|
|язык сайта =
}}
'''Ди́ли''' ({{lang3|tet|id|en|Dili}}, {{lang-pt|Díli}}) — Көнсығыш Тиморҙағы иң ҙур ҡала һәм уның баш ҡалаһы. Кесе Зонд утрауҙары иң көнсығышындағы Тимор утрауының төньяҡ ярында урынлашҡан<ref name="britannica.com">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/163538/Dili|title=Dili in in Encyclopædia Britannica Online|author=|authorlink=|coauthors=|quote=|date=|format=|work=|publisher=|accessdate=2013-02-05|lang=en|description=|deadlink=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6ELo5oihc?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/163538/Dili|archivedate=2013-02-11}}</ref>. Дили — — Көнсығыш Тиморҙың төп порты һәм коммерция үҙәге, уның халҡы — 193 563 кеше<ref>[http://www.geohive.com/cntry/timorleste.aspx the Democratic Republic of Timor-Leste.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131208063252/http://www.geohive.com/cntry/timorleste.aspx |date=2013-12-08 }}</ref>. Бында Коморо аэропорты урынлашҡан, ул Көнсығыш Тиморҙың милли батыры Николау Лобат хөрмәтенә аталған. Ҡала шулай уҡ үҙ биләмәһенә ҡараған административ Дили районының баш ҡалаһы булып тора.
== Тарихы ==
1520 йылда [[Португалия|португалдар]] тарафынан нигеҙ һалына, улар Дилиҙы [[1769 йыл|1769 йылда]]да Португалияның баш ҡалаһы итеп Тиморҙы билдәләй. [[Икенсе донъя һуғышы|Икенсе донъя һуғышы ваҡытында]] [[Япония]] оккупацияһы аҫтында була. Португал Тиморын деколонизациялау процесы, Португалиялағы авторитар режим ҡолағандан һуң, [[1974 йыл|1974 йылда]] да башлана. 1975 йылдың [[28 ноябрь|28 ноябрендә]] Көнсығыш Тиморҙың бойондороҡһоҙлоғо иғлан ителә. Әммә 9 көндән һуң, илгә индонезия армияһы бәреп инә, һәм Көнсығыш Тимор [[Индонезия|Индонезияның]] 27-се провинцияһы тип иғлан ителә.
Бының артынса уҡ [[1975 йыл|1975]] йылдандан[[1999 йыл|1999 йылғ]]<nowiki/>а тиклем Индонезия көстәре менән бойондороҡһоҙлоҡ өсөн көрәшеүселәр араһында партизандар һуғышы бара, һуғыш барышында Көнсығыш Тиморҙың унар меңләп кешеһе һәм ҡайһы бер сит ил граждандары һәләк була. 1999 йылда [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы|БМО]] баҫымы аҫтында Көнсығыш Тиморҙа үҙбилдәләнеш мәсьәләһе буйынса референдум үткәрелә. Һөҙөмтәлә халыҡтың 78,5 % бойондороҡһоҙлоҡ өсөн тауыш бирә һәм [[2002 йыл|2002 йылдың 20 майында]] Дили яңы бойондороҡһоҙ дәүләт [[Көнсығыш Тимор|Тимор-Лешти Демократик Республикаһының]] баш ҡалаһы исемен яулай..
== Һәйкәлдәр һәм ҡоролмалар ==
[[Файл:Marienstatue_klein.jpg|слева|мини| Богоматерь һыны]]
Бик күп биналар Индонезия хәрбиҙәре һәм урындағы боевиктар ойошторған1999 йылғы сыуалыштар арҡаһында юҡҡа сыҡҡан. Әммә ҡалала Португалия дәүерендә төҙөлгән күп йорттар һаҡланған. Португалияның элекке губернаторының резиденцияһы хәҙерге көндә ил премьер-министрының резиденцияһы булып тора. Элек ул Индонезия губернаторы һәм БМО-ның Көнсығыш Тиморҙағы һәм Ваҡытлы хакимиәте тарафынан ҡулланылған.
[[Файл:Dili_Integration_Monument.jpg|справа|мини| Берләшеү монументы]]
Католик сиркәүе индонезия оккупацияһының ҡаршылыҡ күрһәтеү үҙәгенә әйләнгән.
Был хаҡта иҫтәлек итеп Непорочный Зачатие соборы төҙөлгән, унда Көньяҡ-көнсығыш Азияла иң ҙур собор, Дилиҙағы рим-католик епархияһының резиденцияһы урынлашҡан. Шулай уҡ бында [[1976 йыл|1976 йылғы]] индонезия аннекцияһына бағышланған билдәле Берләшеү монументы ла урын алған. Һында һүрәтләгән кеше традицион тимор кейемендә, уның ҡул суғында өҙөлгән сынйыр, был һәйкәл емерелмәгән.
== Транспорт ==
Дили Көнсығыш Тиморҙағы берҙән-бер халыҡ-ара аэропорт — Президент Николау Лобатуҙың Халыҡт-ара аэропорты тарафынан хеҙмәтләндерелә. Шулай уҡ Баукау, Суаи һәм Окусиҙа бер нисә осоу-ултырыу һыҙаты бар, улар эске рейстары өсөн ҡуллана. Дили аэропорттарының осоу-ултырыу һыҙаты һуңғы йылдарға тиклем, Boeing 737 йәки Hercules С-130 кеүек самолеттарҙан ҙур булғанын ҡабул итә алмай ине, ләкин 2008 йылдың ғинуарында Португалияның EuroAtlantic Airways авиакомпанияһы [[Лиссабон|Лиссабондан]] дан тура рейстар өсөн Боинг 757 ҡуллана, ул Португалия Республикаһы Милли гвардияһының 140 ағзаһын килтерә. Португалия идаралығы ваҡытында иң оҙон осоу-ултырыу һыҙаттары булған Баукау аэропорты халыҡ-ара рейстар өсөн ҡулланыла, әммә Индонезия баҫып ингәндән һуң, ул индонезия хәрбиҙәре ҡулы аҫтына күсә, һәм ул граждандар транспорты өсөн ябыла.
== Туғанлашҡан ҡалалар ==
| 