Төньяҡ Ер: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Айсар (фекер алышыу | өлөш) |
Айсар (фекер алышыу | өлөш) викилаштырыу, күренеште төҙәтеү, стилде төҙәтеү, аныҡлаштырыу |
||
1 юл:
{{Ук}}
'''
Архипелаг майҙаны 37 тыс. км² тирәһе. Архипелагта кеше йәшәмәй
== Тарихы ==
[[Файл:1913-map-arctic.png|слева|мини|Исследование островов Гидрографической экспедицией 1913 г.]]
Архипелаг [[1913 йыл
Кем башлап бындай тәҡдим индергәне билдәһеҙ. Шулай ҙа
Башта архипелаг бер утрау икән тип уйлайҙар.
Сергей Ушаковтың 1930 йылдарҙағы экспедицияһы архипелагта ентекле тикшереү үткәрә.
Экспедиция составына радист Василий Ходов һәм Яңы ер сәнәғәтсеһе Сергей Журавлёв инә.
Ғилми етәксе геолог Николай Урванцев була. Яҡынса 11 мең квадрат километр үтеп, 26.700
[[1926 йыл]]
== Урынлашыуы ==
Көнбайыштан архипелаг ярҙарын
Красноярск крайының континенталь өлөшөнән
Боғаҙҙың киңлеге иң тар ерендә (Челюскин мороно менән Большевик утрауы ярҙары янындағы Транзе утрауының көнъяҡ осо араһы) — 56 км.
Юл 36 ⟶ 35:
Материктан иң алыҫ нөктә — Шмидт утрауындағы Земляной мороно. Ул Таймыр ярымутрауынан 470 километр алыҫлыҡта ята.
Утрауҙарҙың иң
Иң
Иң көнбайыш нөктә — Шмидт утрауындағы (көнсығыш оҙонлоҡтың 90° 4' 42.95") исемһеҙ мороно.
Иң көнсығыш нөктә —
== Рельефы ==
Заман ҡоролмалары ярҙамында асыҡланған был күрһәткестәр тәүге карталарҙа бирелгәненән ныҡ айырыла.
Иң күп боҙлоҡтар Октябрь Революцияһы утрауында (7) . Унан һуң Большевик утрауында — 6, четыре на острове Комсомолец утрауында — 4, Пионер утрауында — 2, Шмидт утрауында берәү. Был утрауҙарҙағы боҙлоҡтар барыһы ла көмбәҙгә оҡшаған түбәле, бирләүҙәре һөҙәк. Текә урындары боҙлоҡтарҙың итәгендә генә осрай.
Боҙлоҡтар диңгеҙгә сыҡҡан ерҙәр йыш ҡына айсбергтар яһалыусы урын да булып торалар. Иң әүҙем айсберг яһала торған урын булып Комсомолец утрауындағы Фәндәр Академияһы боҙлоғоның көнсығыш (Кренкель бухтаһы) һәм көньяҡ яры тора.
Шулай уҡ
Айсбергтар яһалып тороу арҡаһында яр һыҙаты йыл эсендә бер километр тирәһенә үҙгәреп тора.
Айсбергтарҙың оҙонлоғо, ғәҙәттә, ике километрҙан ашыу түгел. Шулай ҙа
Утрауҙарҙың боҙ япмаған өлөштәрен күп һанлы таш һибелмәләре биләй. Большевик утрауында улар майҙандың өстән бер өлөшөнә етә яҙа<ref name="ка" />.
Архипелагтың туғыҙ йылғаһының оҙонлоғо 20 километрҙан ашыу. Шуларҙан Комсомолец утрауында: Озёрная — 64 һәм Ушакова — 58 километр оҙонлоҡта. Большевик утрауында 50 километр самаһы оҙонлоҡтағы Тора һәм 45 километр оҙонлоҡтағы Скалистая йылғалары аға . Төнъяҡ Ерҙең йылғалары шаршылы һәм ярһыу. Миҙгелгә һәм һауа торошо үҙгәреүенә ҡарап, киңлектәре һәм тәрәнлектәре төрлөсә була. Йәй уртаһында, көслө итеп ҡар иреү башланыу менән улар ифрат тулы һыулы булып китәләр. Башҡа ваҡытта улар 1 м тәрәнлектән уҙмай. Йылғалар сентябрҙән июлгәсә тиклем боҙ менән ҡапланған була .
Күлдәр үтә ҙурҙан түгел. Күбеһенең майҙаны 3 км2 артмай тиерлек. Иң ҙур күл — Спартаковский. Большевиктар утрауында урынлашҡан. Майҙаны яҡынса — 60 км2.
== Климат ==
Утрауҙарҙа арктик диңгеҙ климаты Уртаса йыллыҡ температура −14 °C<ref name="фор">[http://forpost-x.com.ua/arabeski/severnaya-zemlya-chast-ii/ Северная Земля. Часть II].</ref>. Минималь температура ҡышын −47 °C. Йыш ҡына көслө дауыллы елдәр 40 м/сек<ref name="амир">[http://amirov-marat.com/view_article.php?id=10 Куропатка полярная — сайт о жизни на арх-ге Северная Земля].</ref>-ҡа етә.
Юл 98 ⟶ 80:
Архипелаг утрауҙарының боҙҙан азат участкаларын да ла, үҫемлектәр донъяһы байҙан түгел. Большевиктар утрауы биләмәләрендә , арктик тундра алып торған майҙан 10%-тан үтмәй. , Алыҫ төньяҡҡа киткән һайын был күрһәткес кәмей бара. Октябрь Революцияһы утрауында тундраға бары тик 5 % кенә тура килә. Комсомолец утрауында, ғөмүмән, үҫемлектәр бөтөнләй юҡ. Бында продуценттарҙың төп өлөшөн, башлыса лишайниктар, үҫемлектәрҙән мүктәр генә тәшкил итә. С[[Сәскәле үҫемлектәр|әскәле]]<nowiki/>ләрҙән бары — төлкөғойроҡ, , поляр мәк, таштишәр, крупка (әүернә сәскәлеләр ғәиләһенән) генә осрай . [[Урман]] юҡ.
== Әҙәбиәт ==
== Шулай уҡ ==
Юл 107 ⟶ 89:
== Иң ҙур утрау ==
{{See also|
* Большевик
* Комсомолец
Юл 118 ⟶ 100:
* Найдёныш
==
* ''Белов М. И.'' По следам полярных экспедиций. — Л.: Гидрометеоиздат, 1977. — 144 с.: ил[http://www.polarpost.ru/Library/Belov-Po_sledam/text-po_sledam_expediciy-09.html].
* ''Саватюгин Л. М., Дорожкина М. В.'' Архипелаг Северная Земля: История, имена и названия. — СПб.: Наука, 2010. — ISBN 978-5-02-025389-6
* {{Китап|автор=
* {{Китап|автор=
== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
==
* {{Из БСЭ}}
* [http://forpost-x.com.ua/arabeski/severnaya-zemlya-chast-i-1/ Северная Земля] — история открытия архипелага
|