салауат Юлаев тип янып йөрөгән кешеләрҙең береһе ине тип хәтерләй. Иң беренселәрҙән булып уның тураһында материалдар туплап, музей ойоштороп йөрөүсе лә , Салауат Юлаев менән бәйле урындарға эскурсия ойоштороусы ла ул була. Салауат Юлаевтың тыуған яғына тип килеүсе һәр кеше: журналист, яҙыусы, шағир, рәссам, ғалим- һәр береһе Тархан Сәғит улының өйөндә ҡәҙерле ҡунаҡ була. Уларҙың һәр береһе менән уртаҡ тел табып аралаша, һәр нәмәне аңлатып бирергә әҙер тора.
Cалауат Юлаев уның бөтә булмышын биләп алған.Уның тураһында бик күп белешмәләр уҡып , ололарҙан һорашып, Салауат Юлаев портретын яҙыуға ла өлгәшә. Картинаһында Салауат йәш, ҡыйыу ҡарашлы, сос ир-егет итеп һүрәтләнә.Был картина бөгөн Малаяҙҙағы Салауат Юлаев музейын биҙәй. Салауат Юлаев тыуған төйәген билдәләү өсөн күп көсөн сарыф итә. Нияз Мәжитов етәкселегендәге экспедиция килгәс, уларҙан бер аҙым да ҡалмай, ярҙам итеп йөрөй. ▼
▲
▲Cалауат Юлаев уның бөтә булмышын биләп алған.Уның тураһында бик күп белешмәләр уҡып , ололарҙан һорашып, Салауат Юлаев портретын яҙыуға ла өлгәшә. Картинаһында Салауат йәш, ҡыйыу ҡарашлы, сос ир-егет итеп һүрәтләнә. Был картина бөгөн Малаяҙҙағы Салауат Юлаев музейын биҙәй. Салауат Юлаев тыуған төйәген билдәләү өсөн күп көсөн сарыф итә. Нияз Мәжитов етәкселегендәге экспедиция килгәс, уларҙан бер аҙым да ҡалмай, ярҙам итеп йөрөй.
 
Салауат Юлаев тыуған төйәген билдәләү өсөн күп көсөн сарыф итә. Нияз Мәжитов етәкселегендәге экспедиция килгәс, уларҙан бер аҙым да ҡалмай, ярҙам итеп йөрөй, уларҙың көнкүреше тураһында ҡайғырта.
Аҙналы ауылы урыны билдәле булғас, үҙенең элекке уҡыусыһы, бөгөнгө көндә уның эшен дауам итеп, музей етәксеһе булған Вельмер Иштимер улы менән Учалыға барып, мәрмәр стела эшләтеп, Салауат районына алып ҡайтып ҡуйҙы.▼
 
▲Аҙналы ауылы урыны билдәле булғас, үҙенең элекке уҡыусыһы, бөгөнгө көндә уның эшен дауам итепитеүсе, музей етәксеһе булған Вельмер Иштимер улы менән Учалыға барып, мәрмәр стела эшләтеп, Салауат районына алып ҡайтып ҡуйҙыҡуйҙыртҡан.
 
Тәкәй урынына таштан тирмә эшләтергә хыяллана илһөйәр, тик өлгөрә алмай. Әлкә администрацияһы территорияһында Салауат тыуған төйәктә, уға арналған комплекс та булырға тейеш,проект эшләтәм тип, Өфө юлын күп тапай Тархан Сәғит улы. Проект эшләнә, ләкин йәмғиәттәге үҙгәртеп ҡороу был ҙур эшкә ҡамасаулай.
 
▲Бөгөнгө көндә Малаяҙҙың уртаһында ҙур күркәм бинала урынлашҡан Салауат Юлаев музейы , йылға бәләкәй генә инештән башланған кеүек, Әлкә мәктәбенең пионер бүлмәһенә бөртөкләп йыйылған материалдарҙан юл алған.
1991 йылдың 15 июнендә асылған Салауат Юлаев дәүләт музейының нигеҙен Тархан Сәғит улы ойошторған музей экспонаттары тәшкил итә.
 
Тәүге музей асылыуҙан һуң 28 йыл үткәс, 1993 йылдың 23 февралендә Әлкә ауылында икенсе тапҡыр Салауат Юлаевҡа музей асҡан ир уҙаманы - Тархан Сәғит улы.
 
Улы Айрат, Энгель, Хаммат Исмәғилевтар менән бергә картиналар эшләйҙәр.Ағас эшкәртеп таҡта-брустан, дсп-двп-нан каркастар ҡороп, Энгель Тархан улы ,папье маше ҡулланып, Салауат Юлаев менән бәйле урындарҙың барельеф картаһын төҙөй- һәр ауыл ут менән яҡтыртылып күренеп тора.▼
 
Хәбәрсе булараҡ таТархан уныңЗаһиҙуллиндың иғтибарынан бер нимә лә ситтә ҡалмай. Ауыл яңылыҡтары, колхоз-мәктәп эштәре, арҙаҡлы яҡташтары тураһында белешмә, Салауат Юлаеавтың тыуған урыны һәм уның тарихта биләгән урыны тураһында бик күп яҙа уҡытыусы. Яҡташтарын ул тау-таш, ялан-урмандар атмаһының килеп сығышы менән таныштырып торған. Уның яҙған мәҡәләләренмәҡәләләренән барлап ҡына Әлкә ауыл биләмәһе, Салауат районы тураһында күп мәғлүмәт алырға була .
 
Тархан Сәғит улы яҡшы фотограф та булған. Ауылдағы берҙән-бер фотоаппаратҡа ауылдаштарын Фотоғафотоға төшөрөп, эшләп тә биргән. .
 
Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин 1965 йылдың ноябрендә Әлкә урта мәктәбендә республикала беренсе тапҡыр Салауат Юлаев музейын ойошторған, 48 йыл ғүмерен Салауат батырҙың тормошон һәм эшмәкәрлеген өйрәнеүгә арнаған, Беренсе Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайында, беренсе булып , республикала Салауат Юлаев орденын булырырға, Өфөнөң Октябрь проспектына Салауат Юлаев исемен бирергә, Салауат районы гәзитен башҡорт телендә “Йүрүҙән” тип сығарырға кәрәк тигән тәҡдимдәр менән сығыш яһаған.
 
1991 йыл 15 июндә район үҙәге Малаяҙҙа асылған Салауат Юлаев дәүләт музейы нигеҙен Тархан Сәғит улы ойошторған музей экспонаттары тәшкил итә.
28 йыл үткәс, 1993 йылда 23 февралендә Әлкә ауылында Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин икенсе тапҡыр Салауат Юлаев музейы асҡан.
▲Улы Айрат, Энгель, Хаммат Исмәғилевтар менән бергә картиналармәктәп эшләйҙәр.Ағасмузейы эшкәртепөсөн таҡта-брустан, дсп-двп-нанкартиналар каркастар ҡороп,эшләй. Энгель Тархан улы ,папье- маше һәм башҡа материалдар ҡулланып, ҡулланып, Салауат Юлаев менән бәйле урындарҙың барельеф картаһын төҙөй- һәр ауыл ут менән яҡтыртылып, күренеп тора.
 
== Ғаиләһе ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Заһиҙуллин_Тархан_Сәғит_улы» битенән алынған