|
== Биографияһы ==
Заһиҙуллин Тархан Сәғит улы 1927 йылда тыуған. 19 - 19 йылдарҙа Салауат районы Әлкә ауылында география һәм тарих фәндәренән уҡыта.(ҡалғанын еҙнәмдән һорашҡас, яҙырмын). 1998 йылда вафат булған
Йәшәү бәхете- күңел сафлыҡта,
Йәшәү бәхете- дуҫлыҡ ,хаҡлыҡта.
Йәшәү бәхете- илең, халҡың өсөн
Хеҙмәт аша тыуған шатлыҡта.
Бына ошолай эш тиеп, иле , халҡы тиеп янып йөрөнө, халҡына хеҙмәт итеүҙә үҙен бәхетле һананы оло йөрәкле уҡытыусы, минең ҡайным, Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин ( Ильвира Заһиҙуллина)
Тархан Сәғит улын Салауат районынында белмәгән кеше бик һирәк. Ул үҙе тарихсы, географ, этнограф, рәссам, хәбәрсе, музей директоры, таҫыл һунарсы, ажарлы балыҡсы, фотограф, ҡул оҫтаһы, баҡсасы-һәр нәмәгә оҫта кеше ине. Энергияһы ташып торған, һәр эшкә өлгөргән, һәр береһе менән аралашып үҙ кәңәшен биргән, һәр береһенә ярҙам ҡулы һуҙырға ашыҡҡан, сәсән телле, асыҡ куңелле, киң эрудициялы шәхес итеп танытты ул үҙен. Бик күп уҡый, яҙыша торғайны. “География в школе” ,“Вокруг света”, “Художник”, “Ватандаш”, “Ағиҙел” журналдарының унар йыллыҡ подпискаһы һаҡлана ине унда. Һәр төрлө белешмәләр, энциклопедиялар китапханаһының түрендә торҙо.Талант эйәһенә бик күп нәмә тәбиғәттән бирелгәйне: ораторлыҡ таланты, яҡшы хәтер, аҡыл тәрәнлеге, рәсем төшөрөү оҫталығы. Дәрестәрҙә уның һөйләгәнен балалар йотлоғоп тыңлағандар һәм был хәтерҙәрендә йылдар буйына һаҡланып ҡалған.Уның,үҙенең элекке уҡыусыһы,хәҙер мәктәптә ашнаҡсы булып эшләүсе Фәнүзә Әптелваһап ҡыҙы, “үәт Тархан абый һөйләй торғайны, беҙ ауыҙыбыҙҙы асып һәр һүҙенә ышанып иҫебеҙ китеп тыңлай торғайныҡ “ тип йылылыҡ менән иҫкә алалар.
Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин 1927 йылдың 26 декабрендә Йонос ауылында тыуған. Атаһы Сәғит Заһит улы 1882 йылдан 1961 йылға тиклем ошо Йонос ауылында йәшәгән һәм эшләгән. Әсәһе Фәрхиямал Ғималетдин ҡыҙы 1885 йылда Мөсәт ауылында тыуған . Йонос ауылына кейәүгә сығып 1962 йылда үлгән. Башланғыс белемде Тархан Сәғит улы Йонос ауылында Сәлих Хөснөтдинов тигән уҡытыусынан ала. Уҡыуға һәләте һәм дәрте булғас, был белем менән генә хушһынмай, уҡыуын Яхъя мәктәбендә дауам итә. Оҙаҡламай Әлкә ауылында ла 7 йыллыҡ мәктәп асыла, һәм ул яҡындағы мәктәпкә күсә.Урта белем алыу теләге үҫмерҙе Иҫке Ҡаратаулы (хәҙерге Малаяҙ) мәктәбенә уҡырға килтерә. Дәүләт имтихандарын Нәсебаш урта мәктәбенә сабата кейеп йәйәү йөрөп бирә. Заманына күрә Салауат администрацияһы күләмендә урта мәктәпте тамамлаусылар араһында беренсе булып тора. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, уны Әлкә 7 йыллыҡ мәктәбенә уҡытыусы итеп ебәрәләр. 1947/48 уҡыу йылында башланғыс синыфтарҙа уҡыта. 1948 йылдан башлап мәктәптә география, биология, математика , рәсем , черчение ( һыҙма), физика, химия дәрестәрен уҡыта.
Һәр дәрес уҡытыусынан даими рәүештә үҙ өҫтөндә эшләүҙе талап итә. Быны Тархан Сәғит улы бик яҡшы аңлай һәм 1949 йылда белемен камиллаштырыу маҡсатында Өфөләге Тимирязев исемендәге педагогия институтына химия, биология, география факультетына ситтән тороп уҡырға инә һәм 1952 йылда тамамлай. Әммә ләкин был белем менән генә тынысланмай, белем алыуға, күберәк уҡырға ынтылыш уны 1966 йылда Силәбе ҡалаһының география факультетына килтерә һәм ул уны тырышып яҡшы билдәләргә генә тамамлай.
Ғаиләле һәм әллә күпме яуаплы йәмғиәт эше алып барған кеше өсөн ике институт бөтөрөү үҙе үк ҙур батырлыҡ билдәһе. Әлкә мәктәбендә уҡытыуға ул 40 йыл ғүмерен бағышлаған. Уҡытыу дәүерендә бик күп грамоталар менән бүләкләнгән. Биологиянан уҡытҡан сағында ул тәжрибә үткәреү мөйөшө ойошторған. Балалар менән кукуруз үҫтергәндәр, ағастар ултыртҡандар һәм төрлө ашламалар ҡулланып тәжрибә үткәргәндәр. Алмағасҡа икенсе сорттың ботаҡтарын ялғап ҡарағандар.Тәү башлап Тархан Сәғит улы балалар менән кишер, сөгөлдөр, һуған ултыртып , мул уңыш алыуға өлгәшкәндәр.Химиянан уҡытҡан сағында химик тәжрибәләр үткәреп ҡарағандар.Химик элементтарҙың таблицаһын яттан яҡшы үҙләштергәндәр.Башҡорт теле һәм әҙәбиәт уҡытыусыһы декрет отпускаһына киткәс әҙәбиәт дәресен дә уҡытып ала. Ошо уҡытҡан сағында Рәми Ғарипов менән осрашып , уның “Туған тел “ шиғырын беренселәрҙән булып уҡыусыларына уҡып ишеттәргән, ятлатҡан. Рәми Ғарипов менән улар бик дуҫ булғандар, бере-береһенә барып йөрөгәндәр, аралашып торғандар.Уларҙың бергә төшкән фотоһы быға асыҡ дәлил. Тархан Сәғит улы Рәми Ғарипов ҡыуышта ятҡан тауға арнап “Ҡаратау" картинаһын ижад иткән. Мәктәптә тыуған
яҡты өйрәнеү эшен йәйелдереп ебәрә. Балаларҙы Салауат Юлаевтың тормош юлы һәм ижады менән таныштыра, һәр шиғырын үҙе яттан белә, уның атаһы Юлай Аҙналин һәм Емельян Пугачев үткән һуғыш юлдарынан үтәләр. Һәр атаманың килеп сығышы менән танышалар, альбом төҙөйҙәр. Тирә яҡтағы мәмерйәләр, шишмәләр, йылғалар , тауҙар араһында экскурсияларға йөрөйҙәр. Тәбиғәте менән тынғыһыҙ кеше балаларға ла тынысланырға ирек бирмәй. Бай рухи мираҫты бала аңына еткереү, күңел һандығына юйылмаҫлыҡ итеп һалыу өсөн тырыша. Балаларҙы дәртләндереп , үҙ артынан эйәртә белеүсе энтузиаст балалар дуҫ, татыу, әүҙем булһындар өсөн ваҡытын, көсөн йәлләмәй.Тимербулат Шәмсетдинов, Тархан Сәғит улы һәр ваҡыт беҙҙең менән йөрөнө, эшләне, һәр нәмәне аңлата ,өйрәтә ине. Һәр йыл балаларҙың балаларҙыңйәйге ялын ойоштороуҙа ҡатнашты.Ошо йылдарҙа бирелгән маҡтау грамоталары бихисап.Һаҡланып ҡалған бер-нисәү һе менән таныштырам.
Лагерҙа эшләгән осорҙа балаларҙың ялын күңелле үткәреү өсөн тырыша, йырсылар, актерҙар, хәбәрселәр менән осрашып торалар.Фидан Ғафаров, Олег Ханов менән осрашыуҙары балалар күңелендә яҡты иҫтәлек булып ҡалған.Быны фотолар ҙа дәлилләп тора. Лагерҙа балаларға эште бик ентекләп өйрәтә, сөгөлдөр төбөн нисек утарға, йомшартырға икәнен үҙе күрһәтә. Физкультура дәрестәрен уҡытҡанда балаларҙы саңғы менән яланға , тауға алып сығыр булған, төрлө кросстар ойошторған.
Был тынғыһыҙ кеше Салауат районы һәм республика халҡына Салауат Юлаев образы ашала билдәле.
Аҡ ҡуянҡайҙын балаһы
Ҡолаҡ осҡайында ҡараһы.
Салауаттың тыуған төйәге
Ике генә йылға араһы.
Бына ошо халыҡ йыры менән башлар ине ул Салауат Юлаевҡа арналған һүҙен.Үҙенең Салауат Юлаевҡа арналған телмәрен архивтарҙа эҙләнеүҙәре, бөйөк рус тикшеренеүселәре Рычков, Нефедов , Паллас, Крашенеников , Руденко яҙмалары менән раҫлар ине.Ул үҙенең һөйләгән фекеренең ,һүҙенең дөрөҫлөгөн газета һәм журнал биттәрендә сыҡҡан статьялары менән таныштырып торҙо.Тархан Сәғит улы ысынлап та Салауат Юлаев тип янып йөрөгән кешеләрҙең береһе ине.Иң беренселәрҙән булып уның тураһында материалдар туплап, музей ойоштороп йөрөүсе лә , Салауат Юлаев менән бәйле урындарға эскурсия ойоштороусы ла ул. Салауат Юлаевтың тыуған яғына тип килеүсе һәр ҡунаҡ : журналисмы, яҙыусымы, шағирмы, рәссаммы, ғалиммы- һәр береһе Тархан Сәғит улының өйөндә ҡәҙерле ҡунаҡ ине. Һәр саҡ улар өсөн ваҡыт та таба, һыйын да әҙерләй, һүҙен дә йәлләмәй. Һәр береһе менән уртаҡ тел табып аралаша, һәр нәмәне төпсөрләп аңлатып бирә.
Бөгөнгө көндә Малаяҙҙың уртаһында ҙур күркәм бинала урынлашҡан Салауат Юлаев музейы ла бит, йылға бәләкәй генә инештән башланған кеүек, ошо Әлкә мәктәбенең пионер бүлмәһенә бөртөкләп йыйылған материалдарҙан юл алған.
Cалауат Юлаев уның бөтә булмышын биләп алған.Уның тураһында бик күп белешмәләр уҡып , ололарҙан һорашып, Салауат Юлаев портретын яҙыуға ла өлгәште ул. Картинаһында Салауат йәш, ҡыйыу ҡарашлы, сос ир-егет итеп һүрәтләнә.Был картина бөгөн Малаяҙҙағы Салауат Юлаев музейын биҙәй. Салауат Юлаев тыуған төйәген билдәләү өсөн күп көсөн сарыф итте. Нияз Мәжитов етәкселегендәге экспедиция килгәс, уларҙан бер аҙым да ҡалмай, ярҙам итеп йөрөнө.Уларға икмәген дә ташыны, мунса ла яғып индерҙе, һәр нәмәлә ярҙам ҡулы һуҙҙы. Аҙналы урыны билдәле булғас, үҙенең элекке уҡыусыһы бөгөнгө көндә уның эшен дауам итеп музей етәксеһе булған Вельмер Иштимер улы менән Учалыға барып мәрмәрҙән стела эшләтеп ҡуйҙылар.
Тәкәй урынына таштан тирмә эшләтергә йөрөй ине, өлгөрә алманы.Әлкә администрацияһы территорияһында Салауат тыуған төйәктә уға арналған комплекс та булырға тейеш тип , проект эшләтәм тип , Өфө юлын күп тапаны Тархан Сәғит улы. Проект эшләнде, ләкин йәмғиәттәге үҙгәртеп ҡороу был ҙур эшкә ҡамасауланы.
Бөгөнгө көндә Әлкә мәктәбендә урынлашҡан Салауат Юлаев музейы ла бит Тархан Сәғит улының тырышлығы менән яңы нан тергеҙелде.
Улы Айрат, Энгель, Хаммат Исмәғилевтар менән бергә картиналар эшләнеләр.Ағас эшкәртеп таҡта-брустан, дсп-двп-нан каркастар ҡороп Энгель Тархан улы папье маше ҡулланып Салауат Юлаев менән бәйле урындарҙың барельеф картаһын төҙөнө.Һәр ауыл ут менән яҡтыртылып күренеп тора ине.
Бына ошо мәҙәниәт
өлкәһендәге ҙур хеҙмәттәре өсөн уға Башҡортостан республикаһының президенты указы менән “Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре” тигән маҡтаулы исем бирелде.
Хәбәрсе булараҡ та уның күҙ уңынан бер нимәлә ситтә ҡалманы. Ауыл яңылыҡтары, колхоз-мәктәп эштәре, арҙаҡлы яҡташтары тураһында белешмә, Салауат Юлаеавтың тыуған урыны һәм уның тарихта биләгән урыны тураһында бик күп яҙҙы. Тау-таш, ялан-урмандар атмаһының килеп сығышы менән таныштырып торҙо.Уның яҙған статьяларын барлап ҡына Әлкә администрацияһы, Салауат Юлаев Салауат районы тураһында күп мәғлүмәт ала алабыҙ. Тархан Сәғит улы яҡшы фотограф та булды.Лена Хәлил ҡыҙы һөйләүе буйынса ауылда тик уның ғына фотоаппараты булған.
Фотоға төшөрөп, эшләп, сығарып та биргән. Ошо альбомда килтерелгән фотоларҙың күбеһен үҙе эшләгән.Эшләгән фотоларын уҡыусыларға буш таратып биреп торған. Бына ошо ғына ла уның йомарт, эскерһеҙ,…………………икәнлегенә асыҡ миҫал.
Был тынғыһыҙ кешенең ысанлап та эшләмәгән эше, ҡыҫылмаған урыны…………..ҡалмағандыр.Ул бит хатта киноға ла төшөп өлгөргән………ҡуйған “Емельян Пугачев” тигән фильмында ҡатнашыу бәхете тейгән.Салауат яугире булып …
Тархан Сәғит улының өйөндә ижади мөхит урынлаштырылған.Уның балалары һүрәт төшөргәнен ҡарап, төрлө гәзит – журналдар уҡып, әсәләренең рус теле һәм әҙәбиәтенән булған китап-журналдарын уҡып үҙаллы белем алғандар. Аталары улдарын үҙ артынан эйәртеп саңғы шыуырға, һунарға , балыҡҡа йөрөткән. Ҡулдарында балта-йышҡы тоторға, станок менән эшләргә лә өйрәткән. Шуның өсөн балалары оҫта ҡуллы..художник, музыкаль яҡтан талантлы, һәйләү тьелмәре үҫешкән кешеләр булып формалашҡандар. Тархан Сәғит улы районда беренсе булып мансардалы өй һалып инде. Балаларының да өйҙәре күркәм.
Бына ошолай эш тиеп, иле , халҡы тиеп янып йөрөнө, халҡына хеҙмәт итеүҙә үҙен бәхетле һананы оло йөрәкле уҡытыусы, минең ҡайным, Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин ( Ильвира Заһиҙуллина)
Беренсе булып күңелемде ярып донъяға килгән минең шатлығым, ҡояшым булып балкыған ҡызым ул минен Ләйсән .Атаhы әйтмешләй, ике институт бөтөп тыуған бала . Ул тыуғас уның менән бергә илаша-илаша мин дә , атаhы ла институт тамамланыҡ.
Ләйсән Энгель ҡыҙын 1986 йылдың 18 апрелендә Өфөлә институттың 5 курсында уҡығанда таптым. Ләйсән менән бергәләп институт тамамланыҡ, мин филология факультетын, атаhы география факультетын.
Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин 1927 йылдың 26 декабрендә Йонос ауылында тыуған. Башланғыс белемде Тархан Сәғит улы Йонос ауылында Сәлих Хөснөтдинов тигән уҡытыусынан ала. Уҡыуға һәләте һәм дәрте булғас, был белем менән генә хушһынмай, уҡыуын Яхъя мәктәбендә дауам итә. Оҙаҡламай Әлкә ауылында ла 7 йыллыҡ мәктәп асыла, һәм ул яҡындағы мәктәпкә күсә.Урта белем алыу теләге үҫмерҙе Иҫке Ҡаратаулы (хәҙерге Малаяҙ) мәктәбенә уҡырға килтерә. Дәүләт имтихандарын Нәсебаш урта мәктәбенә сабата кейеп йәйәү йөрөп бирә. Заманына күрә Салауат администрацияһы күләмендә урта мәктәпте тамамлаусылар араһында беренсе булып тора. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, уны Әлкә 7 йыллыҡ мәктәбенә уҡытыусы итеп ебәрәләр.
Бәләкәйҙән үк рәсем төшөрөргә, шиғыр ятларға,өй эсендәге предметтарҙың размерывн үлсәп, шуның hызмаhын ҡағыҙға чертеж итеп төшөрөргә ярата торғайны.Мәктәптә уҡыған йылдарында төрлө кисәләрҙә, иртәлектәрҙә, сәхнәләштереүҙә, инша яҙыу, шиғыр hөйөүселәр конкурстарында ҡатнашып йөрөнө. (фото). Рәсем, черчение, математика , башҡорт теле һәм әҙәбите буйынса /4 урын/ олимпиадаларҙа ҡатнашты. Инша яҙыу буйынса призлы урындар алды. Әлкә урта мәктәбен «4» hәм»5» билдәләренә генә тамамлап 2-се hанлы Өфө педагогия колледжының художество hәм графика факультетына уҡырға инде. Матур итеп hүрәт төшөрөргә, портреттар эшләргә, ағасты hырлау оҫталығына , батик-туҡымаға һүрәт эшләү, гобелен-балаҫ һуғыу, картиналар эшләү серҙәренә өйрәнде.Колледждан hуң йәйен баллаар баҡсаhына рәссам-биҙәүсе булып эшкә урынлаша. Мәктәптә эш табылғас, үҙ профессияhы буйынса уҡытыу эшенә күсте.138-се мәктәптә рәсем hәм черчение дәрестәренән тыш хеҙмәт, тормош hабактарын да алып бара.Түңәрәк эшенә мәктәп балаларын йәлеп итә.Буш ваҡыттарында балалар баксаhында стенаға картиналар эшләй.Үҙе уҡыған педагогия колледжында живопись буйынса түңәрәк эшен тәҡдим иткәс, унда ла эшләргә ваҡыт таба.Балалар менән төрлө фестивалдарҙә ҡатнаша, призлы урындар яулайҙар, мәктәптең залын һәр кисәгә әҙерләгәндә, зауыҡ менән матур итеп биҙәй белә.Балаларға Яңы йылға, кисәләргә, костюмдар маскалар эшләшеп бирә.
1947/48 уҡыу йылында башланғыс синыфтарҙа уҡыта. 1948 йылдан башлап мәктәптә география, биология, математика , рәсем , черчение ( һыҙма), физика, химия дәрестәрен уҡыта. Һәр дәрес уҡытыусынан даими рәүештә үҙ өҫтөндә эшләүҙе талап итә,быны Тархан Сәғит улы бик яҡшы аңлай .
Укыуға, һүрәт төшөрөү нескәләренә өйрәнеү теләге менән Ләйсән ситтән тороп БДПУ-нын художество hәм графика факультетына уҡырға инде. Быйыл ул 5 курста уҡый.Имтихандарын hәм просмотрҙарын тик hәйбәт билдәләргә генә биреп килә.Үҙ профессияhына, балаларға hөйөүе, һүрәт төшөрөү оҫталығы , үҙенең тиктормас натураhы уны эшhеҙ торорға ирек бирмәй.Ул ваҡыт табып картиналар яҙырға ла өлгөрә.Был беренсенән оҫталыҡты камиллаштырырға ярҙам итhә, икенсенән ғаилә бюджетына өҫтәмә финанс ярҙам да.
Ләйсән дә олатаһы кеүек Салауат Юлаев менән ҡыҙыҡһына, ул йәшәгән төйәктә тыуыу
менән ғорурлана һәм тыуған тәбиғәтенең матурлығын төшөргән эштәрендә лә был сағыла.
Ләйсән ул беҙҙең ышаныслы алмаш, өмөтлө киләсәк.
Тархан Сәғит улы бик яҡшы аңлай һәм 1949 йылда белемен камиллаштырыу маҡсатында Өфөләге Тимирязев исемендәге педагогия институтына химия, биология, география факультетына ситтән тороп уҡырға инә һәм 1952 йылда тамамлай.
Йәшәү бәхете- күңел сафлыҡта,
Йәшәү бәхете- дуҫлыҡ ,хаҡлыҡта.
1966 йылда, белемен үҫтереү маҡсатында, Силәбе пдагогия институтының география факультетында уҡый һәм ул уны тырышып яҡшы билдәләргә генә тамамлай.
Йәшәү бәхете- илең, халҡың өсөн
Хеҙмәт аша тыуған шатлыҡта.
Әлкә мәктәбендә уҡытыуға ул 40 йыл ғүмерен бағышлаған. Биологиянан уҡытҡан сағында ул тәжрибә үткәреү мөйөшө ойошторған. Балалар менән кукуруз үҫтергәндәр, ағастар ултыртҡандар һәм төрлө ашламалар ҡулланып тәжрибә үткәргәндәр. Алмағасҡа икенсе сорттың ботаҡтарын ялғап ҡарағандар.Тәү башлап Тархан Сәғит улы балалар менән кишер, сөгөлдөр, һуған ултыртып , мул уңыш алыуға өлгәшкән.
Бына ошолай эш тиеп, иле , халҡы тиеп янып йөрөнө, халҡына халҡына хеҙмәт итеүҙә үҙен бәхетле һанаы оло йөрәкле уҡытыусы, минең ҡайным, Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин.
Тархан Сәғит улын Салауат районынында белмәгән кеше бик һирәк. Ул үҙе тарихсы, географ, этнограф, рәссам, хәбәрсе, музей директоры, таҫыл һунарсы, ажарлы балыҡсы, ҡул оҫтаһы, баҡсасы-һәр нәмәгә оҫта кеше ине. Энергияһы ташып торған, һәр эшкә өлгөргән, һәр береһе менән аралашып үҙ кәңәшен биргән, һәр береһенә ярҙам ҡулы һуҙырға ашыҡҡан, сәсән телле, асыҡ куңелле, киң эрудициялы шэхес итеп танытты ул үҙен. Бик күп уҡый, яҙыша торғайны. “География в школе” ,“Вокруг света”, “Художник”, “Ватандаш”, “Ағиҙел” журналдарының унар йыллыҡ подпискаһы һаҡлана ине унда. Һәр төрлө белешмәләр, энциклопедиялар китапханаһының түрендә торҙо.Талант эйәһенә бик күп нәмә тәбиғәттән бирелгәйне: ораторлыҡ таланты, яҡшы хәтер, аҡыл тәрәнлеге, рәсем төшөрөү оҫталығы. Дәрестәрҙә уның һөйләгәнен балалар йотлоғоп тыңлағандар һәм был хәтерҙәрендә йылдар буйына һаҡланып ҡалған.Уның уҡыусылары, “үәт Тархан абый һөйләй торғайны, беҙ ауыҙыбыҙҙы асып һәр һүҙенә ышанып иҫебеҙ китеп тыңлай торғайныҡ “ тип йылылыҡ менән иҫкә алалар.
Химиянан уҡытҡан сағында химик тәжрибәләр үткәреп ҡарағандар,химик элементтарҙың таблицаһын яттан балалр яҡшы үҙләштергәндәр.
Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин 1927 йылдың 26 декабрендә Йонос ауылында тыуған. Атаһы Сәғит Заһит улы 1882 йылдан 1961 йылға тиклем ошо Йонос ауылында йәшәгән һәм эшләгән. Әсәһе Фәрхиямал Ғималетдин ҡыҙы 1885 йылда Мөсәт ауылында тыуған . Йонос ауылына кейәүгә сығып 1962 йылда үлгән. Башланғыс белемде Тархан Сәғит улы Йонос ауылында Сәлих Хөснөтдинов тигән уҡытыусынан ала. Уҡыуға һәләте һәм дәрте булғас, был белем менән генә хушһынмай, уҡыуын Яхъя мәктәбендә дауам итә. Оҙаҡламай Әлкә ауылында ла 7 йыллыҡ мәктәп асыла, һәм ул яҡындағы мәктәпкә күсә.Урта белем алыу теләге үҫмерҙе Иҫке Ҡаратаулы (хәҙерге Малаяҙ) мәктәбенә уҡырға килтерә. Дәүләт имтихандарын Нәсебаш урта мәктәбенә сабата кейеп йәйәү йөрөп бирә. Заманына күрә Салауат администрацияһы күләмендә урта мәктәпте тамамлаусылар араһында беренсе булып тора. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, уны Әлкә 7 йыллыҡ мәктәбенә уҡытыусы итеп ебәрәләр. 1947/48 уҡыу йылында башланғыс синыфтарҙа уҡыта. 1948 йылдан башлапмәктәптә география, биология, математика , рәсем , черчение ( һыҙма), физика, химия дәрестәрен уҡыта.
Һәр дәрес уҡытыусынан даими рәүештә үҙ өҫтөндә эшләуҙе талап итә. Быны Тархан Сәғит улы бик яҡшы аңлай һәм 1949 йылда белемен камиллаштырыу маҡсатында Өфөләге Тимирязов исемендәге педагогия институтына химия, биология, география факультетына ситтән тороп уҡырға инә һәм 1952 йылда тамамлай. Әммә ләкин был белем менән генә тынысланмай, белем алыуға, күберәк уҡырға ынтылыш уны 1966 йылда Силәбе ҡалаһының география факультетына килтерә һәм ул уны тырышып яҡшы билдәләргә генә тамамлай.
Ғаиләле һәм әллә күпме яуаплы йәмғиәт эше алып барған кеше өсөн ике институт бөтөрөү үҙе үк ҙур батырлыҡ билдәһе. Әлкә мәктәбендә уҡытыуға ул 40 йыл ғүмерен бағышлаған. Уҡытыу дәүерендә бик күп грамоталар менән бүләкләнгән. Биологиянан уҡытҡан сағында ул тәжрибә үткәреү мөйөшө ойошторған. Балалар менән кукуруз үҫтергәндәр, ағастар ултыртҡандар һәм төрлө ашламалар ҡулланып тәжрибә үткәргәндәр. Алмағасҡа икенсе сорттың ботаҡтарын ялғап ҡарағандар.Тәү башлап Тархан Сәғит улы балалар менән кишер, сөгөлдөр, һуған ултыртып , мул уңыш алыуға өлгәшкәндәр.Химиянан уҡытҡан сағында химик тәжрибәләр үткәреп ҡарағандар.Химк элементтарҙың таблицаһын яттан яҡшы үҙләштергәндәр.Башҡорт теле һәм әҙәбиәт уҡытыусыһы декрет отпускаһына киткәс әҙәбиәт дәресен дә уҡытып ала. ОшоБыл уҡытҡан сағындаосорҙа Рәми Ғарипов менән осрашып , уның “Туған тел “ шиғырын беренселәрҙән булып уҡыусыларына уҡып ишеттәргән, ятлатҡан. Рәми Ғарипов менән улар бик дуҫ булғандар, бере-береһенә барып йөрөгәндәр, аралашып торғандар.Уларҙың бергә төшкән фотоһы быға асыҡ дәлил. Тархан Сәғит улы Рәми Ғарипов ҡыуышта ятҡан тауға арнап “Ҡаратау" картинаһын ижад иткән.
ҡыуышта ятҡан тауға арнап “Ҡаратау" картинаһын ижад иткән. Мәктәптә тыуған яҡты өйрәнеү эшен йәйелдереп ебәрә. Балаларҙы Салауат Юлаевтың тормош юлы һәм ижады менән таныштыра, һәр шиғырын үҙе яттан белә, уның атаһы Юлай Аҙналин һәм Емельян Пугачев үткән һуғыш юлдарынан үтәләр. Һәр атаманың килеп сығышы менән танышалар, альбом төҙөйҙәр. Тирә яҡтағы мәмерйәләр, шишмәләр, йылғалар , тауҙар араһында экскурсияларға йөрөйҙәр. Тәбиғәте менән тынғыһыҙ кеше балаларға ла тынысланырға ирек бирмәй. Бай рухи мираҫты бала аңына еткереү, күңел һандығына юйылмаҫлыҡ итеп һалыу өсөн тырыша. Балаларҙы дәртләндереп , үҙ артынан эйәртә белеүсе энтузиаст балалар дуҫ, татыу, әүҙем булһындар өсөн ваҡытын, көсөн йәлләмәй.Тимербулат Шәмсетдинов, Тархан Сәғит улы һәр ваҡыт беҙҙең менән йөрөнө, эшләне, һәр нәмәне аңлата ,өйрәтә ине. Һәр йыл балаларҙың балаларҙыңйәйге ялын ойоштороуҙа ҡатнашты.Ошо йылдарҙа бирелгән маҡтау грамоталары бихисап.Һаҡланып ҡалған бер-нисәүһе менән таныштырам.
Мәктәптә тыуған яҡты өйрәнеү эшен йәйелдереп ебәрә. Балаларҙы Салауат Юлаевтың тормош юлы һәм ижады менән таныштыра, һәр шиғырын үҙе яттан белә, уның атаһы Юлай Аҙналин һәм Емельян Пугачев үткән һуғыш юлдарынан үтәләр. Һәр атаманың килеп сығышы менән танышалар, альбом төҙөйҙәр. Тирә яҡтағы мәмерйәләр, шишмәләр, йылғалар , тауҙар араһында экскурсияларға йөрөйҙәр. Тәбиғәте менән тынғыһыҙ кеше балаларға ла тынысланырға ирек бирмәй. Бай рухи мираҫты бала аңына еткереү, күңел һандығына юйылмаҫлыҡ итеп һалыу өсөн тырыша. Балаларҙы дәртләндереп ,үҙ артынан эйәртә белеүсе энтузиаст балалар дуҫ, татыу, әүҙем булһындар өсөн ваҡытын, көсөн йәлләмәй. Тархан Сәғит улы һәр ваҡыт балалар менән йөрөй, эшләй, һәр нәмәне аңлата ,өйрәтә . Һәр йыл балаларҙың йәйге ялын ойоштороуҙа ҡатнаша.
Лагерҙа эшләгән осорҙа балаларҙың ялын күңелле үткәреу өсөн тырыша, артистар, йырсылар, актерҙар, хәбәрселәр менән осрашып торалар.Фидан Ғафаров, Олег Ханов менән осрашыуҙары балалар күңелендә яҡты иҫтәлек булып ҡалған.Быны фотлар ҙа дәлилләп тора. Лагерҙа балаларға эште бик ентекләп өйрәтә, сөгөлдөр төбөн нисек утарға, йомшартырға икәнен үҙе күрһәтә. Физкультура дәрестәрен уҡытҡанда балалрҙы саңғы менән яланға , тауға алып сығыр булған, төрлө кросстар ойошторған.
Был тынғыһыҙ кеше Салауат районы һәм республика халҡына Салауат Юлаев образы ашала билдәле.
Лагерҙа эшләгән осорҙа балаларҙың ялын күңелле үткәреү өсөн тырыша, йырсылар, актерҙар, хәбәрселәр менән осрашып торалар.Фидан Ғафаров, Олег Ханов менән осрашыуҙары балалар күңелендә яҡты иҫтәлек булып ҡалған.Быны фотолар ҙа дәлилләп тора. Лагерҙа балаларға эште бик ентекләп өйрәтә, сөгөлдөр төбөн нисек утарға, йомшартырға икәнен үҙе күрһәтә. Физкультура дәрестәрен уҡытҡанда балаларҙы саңғы менән яланға , тауға алып сығыр булған, төрлө кросстар ойошторған.
Был тынғыһыҙ кеше Салауат районы һәм республика халҡына Салауат Юлаев образы ашала билдәле.
Аҡ ҡуянҡайҙын балаһы
Ҡолаҡ осҡайында ҡараһы.
Салауаттың тыуған төйәге
Ике генә йылға араһы.
Бына ошо халыҡ йыры менән башлар инебула улТархан Заһиҙуллин Салауат Юлаевҡа арналған һүҙен.Үҙенең Салауат Юлаевҡа арналған телмәрен архивтарҙа эҙләнеүҙәре, бөйөк рус тикшеренеүселәре Рычков, Нефедов , Паллас, Крашенеников , Руденко яҙмалары менән раҫлар ине.Ул үҙенең һөйләгән фекеренең ,һүҙенең дөрөҫлөгөн газета һәм журнал биттәрендә сыҡҡан статьялары менән таныштырып торҙотора.Тархан Сәғит улы ысынлап та Салауат Юлаев тип янып йөрөгән кешеләрҙең береһе ине.Иң беренселәрҙән булып уның тураһында материалдар туплап, музей ойоштороп йөрөүсе лә , Салауат Юлаев менән бәйле урындарға эскурсия ойоштороусы ла ул була. Салауат Юлаевтың тыуған яғына тип килеүсе һәр ҡунаҡ : журналисмы, яҙыусымы, шағирмы, рәссаммы, ғалиммы- һәр береһе Тархан Сәғит улының өйөндә ҡәҙерле ҡунаҡ ине.- Һәр саҡ улар өсөн ваҡыт та таба, һыйын да әҙерләй, һүҙен дә йәлләмәй. Һәр береһе менән уртаҡ тел табып аралаша, һәр нәмәне төпсөрләп аңлатып бирә.
Бөгөнгө көндә Маляаҙҙың уртаһында ҙур күркәм бинала урынлашҡан Салауат Юлаев музейы ла бит, йылға бәләкәй генә инештән башланған кеүек, ошо Әлкә мәктәбенең пионер бүлмәһенә бөртөкләп йыйылған материалдарҙан юл алған.
Бөгөнгө көндә Малаяҙҙың уртаһында ҙур күркәм бинала урынлашҡан Салауат Юлаев музейы ла бит, йылға бәләкәй генә инештән башланған кеүек, ошо Әлкә мәктәбенең пионер бүлмәһенә бөртөкләп йыйылған материалдарҙан юл алған.
Cалауат Юлаев уның бөтә булмышын биләп алған.Уның тураһында бик күп белешмәләр уҡып , ололарҙан һорашып, Салауат Юлаев портретын яҙыуға ла өлгәште ул. Картинаһында Салауат йәш, ҡыйыу ҡарашлы, сос ир-егет итеп һүрәтләнә.Был картина бөгөн Малаяҙҙағы Салауат Юлаев музейын биҙәй. Салауат Юлаев тыуған төйәген билдәләү өсөн күп көсөн сарыф итте. Нияз Мәжитов етәкселегендәге экспедиция килгәс, уларҙан бер аҙым да ҡалмай, ярҙам итеп йөрөнө.Уларға икмәген дә ташыны, мунса ла яғып индерҙе, һәр нәмәлә ярҙам ҡулы һуҙҙы. Аҙналы урыны билдәле булғас, үҙенең элекке уҡыусыһы бөгөнгө көндә уның эшен дауам итеп музей етәксеһе булған Вельмер Иштимер улы менән Учалыға барып мәрмәрҙән стела эшләтеп ҡуйҙылар.
Тәкәй урынына таштан тирмә эшләтергә йөрөй ине, өлгөрә алманы.Әлкә администрацияһы территорияһында Салауат тыуған төйәктә уға арналған комплекс та булырға тейеш тип , проект эшләтәм тип , Өфө юлын күп тапаны Тархан Сәғит улы. Проект эшләнде, ләкин йәмғиәттәге үҙгәртеп ҡороу был ҙур эшкә ҡамасауланы.
Cалауат Юлаев уның бөтә булмышын биләп алған.Уның тураһында бик күп белешмәләр уҡып , ололарҙан һорашып, Салауат Юлаев портретын яҙыуға ла өлгәште ул. Картинаһында Салауат йәш, ҡыйыу ҡарашлы, сос ир-егет итеп һүрәтләнә.Был картина бөгөн Малаяҙҙағы Салауат Юлаев музейын биҙәй. Салауат Юлаев тыуған төйәген билдәләү өсөн күп көсөн сарыф итә. Нияз Мәжитов етәкселегендәге экспедиция килгәс, уларҙан бер аҙым да ҡалмай, ярҙам итеп йөрөй. Аҙналы урыны билдәле булғас, үҙенең элекке уҡыусыһы бөгөнгө көндә уның эшен дауам итеп музей етәксеһе булған Вельмер Иштимер улы менән Учалыға барып мәрмәрҙән стела эшләтеп ҡуйҙылар.
Бөгөнгө көндә Әлкә мәктәбендә урынлашҡан Салауат Юлаев музейы ла бит Тархан Сәғит улының тырышлығы менән яңы нан тергеҙелде.
Улы Айрат, Энгель, Хаммат Исмәғилевтар менән бергә картиналар эшләнеләр.Ағас эшкәртеп таҡта-брустан, дсп-двп-нан каркастар ҡороп Энгель Тархан улы папье-маше ҡулланып Салауат Юлаев менән бәйле урындарҙың барельеф
Тәкәй урынына таштан тирмә эшләтергә хыяллана илһөйәр, тик өлгөрә өлгөрә алмай. Әлкә администрацияһы территорияһында Салауат тыуған төйәктә, уға арналған комплекс та булырға тейеш тип ,проект эшләтәм тип, Өфө юлын күп тапай Тархан Сәғит улы. Проект эшләнә, ләкин йәмғиәттәге үҙгәртеп ҡороу был ҙур эшкә ҡамасаулай.
картаһын төҙөнө.Һәр ауыл ут менән яҡтыртылып күренеп тора ине.
Бына ошо мәҙәниәт өлкәһендәге ҙур хеҙмәттәре өсөн уға Башҡортостан республикаһының президенты указы менән “Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре” тигән маҡтаулы исем бирелде.
Бөгөнгө көндә Әлкә мәктәбендә урынлашҡан Салауат Юлаев музейы ла Тархан Сәғит улының тырышлығы менән яңы нан тергеҙелде.
Хәбәрсе булараҡ та уның күҙ уңынан бер нимәлә ситтә ҡалманы. Ауыл яңылыҡтары, колхоз-мәктәп эштәре, арҙаҡлы яҡташтары тураһында белешмә, Салауат Юлаеавтың тыуған урыны һәм уның тарихта биләгән урыны тураһында бик күп яҙҙы. Тау-таш, ялан-урмандар атмаһының килеп сығышы менән таныштырып торҙо.Уның яҙған статьяларын барлап ҡына Әлкә администрацияһы Салауат Юлаев Салауат районы тураһында күп мәғлүмәт ала алабыҙ. Тархан Сәғит улы яҡшы фотограф та булды.Лена Хәлил ҡыҙы һөйләүе буйынса ауылда тик уның ғына фотоаппараты булған.
Улы Айрат, Энгель, Хаммат Исмәғилевтар менән бергә картиналар эшләйҙәр.Ағас эшкәртеп таҡта-брустан, дсп-двп-нан каркастар ҡороп Энгель Тархан улы папье маше ҡулланып Салауат Юлаев менән бәйле урындарҙың барельеф картаһын төҙөй- һәр ауыл ут менән яҡтыртылып күренеп тора .
Фотоға төшөрөп, эшләп, сығарып та биргән. Ошо альбомда килтерелгән фотоларҙың күбеһен үҙе эшләгән.Эшләгән фотоларын уҡыусыларға буш таратып биреп торған. Бына ошо ғына ла уның йомарт, эскерһеҙ,…………………икәнлегенә асыҡ миҫал.
Был тынғыһыҙ кешенең ысанлап та эшләмәгән эше, ҡыҫылмаған урыны…………..ҡалмағандыр.Ул бит хатта киноға ла төшөп өлгөргән………ҡуйған “Емельян Пугачев” тигән фильмында ҡатнашыу бәхете тейгән.Салауат яугире булып …
Хәбәрсе булараҡ та уның күҙ уңынан бер нимәлә ситтә ҡалмай. Ауыл яңылыҡтары, колхоз-мәктәп эштәре, арҙаҡлы яҡташтары тураһында белешмә, Салауат Юлаеавтың тыуған урыны һәм уның тарихта биләгән урыны тураһында бик күп яҙҙы. Тау-таш, ялан-урмандар атмаһының килеп сығышы менән таныштырып торған.Уның яҙған статьяларын барлап ҡына Әлкә администрацияһы, Салауат Юлаев Салауат районы тураһында күп мәғлүмәт алырға була .
Тархан Сәғит улының өйөндә ижади мөхит урынлаштырылған.Уның балалары һүрәт төшөргәнен ҡарап, төрлө гәзит – журналдар уҡып, әсәләренең рус теле һәм әҙәбиәтенән булған китап-журналдарын уҡып үҙаллы белем алғандар. Аталары улдарын үҙ артынан эйәртеп саңғы шыуырға, һунарға , балыҡҡа йөрөткән. Ҡулдарында балта-йышҡы тоторға, станок менән эшләргә лә өйрәткән. Шуның өсөн балалары оҫта ҡуллы..художник, музыкаль яҡтан талантлы, һәйләү телмәре үҫешкән кешеләр булып формалашҡандар. Тархан Сәғит улы районда беренсе булып мансардалы өй һалып инде. Балаларының да өйҙәре күркәм, үҙенсәлекле.
Тархан Сәғит улының өс улы һәм өс килене уҡытыусы һөнәрен үҙләштергәндәр.Үҙе 40, ҡатыны Роза Нуриәхмәт ҡыҙы -30,оло улы Валерик -3,килене Ләбибә – 37 , икенсе улы Энгель-13,Ильвира килене-23, кесе улы Айрат-5, килене Светлана- йыл мәктәптә эшләгәндәр. Оло улының балалары уҡытыусы һөнәренә уҡығандар, тик Айгөл ейәнсәре генә ошо юлдан киткән, стажы 6 йыл. Икенсе улының ҡыҙы Ләйсән , минең оло ҡыҙым, мәктәптә 4-се йыл эшләй.Уҡытыусы һөнәрен һайлағанына үкенмәй, эшен дә, балаларын да бик ярата.Ғаиләбеҙҙең дөйөм стажы йыл.
Тархан Сәғит улы яҡшы фотограф та булған. Ауылдағы берҙән-бер фотоаппаратҡа ауылдаштарын Фотоға төшөрөп, эшләп, сығарып та биргән. .
Кем ул шәхес? Тыуған иленә, халҡына тоғро хеҙмәт итеп, шул уҡ ваҡытта рухлы уҡыусылар тәрбиәләгән кеше. Ул ғына ла түгел, үҙенең йәшәү дәүерендә бихисап эштәр эшләүсе , ауылының. районының данын арттырыусы.абруй яулаусы.
Тархан Сәғит улының өйөндә ижади мөхит урынлаштырылған.Уның балалары һүрәт төшөргәнен ҡарап, төрлө гәзит – журналдар уҡып, әсәләренең рус теле һәм әҙәбиәтенән булған китап-журналдарын уҡып үҙаллы белем алғандар. Аталары улдарын үҙ артынан эйәртеп саңғы шыуырға, һунарға , балыҡҡа йөрөткән. Ҡулдарында балта-йышҡы тоторға, станок менән эшләргә лә өйрәткән. Шуның өсөн балалары оҫта ҡуллы..художник, музыкаль яҡтан талантлы, һәйләү тьелмәре үҫешкән кешеләр булып формалашҡандар. Тархан Сәғит улы районда беренсе булып мансардалы өй һалып инде. Балаларының да өйҙәре күркәм.
Тархан Сәғит улын Салауат районынында белмәгән кеше бик һирәк.
Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин 1927 йылдың 26 декабрендә Йонос ауылында тыуған. Башланғыс белемде Тархан Сәғит улы Йонос ауылында Сәлих Хөснөтдинов тигән уҡытыусынан ала. Уҡыуға һәләте һәм дәрте булғас, был белем менән генә хушһынмай, уҡыуын Яхъя мәктәбендә дауам итә. Оҙаҡламай Әлкә ауылында ла 7 йыллыҡ мәктәп асыла, һәм ул яҡындағы мәктәпкә күсә.Урта белем алыу теләге үҫмерҙе Иҫке Ҡаратаулы (хәҙерге Малаяҙ) мәктәбенә уҡырға килтерә. Дәүләт имтихандарын Нәсибаш урта мәктәбенә сабата кейеп йәйәү йөрөп бирә. Заманына күрә Салауат ауыл советы күләмендә урта мәктәпте тамамлаусылар араһында беренсе булып тора. Өлгөргәнлек аттестаты алғас, уны Әлкә 7 йыллыҡ мәктәбенә уҡытыусы итеп ебәрәләр. 1947/48 уҡыу йылында башланғыс кластарҙа уҡыта. 1948 йылдан башлап мәктәптә география, биология, математика , рәсем , черчение ( һыҙма), физика, химия дәрестәрен уҡыта.
Һәр дәрес уҡытыусынан даими рәүештә үҙ өҫтөндә эшләүҙе талап итә. Быны Тархан Сәғит улы бик яҡшы аңлай һәм 1949 йылда белемен камиллаштырыу маҡсатында Өфөләге Тимирязев исемендәге педагогия институтының химия, биология, география факультетына ситтән тороп уҡырға инә һәм 1952 йылда тамамлай. Әммә ләкин был белем менән генә тынысланмай, белем алыуға, күберәк уҡырға ынтылыш уны 1966 йылда Силәбе пединститутының география факультетына килтерә һәм ул уны тырышып яҡшы билдәләргә генә тамамлай.
Ғаиләле һәм әллә күпме яуаплы йәмәғәт эше алып барған кеше өсөн ике институт бөтөрөү үҙе үк ҙур батырлыҡ билдәһе. Әлкә мәктәбендә уҡытыуға ул 40 йыл ғүмерен бағышлаған. Уҡытыу дәүерендә бик күп грамоталар менән бүләкләнгән. Биологиянан уҡытҡан сағында тәжрибә үткәреү мөйөшө ойошторған. Балалар менән кукуруз үҫтергән, ағастар ултыртҡан һәм төрлө ашламалар ҡулланып тәжрибә үткәргән. Алмағасҡа икенсе сорттың ботаҡтарын ялғап ҡарағандар.Тәү башлап Тархан Сәғит улы балалар менән кишер, сөгөлдөр, һуған ултыртып , мул уңыш алыуға өлгәшкән.Химиянан уҡытҡан сағында бары тик ошо мәктәптә тәжрибәләр үткәреп ҡарағандар, уҡыусылар химик элементтар таблицаһын яттан яҡшы үҙләштергән.Башҡорт теле һәм әҙәбиәт уҡытыусыһы ла булып эшләргә тура килә уға. Үҙенең элекке уҡыусыһы ,башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Лена Хәлил ҡыҙы әйтеүенсә , уҡытҡан сағында Рәми Ғарипов менән осрашып , уның “Туған тел “ шиғырын беренселәрҙән булып беҙгә,уҡыусыларына ,уҡып ишеттәрҙе, ятлатты. Рәми Ғарипов менән улар бик дуҫ булғандар, бере-береһенә барып йөрөгән, аралашып торған.Рәми Ғарипов район гәзитендә эшләгән осорҙа бик йыш командировкаларға йөрөгән,батҡаҡты-батҡаҡ тимәй ,малсылар, һауынсылар менән эш урындарында осрашҡан.Уларҙың бергә төшкән фотоһы быға асыҡ дәлил. Тархан Сәғит улы Рәми Ғарипов ҡыуышта ятҡан тауға арнап “Ҡаратау" картинаһын ижад иткән. Уларҙың был осрашыуын мәктәптә үткәрелгән”Донъяға ғашиҡ шағир”тигән сценарийҙа күрһәтеп киттек.
Тархан Сәғит улы мәктәптә тыуған яҡты өйрәнеү эшен йәйелдереп ебәрә. Балаларҙы Салауат Юлаевтың тормош юлы һәм ижады менән таныштыра, һәр шиғырын үҙе яттан белә, уның атаһы Юлай Аҙналин һәм Емельян Пугачев үткән һуғыш юлдарынан үтәләр. Һәр атаманың килеп сығышы менән танышалар, альбом төҙөйҙәр. Тирә- яҡтағы мәмерйәләр, шишмәләр, йылғалар , тауҙар араһында экскурсияларға йөрөйҙәр. Тәбиғәте менән тынғыһыҙ кеше балаларға ла тынысланырға ирек бирмәй. Бай рухи мираҫты бала аңына еткереү, күңел һандығына юйылмаҫлыҡ итеп һалыу өсөн тырыша. Балаларҙы дәртләндереп , үҙ артынан эйәртә белеүсе энтузиаст балалар дуҫ, татыу, әүҙем булһындар өсөн ваҡытын, көсөн йәлләмәй.Тимербулат Шәмсетдинов” Тархан Сәғит улы һәр ваҡыт беҙҙең менән йөрөнө, эшләне, һәр нәмәне аңлата
,өйрәтә ине,”-тип иҫкә ала.
Һәр йыл балаларҙың балаларҙың йәйге ялын ойоштороуҙа ҡатнашты.Ошо йылдарҙа бирелгән Маҡтау грамоталары бихисап.Һаҡланып ҡалған бер-нисәүһе менән таныштырам.
Лагерҙа эшләгән осорҙа балаларҙың ялын күңелле үткәреу өсөн тырыша, артистар, йырсылар, актерҙар, хәбәрселәр менән осрашып торалар.Уҡыусылары Фәнүзә Әптелваһап ҡыҙы менән Владислав Рәмил улы “Фидан Ғафаров, Олег Ханов менән осрашыуҙары беҙҙең,балалар күңелендә яҡты иҫтәлек булып ҡалды,”-тиҙәр.Быны фотолар ҙа дәлилләп тора. Лагерҙа ул балаларға эште бик ентекләп өйрәтә, сөгөлдөр төбөн нисек утарға, йомшартырға икәнен үҙе күрһәтәбирә.
Физкультура дәрестәрен уҡытҡанда балаларҙы саңғы менән яланға , тауға алып сығыр булған, төрлө кросстар ойошторған.
Был тынғыһыҙ кеше Салауат районы һәм республика халҡына Салауат Юлаев образы аша ла билдәле.
Аҡ ҡуянҡайҙын балаһы
Ҡолаҡ осҡайында ҡараһы.
Салауаттың тыуған төйәге
Ике генә йылға араһы
Бына ошо халыҡ йыры менән башлар ине ул Салауат Юлаевҡа арналған һүҙен.Үҙенең Салауат Юлаевҡа арналған телмәрен архивтарҙа эҙләнеүҙәре, бөйөк рус тикшеренеүселәре Рычков, Нефедов , Паллас, Крашенеников , Руденко яҙмалары менән раҫлар ине.Ул үҙенең һөйләгән фекеренең, һүҙенең дөрөҫлөгөн газета һәм журнал биттәрендә сыҡҡан мәҡәләләре менән таныштырып торҙо.Тархан Сәғит улы ысынлап та Салауат Юлаев, тип янып йөрөгән кешеләрҙең береһе ине. Иң беренселәрҙән булып уның тураһында материалдар туплап, музей ойоштороп йөрөүсе лә , Салауат Юлаев менән бәйле урындарға эскурсия ойоштороусы ла ул. Салауат Юлаевтың тыуған яғына тип килеүсе һәр ҡунаҡ : журналисмы, яҙыусымы, шағирмы, рәссаммы, ғалиммы- һәр береһе Тархан Сәғит улының өйөндә ҡәҙерле ҡунаҡ ине. Һәр саҡ улар өсөн ваҡыт та таба, һыйын да әҙерләй, һүҙен дә йәлләмәй. Һәр береһе менән уртаҡ тел табып аралаша, һәр нәмәне ентекләп аңлатып бирә.
Бөгөнгө көндә Малаяҙҙың уртаһында ҙур күркәм бинала урынлашҡан ,әле беҙ баҫып торған Салауат Юлаев музейы ла бит, йылға бәләкәй генә инештән башланған кеүек, ошо Әлкә мәктәбенең пионер бүлмәһенә бөртөкләп йыйылған материалдарҙан юл алған.Был музейҙы ойоштороуға Тархан Сәғит улы уҡыусыларҙы йәлеп иткән.Һәр кем боронғо әйберҙәр йыйып килтерергә тырышҡан ,балалар менән ауылдан ауылға ла йөрөгән.
Cалауат Юлаев уның бөтә булмышын биләп алған.Уның тураһында бик күп белешмәләр уҡып , ололарҙан һорашып, батырҙың портретын яҙыуға ла өлгәште ул. Картинаһында Салауат йәш, ҡыйыу ҡарашлы, сос ир-егет итеп һүрәтләнә.Был картина бөгөн Салауат Юлаев музейын биҙәй. Салауат Юлаевтың тыуған төйәген билдәләү өсөн күп көсөн сарыф итте. Нияз Мәжитов етәкселегендәге экспедиция килгәс, уларҙан бер аҙым да ҡалмай, ярҙам итеп йөрөнө.Уларға икмәген дә ташыны, мунса ла яғып индерҙе, һәр нәмәлә ярҙам ҡулы һуҙҙы.
Аҙналы урыны билдәле булғас, үҙенең элекке уҡыусыһы ,бөгөн уның эшен дауам итеүсе тарих уҡытыусыһы һәм музей етәксеһе булған Вельмер Иштимер улы менән Учалыға барып мәрмәрҙән стела эшләтеп ҡуйҙы.
Тәкәй урынына таштан тирмә эшләтергә йөрөй ине, өлгөрә алманы. Әлкә ауылы хакимиәте биләмәһендә , Салауат тыуған төйәктә уға арналған комплекс та булырға тейеш, проект эшләтәм тип, Өфө юлын күп тапаны Тархан Сәғит улы. Проект эшләнде, ләкин йәмғиәттәге үҙгәртеп ҡороу был ҙур эшкә ҡамасауланы.
Бөгөнгө көндә Әлкә мәктәбендә урынлашҡан Салауат Юлаев музейы ла бит Тархан Сәғит улының тырышлығы менән яңы нан тергеҙелде. Был музейҙы тергеҙеүгә лә күп көс һалды ул.Улы Айрат, Энгель, Хаммат Исмәғилевтар менән бергә картиналар эшләне. Ағас эшкәртеп таҡта-брустан, ДВП-ДСП-нан каркас ҡорҙолар, стендтар эшләнеләр .Энгель Тархан улы папье-маше ҡулланып Салауат Юлаев менән бәйле урындарҙың барельеф картаһын төҙөнө. Һәр ауыл ут менән яҡтыртылып күренеп тора ине.
Бына ошо мәҙәниәт өлкәһендәге ҙур хеҙмәттәре өсөн уға Башҡортостан Республикаһының Президенты указы менән “Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре” тигән маҡтаулы исем бирелгән.
Хәбәрсе булараҡ та уның күҙ уңынан бер нәмә лә ситтә ҡалманы. Ауыл яңылыҡтары, колхоз, мәктәп эштәре, арҙаҡлы яҡташтары тураһында белешмә, Салауат Юлаевтың тыуған урыны һәм уның тарихта
биләгән ере тураһында бик күп яҙҙы. Тау-таш, ялан-урмандар атамаһының килеп сығышы менән таныштырып торҙо.Уның яҙған мәҡәләләрен барлап ҡына Әлкә ауыл хакимиәте, Салауат Юлаев, Салауат районы тураһында күп мәғлүмәт ала алабыҙ.
Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин 1965 йылдың ноябрендә Әлкә урта мәктәбендә республикала беренсе тапҡыр Салауат Юлаев музейын ойошторған, 48 йыл ғүмерен Салауат батырҙың тормошон һәм эшмәкәрлеген өйрәнеүгә арнаған, Беренсе Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайында тағы беренсе булып республикала Салауат Юлаев орденын будырырға, Өфөнөң Октябрь проспектына Салауат Юлаев исемен бирергә, Салауат районы гәзитен башҡорт телендә “Йүрүҙән” тип сығарырға кәрәк тигән тәҡдимдәр менән сығыш яһаған.
Тархан Сәғит улы яҡшы фотограф та булған.Лена Хәлил ҡыҙы һөйләүе буйынса, ауылда тик уның ғына фотоаппараты булған. Фотоға төшөрөп, эшләп, сығарып та биргән. Ошо альбомда килтерелгән фотоларҙың күбеһен үҙе эшләгән. Уҡыусыларға буш таратып биреп торған. Бына ошо ғына ла уның йомарт, эскерһеҙ икәнлегенә асыҡ миҫал.
Тархан Сәғит улы фотограф, рәссам, хәбәрсе, музей директоры, таҫыл һунарсы, балыҡсы, ҡул оҫтаһы, баҡсасы-һәр нәмәгә оҫта кеше ине. Энергияһы ташып торған, һәр эшкә өлгөр, һәр береһе менән аралашып үҙ кәңәшен биргән, һәр береһенә ярҙам ҡулы һуҙырға ашыҡҡан, сәсән телле, асыҡ куңелле, киң эрудициялы шәхес итеп танытты ул үҙен. Бик күп уҡый, яҙыша торғайны. “География в школе”“Вокруг света”, “Художник”, “Ватандаш”, “Ағиҙел” журналдарының унар йыллыҡ подпискаһы һаҡлана ине унда.Тархан Сәғит улын Салауат районында белмәгән кеше бик һирәк. Ул үҙе тарихсы, географ, этнограф, . Һәр төрлө белешмәләр, энциклопедиялар китапханаһының түрендә торҙо. Талант эйәһенә бик күп нәмә тәбиғәттән бирелгәйне: ораторлыҡ таланты, яҡшы хәтер, аҡыл тәрәнлеге, рәсем төшөрөү оҫталығы. Дәрестәрҙә уның һөйләгәнен балалар йотлоғоп тыңлаған һәм был хәтерҙәрендә йылдар буйына һаҡланып ҡалған.Уның уҡыусылары,бөгөн мәктәптә эшләүсе Фәнүзә Әптелваһап ҡыҙы менән Зилә Мәлих ҡыҙы : “Үәт Тархан абый һөйләй торғайны, беҙ ауыҙыбыҙҙы асып һәр һүҙенә ышанып иҫебеҙ китеп тыңлай торғайныҡ “,- тип йылы тойғо менән иҫкә алалар.
Был тынғыһыҙ кешенең ысынлап та эшләмәгән эше, ҡалмағандыр.Ул бит хатта киноға ла төшөп өлгөргән:1977 йылдың октябрында Эдуард Володарский сценарийы буйынса Алексей Салтыков ҡуйған 2 сериялы “Емельян Пугачев” тигән фильмында ҡатнашыу бәхете тейгән .Салауат яугире булып уйнаған ул унда.
Тархан Сәғит улының өйөндә ижади мөхит урынлаштырылған.Уның балалары аталарының һүрәт төшөргәнен ҡарап, төрлө гәзит – журналдар уҡып, әсәләренең рус теле һәм әҙәбиәтенән булған китап-журналдарын ҡарап үҙ аллы белем алғандар. Аталары улдарын үҙ артынан эйәртеп саңғы шыуырға, һунарға , балыҡҡа йөрөткән. Ҡулдарында балта-йышҡы тоторға, станок менән эшләргә лә өйрәнгән улар. Шуның өсөн балалары оҫта ҡуллы өй хужаһы , рәссам, музыкаль яҡтан талантлы, һәйләү телмәре үҫешкән кешеләр булып формалашҡан. Тархан Сәғит улы районда беренсе булып мансардалы өй һалып инде. Балаларының да өйҙәре күркәм, үҙенсәлекле.
1991 йылдың 15 июнендә асылған Салауат Юлаев дәүләт музейының нигеҙен Тархан Сәғит улы ойошторған музей экспонаттары тәшкил итә.
Тархан Сәғит улы Заһиҙуллин 1965 йылдың ноябрендә Әлкә урта мәктәбендә республикала беренсе тапҡыр Салауат Юлаев музейын ойошторған, 48 йыл ғүмерен Салауат батырҙың тормошон һәм эшмәкәрлеген өйрәнеүгә арнаған, Беренсе Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайында тағы беренсе булып республикала Салауат Юлаев орденын будырырға, Өфөнөң Октябрь проспектына Салауат Юлаев исемен бирергә, Салауат районы гәзитен башҡорт телендә “Йүрүҙән” тип сығарырға кәрәк тигән тәҡдимдәр менән сығыш яһаған.
28 йыл үткәс, 1993 йылда 23 февралендә Әлкә ауылында икенсе тапҡыр Салауат Юлаевҡа музей асҡан ир уҙаманы - Тархан Сәғит улы.
1991 йылдың 15 июнендә асылған Салауат Юлаев дәүләт музейының нигеҙен Тархан Сәғит улы ойошторған музей экспонаттары тәшкил итә.
28 йыл үткәс, 1993 йылда 23 февралендә Әлкә ауылында икенсе тапҡыр Салауат Юлаевҡа музей асҡан ир уҙаманы булды Тархан Сәғит улы. Бөгөнгө көндә беҙ, үҙе вафат булһа ла, уны, оло хөрмәткә лайыҡ шәхесте онотмайыҡ, уның башҡарған эштәрен баһалап хеҙмәтенә хөрмәт менән ҡарайыҡ.
== Ғаиләһе ==
|
