Урарту: өлгөләр араһындағы айырма

Урартуны артабан өйрәнеүгә боронғо [[Ассирия]] ҡалаларының археологик ҡаҙылмалары этәрелеш бирә. Шульц тарафынан беренсе булып  баҫтырылған һәм Урартуның үҙенән табылған шына яҙмаларҙы уҡыу,  аңлау яй бара.  XIX быуаттың икенсе яртыһында урарту теленең  [[грузин теле|грузин]] теле менән ҡәрҙәш булыуы тураһындағы фекерҙәр ҙә белдерелә<ref name="Ленорман">{{книга|автор = Lenormant François.|часть = |заглавие = Lettres assyriologiques|оригинал = |ссылка = |ответственный = |издание = |место = Paris|издательство = |год = 1871|том = I|страницы = |страниц = |серия = |isbn = |тираж = }}</ref>, армянским[[әрмән теле|әрмән]]<ref name="Мордтман">{{статья | автор= Mordtmann A. D.| заглавие= Über die Keilinschriften von Armenien| оригинал= | ссылка= | автор издания= | издание= Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft| тип= | место= Leipzig| издательство= | год= 1877|выпуск= XXXI|том= |номер= | страницы= | isbn= }}</ref> иһәм семитскими[[семит языкамителдәре]] менән ҡәрҙәш булыуы тураһындағы фекерҙәр ҙә белдерелә<ref name="Робер">{{книга|автор = Louis de Robert.|часть = |заглавие = Etude philologique sur les inscriptions cunéiformes de l’Arménie|оригинал = |ссылка = |ответственный = |издание = |место = Paris|издательство = E. Leroux|год = 1876|том = |страницы = |страниц = |серия = |isbn = |тираж = }}</ref>, которыеәммә впоследствииулар оказалисьартабан несостоятельныминигеҙһеҙ тип табыла<ref name="Пиотровский"/><ref name="Барнетт"/>.[[ Урарт теле]]нтелен өйрәнеүҙәге өҙөклөк бары тик [[XIX быуат]] аҙағында ғына, немец ғалимы А. Сэйс Арчибальд  беренсе<ref name="Барнетт">Книга:Barnett: Urartu</ref> корректлы грамматикаһын баҫтырғас туҡтай<ref>{{статья | автор= Sayce A. H.| заглавие= The Cuneiform incriptions of Van deciphered and translated| оригинал= | ссылка= | автор издания= | издание= Journal of Royal Asiatic Society| тип= | место= | издательство= | год= 1882|выпуск= |том= 14 |номер= | страницы= | isbn= }}</ref>.

[[СССР]]-ҙа урарт теленең кавказ теле менән бәйләнешен параллель рәүештә Николай Яковлевич Марр өйрәнә. Ә 50-се йылдарҙа грузин ғалимы Георгий Александрович Меликишвили урарт яҙмаларының бөтә корпустарын да тәржемә итеп баҫтыра<ref>Книга:Меликишвили: УКН</ref>. Рәсәйҙән көнсығыш илдәрен өйрәнеүсе Игорь Михайлович Дьяконов урарт телен өйрәнеүгә ярҙам итеү маҡсатынан, ассирия сығанаҡтарынан бөтә Урарту тураһындағы мәғлүмәтте йыйып, тәржемә итә. Ул 60-сы йылдарҙа табылған яңы урарт яҙмаларының тәржемәһен дә баҫтыра<ref>{{книга|автор =  Игорь Михайлович Дьяконов|часть = |заглавие = Урартские письма и документы|оригинал = |ссылка = |ответственный = |издание = |место = Москва — Ленинград|издательство = Издательство АН СССР|год = 1963|том = |страницы = |страниц = |серия = |isbn = |тираж = }}</ref>.